بخشی از مقاله
چکیده
تعلیم و تربیت از جمله رکن ها و ضروریات هر جامعهای است، اساساً تعلیم و تربیت یک جامعه بیانگر هویت دینی و فرهنگی آن است در اسلام نگاه به تعلیم و تربیت نگاهی ویژه بوده است و تاکیدات زیادی به این موضوع وجود دارد.در تعلیم و تربیت دینی بعد از قرآن کریم پیامبر - ص - و ائمه - علیهم السلام - الگو و راهگشا در این راه بوده اند .در بین اهل بیت گرامی ما امام صادق - علیه السلام - تلاش های فراوانی در خصوص تعلیم و تربیت داشته است و در طول زندگانی این امام همام مبلغان و شاگردان زیادی تربیت شدند و دانشگاه بزرگ جعفری را تاسیس کردند.لذا این پژوهش بر آن است تا ضمن تعریف درستی از تعلیم و تربیت اسلامی ویژگی های بارز تعلیم و تربیت دینی را از منظر آن امام ×بررسی و تحلیل نماید.
.1مقدمه
انسان به دلیل عقل و فطرت الهی خود می تواند راه سعادت و خوشبختی را طی کند و یکی از وسایلی که باعث می شود انسان در این راه به هدف خود برسد تعلیم و تربیت است.در تعلیم و تربیت اسلامی قرآن کریم برنامه ای جامع و کلی برای انسانها تعریف کرده است و انسان می تواند در این راه از این کتاب مقدس به نحو احسنت استفاده نماید.اما در این راه علاوه بر کتاب مقدس مسلمانان،پیامبران و ائمه نیز از جمله ابزار هایی هستند که انسان برای رسیدن به سعادت خویش می تواند از آن ها استفاده کند.در این بین امام صادق - ع - جایگاهی ویژه ای دارد زیرا که عمدترین احادیث و روایات شیعی به ایشان منسوب است و مذهب شیعه را مذهب جعفری نیز می نامند.ایشان به مانند سایر امامان بزرگوار از شرایط خاص سیاسی،فرهنگی،اجتماعی،بوده اند.اما این امام بزرگوار با این شرایط بنا بر نقل های فراوان قریب به چهار هزار شاگرد تربیت کرده است.
تعلیم و تربیت در واقع یکی از حساس ترین موضوعاتی است که انبیاء و ائمه - علیهم السلام - به آن تاکید داشته اند ؛زیرا برانگیخته شدند انبیاء و امامان برای راهنمایی انسانها بوده است تا آنها به مقصد نهایی خود که قرب الهی است برسند.و به خاطر این موضوع است که بحث تربیت و تعلیم از تاکیدات ایشان بوده است.لذا امام صادق - ع - مبلغان زیادی تربیت کرده اند تا با کمک ایشان بتوانند اسلامی حقیقی را گسترش بدهند.ایشان توانستن رویکرد اسلام را نسبت به این موضوع نشان بدهند و در این راه توانستند دانشگاه بزرگ جعفری را تاسیس نمایند.
.2پیشینه ی تحقیق
در زمینه ی بررسی شخصیت علمی و زندگی پر برکت امام صادق - علیه السلام - پژوهش های فراوانی صورت گرفته است.ولی در زمینه ویژگی های تربیت اسلامی از منظر امام صادق - علیه السلام - ،پژوهش های کمی صورت گرفته است.برای نمونه نتیجه ی چند مقاله پژوهشی که در ×همین خصوص انجام گرفته است را بررسی میکنیم:
آقای محمدعلی میرزانژاد هریکندیی در مقاله ی خود به این نتیجه رسید است: از آنجایی که تعلیم و تربیت دینی تضمین کننده ی سعادت و نیک بختی انسان است، و هر زمان با توجه به شرایط خاص خود نیازمند شیوه های نو در مقابل با توطئه های جدید می باشد، و از سویی بهترین پناهگاه قرآن و عترت می باشد و ائمه اطهار بعنوان قرآن ناطق راهگشای این مسیر می باشند؛ در این مقاله سعی شده تا ویژگیها و شیوههای صحیح تعلیم و تربیت از منظر امام جعفر صادق - علیه السلام - بصورت کاربردی بررسی گردد . بهترین راه برون رفت از بن بست فرهنگی، نصب العین قرار دادن شیوه های زندگی ائمه در عمل می باشد، و برای جذب و اثر گذاری تعلیم و تربیت باید تحقیقات گستردهای ×درباره روش پیشوایان دینی در این زمینه انجام گیرد.
آقای محمد باقر اعراب شیبانی، نیز در مقاله خود به این نتیجه می رسد: بی شک در تعلیم و تربیت امام جعفر صادق - ع - تکبُعدنگری و یک جانبه نگری نسبت به قضتایا و اموری که انسان با آن مواجه است، جایگاهی ندارد. طبق نظر امام صادق - ع - انسانی که خلقتتش بر فطرت یگانه پرستی و توحید است، تمام اعمال او با این فطرت باید همخوانی داشته باشد. اجرای اوامر الهی، لازم الاجرا و جزو وظیفه ی اصلی هر انسانی است. تعلیم و تربیت بهترین وسیله نیز برای پرورش انسآنها خواهد بود. از نظر امام صادق - ع - تعلیم و تربیت خود، عملی الهی است چرا که ×اولین مربی انسان خود خداوند است و علم الیقین از نظر وی - ع - همان اصول دیانت اسلام است که همه از خداوند منبعث میشود.
این مقاله بر آن است تا ضمن تبیین جایگاه علمی آن امام همام،با نگاهی نو به ویژگی های تعلیم و تربیت در از منظر امام صادق - علیه السلام - بپردازد.
.3روش بررسی
روش بررسی و گردآوری مطالب در این پژوهش به صورت کتابخانه ای می باشد.
.4معنای تعلیم و تربیت در لغت و اصطلاح
-1-4معنای لغوی و اصطلاحی تعلیم:
تعلیم و تربیت در نگاه اول از دو کلمه تشکیل شده که به ظاهر دو معنی را القاء می کنند.مقصود از تعلیم "اموختن وآموزش دادن است.و منظور از تربیت پرورانیدن بارآوردن به ترقی و کمال رسانیدن و برتری دادن است.
تعلیم نیز مصدر باب »تفعیل« و از ماده - علم - مشتق شده است؛و در لغت به معنی یاد دادن است.
راغب در مفردات می گوید :تعلیم نیاز به تکرار و ممارست فراوان دارد تا در نفس متعلم جای گیرد.بعضی قائلند که تعلیم عبارت است ازآگاه کردن نفس بر تصور معانی است.
تعلیم مفهومی ژرف تر از معنای یاد دادن و آموزش است.تعلیم ایجاد دگرگونی در متعلم و متحول ساختن او از حالت جهل است به حالتی که موجب رشد عقلی و استقلال فکری شود
معنی اصطلاحی تعلیم همان آموزش دادن است که معلم مطالب مورد نظر ×خود را به متعلم القاء می کند.یعنی ذهن او به منزله مخزنی است که معلوماتی به آن انتقال داده می شود
-2-4معنای لغوی و اصطلاحی تربیت:
تربیت مصدر باب تفعیل و از ماده - ر ب و - و به معنی زیاد کردن،نمو دادن،وسیله رشد را فراهم نمودن ،و پاک گردانیدن آمده است-بدیهی است که علاوه بر رشد دادن جسم نمو و پرورش دادن و زیاد کردن استعدادها در جهت کمال نیز مورد نظر است؛چه بسا آنچه تحت تربیت قرار می گیرد به ظاهر تنزل کند.
ابن منظور در لسان العرب در معنای تربیت آورده است"ربا:ربا الشی ء یربوا و رباء:زاد و نما .یعنی چیزی رشد کرد و افزوده شد"همچنین در مفردات آمده است الرب فی الاصل:التربیه،و هو انشا الشیء حالا فحالا الی حد التمام. رب در اصل تربیت است و تربیت یعنی ایجاد شی به تدریج از حالتی به حالت دیگر تا به حد تمام برسد
معنای اصطلاحی تربیت در نزد دانشمندان تعاریف مختلفی دارد که همه ی آنها بر پرورش و تغییر تاکید دارند. تربیت از نظر آموزش و پرورش عبارت است از تغییری که آدمی در نفس خویش یا دیگر مردمان ایجاد میکند
امیل دورکیم جامعه شناس معروف فرانسوی قرن بیستم می گوید :تربیت عبارت است از فن اجتماعی گردانیدن انسانها
اگر تربیت را در مورد انسان بکار ببریم می توان گفت:تربیت عبارت است از پرورش کودک در تمام نواحی وجود اواست و آنها اقسامی دارد"پرورش عقلی پرورش بدنی"پرورش اخلاقی. - حجتی، 1368،ص - 36 در قران کریم ماده تربیت در دو مورد به کار رفته است"یکی به صورت فعل ×ماضی - سوره اسراء: - 24 و دیگری به صورت فعل جحد - سوره الشعرا: - 18
مفهوم تعلیم و تربیت در گذشته انتقال معلومات و مهارت ها بود،روی همین زمینه روش عمده تدریس سخنرانی یا مطالعه کتب درسی بود. اما اگر تعلیم و تربیت را چنانچه جان دیوئی معتقد است"تجدید نظر در تجربیات و تشکیل مجدد آنها بدانیم
