بخشی از مقاله
چکیده
با افزایش جمعیت، کاهش زمین هاي قابل کشت و بالا رفتن سطح استانداردهاي زندگی، اهمیت مباحث مربوط به انرژي مصرفی در بخش کشاورزي بیش از پیش نمود یافته است. محصول خربزه به عنوان یکی از مهمترین صیفی جات در سطح شهرستان دلیجان، واقع در استان مرکزي، به حساب می آید که هم اکنون 250 کشاورز به کشت این محصول مشغول اند. در این پژوهش به بررسی مصرف انرژي و رابطه بین انرژي هاي ورودي و عملکرد، در هر هکتار از مزارع تولید خربزه در این شهرستان، پرداخته شده است.
به این منظور داده هاي لازم از 51 مزرعه کشت خربزه در شهرستان دلیجان جمع آوري شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. مجموع انرژي هاي ورودي در کلیه ي مراحل تولید خربزه 1069332/258 مگاژول بر هکتار تخمین زده شده است که بیشترین مصرف انرژي ورودي در تولید خربزه، مربوط به سوخت - - %81/79 می باشد.
نسبت انرژي و بازدهی انرژي در تولید خربزه، به ترتیب 0/18، 0/23کیلوگرم بر مگاژول به دست آمده است. انرژي تجدیدپذیر و انرژي تجدیدناپذیر به ترتیب سهم %15/05 و %84/95 از انرژي ورودي را به خود اختصاص داده اند. با استفاده از رابطه ي کاب-داگلاس در بررسی رابطه ي انرژي هاي ورودي و عملکرد، مشخص شده است که سوخت با ضریب 0/905 بیشترین تاثیر را بر میزان عملکرد محصول در مزارع کشت خربزه دارد.
.1 مقدمه
خربزه - Cucumis melo L. - از خانواده کدوییان - Cucurbitaceae - و یکی از محصولات با ارزش در اکثر کشورهاي جهان می باشد. خربزه گیاهی پیچک دار و داراي گلهاي زرد رنگ و ظاهري شبیه خیار بوده و میوه آن گوشتدار، متورم و بیضی شکل است . - 1 - خربزه بهترین نتیجه را در آب و هواي گرم و خشک می دهد.
این گیاه بر اساس منشأ خود طالب گرما و به ویژه نور است. هواي ابري و بارانی در موقع رسیدن میوه باعث می شود که خربزه طعم مطبوع و کیفیت لازم را پیدا نکند. دوره رویش این گیاه طولانی تر از دوره رویش خیار بوده و بین 80 تا 100 روز متفاوت است. هرچند که خربزه در طیف وسیعی از انواع خاك ها کشت می شود ولی تنها در خاك هاي حاصلخیز که داراي مواد غذایی آلی و معدنی کافی باشند، بهترین نتیجه را می دهد. مناسب ترین Ph براي کاشت خربزه بین 6 تا 7 می باشد. در خاك هاي اسیدي رشد آن کاهش یافته و برگ ها به رنگ زرد مایل به سبز در می آیند.
طبق آخرین آمارنامه منتشره در سال 83، سطح زیر کشت خربزه در ایران 79992 هکتار و بیشترین سطح زیر کشت متعلق به استان خراسان با 45553 هکتار می باشد که حدود %57 از سطح کل کشور را شامل می شود.
طبق آمار فائو در سال 2005 ، ایران حدود %6/1 از سطح زیر کشت جهان را به خود اختصاص داده است. متوسط عملکرد خربزه در ایران 15/4 تن در هکتار و بیشترین عملکرد را استان تهران با حدود 32 تن در هکتار داشته است. در ایران استان خراسان به عنوان مهترین تولید کننده خربزه در ایران داراي عملکرد متوسط 14 تن در هکتار می باشد. کل تولید خربزه در کشور 1221631 تن حدود %4/4 از تولید جهانی را در اختیار داشته و استان هاي مهم تولید کننده آن ، خراسان با 636459 تن ، سمنان با 119078 تن و خوزستان با 138709 تن می باشند. استان خراسان %57 از تولید کشور را در به خود اختصاص داده است
کشاورزي و انرژي، رابطه ي بسیار نزدیکی با یکدیگر داشته و در این میان، بخش کشاورزي به عنوان مصرف کننده و تولید کننده ي انرژي مطرح است - . - 3 میزان انرژي مصرف شده در تولید، فرآیند و توزیع بخش کشاورزي، بسیار قابل توجه بوده و از این نظر، تولید انرژي به میزان کافی و استفاده ي صحیح از آن، از اهمیت زیادي برخوردار است. از طرفی، عملکرد محصول و تولیدات غذایی نیز به طور مستقیم به انرژي وابسته اند
انرژي مصرفی در بخش کشاورزي، با افزایش جمعیت، کاهش زمین هاي قابل کشت و بالا رفتن سطح استانداردهاي زندگی رو به افزایش است. که در تمامی جوامع، این عوامل سبب افزایش انرژي هاي ورودي، با حداکثر کردن عملکرد یا حداقل کردن نیروي کارگري و یا هر دو می شود - . - 5 در کشورهاي پیشرفته، افزایش عملکرد محصول در اثر افزایش ورودي هاي انرژي، در کنار استفاده از واریته هاي برتر، امکان پذیر می شود
محاسبه ي ورودي هاي انرژي در تولیدات کشاورزي به دلیل تعداد زیاد فاکتورهاي اثرگذار بر تولید، بسیار مشکل تر از انجام این محاسبات در بخش صنعت است
تولید در کشاورزي با هدف اصلی افزایش عملکرد و کاهش هزینه ها همراه است در واقع، افزایش تولیدات کشاورزي در حداقل امکانات و با هزینه هاي رقابتی، براي ارتقاء سطح اقتصادي کشاورز، ضروري اس
پیش از این نیز، بسیاري از محققان براي به دست آوردن بازده انرژي تولیدات گیاهی، به تحلیل هاي انرژي و اقتصادي پرداخته اند، از جمله: نیشکر در موروکو - - 10، کندم، درت دانه اي، چغندرقند، آفتابگردان، انگور، زیتون، بادام، جو، یولاف، چاودار، پرتقال، لیمو، سیب، گلابی، هلو، زردآلو و آلو در ایتالیا - - 11، برنج در مالزي - - 12، گیلاس، مرکبات، زردآلو، گوجه گیلاسی، پنبه، چغندرقند، سبزیجات گلخانه اي و برخی از محصولات و سبزیجات زراعی در ترکیه - - 13-19، گندم در ایران - - 20، سویا، ذرت دانه اي و گندم در ایتالیا - - 21، سویا، سیب زمینی در هند - 22و - 23، ذرت وسورگوم در ایلات متحده آمریکا - - 24 و پنبه و آفتابگردان در یونان
هدف از این پژوهش، مشخص کردن انرژي موثر مصرف شده در هر هکتار براي تولید خربزه و مقایسه ي انرژي ورودي و هزینه هاي مربوط به آن هاست. این پژوهش به منظور تعیین کردن رابطه ي بین ورودي هاي انرژي و عملکرد با استفاده از مدل هاي ریاضی در مزارع کشت خربزه در شهرستان دلیجان انجام شده است.
.2 مواد و روش ها
داده هاي مورد بررسی از 51 مزرعه کشت خربزه در شهرستان دلیجان واقع در استان مرکزي و به شیوه ي مصاحبه ي حضوري در پاییز سال هاي 1387 و 1388، جمع آوري شده اند. شهرستان دلیجان در طول جغرافیایی 50 درجه و 16 دقیقه تا 51 درجه و 5 دقیقه و عرض جغرافیایی 33 درجه و 42 دقیقه تا 34 درجه و 18 دقیقه واقع شده است. این شهرستان با مساحت 2170 کیلومتر مربع ، 7/4 ٪ از مساحت استان را به خود اختصاص داده است
در این بررسی، کشاورزان به طور تصادفی در منطقه انتخاب شده و ورودي هاي انرژي شامل، نیروي کارگري، ماشین ها، سوخت هاي فسیلی، کودهاي شیمیایی، کودهاي دامی - - FYM، مواد شیمیایی و سموم، آبیاري و خروجی میزان عملکرد محصول براي تخمین نسبت انرژي، مورد استفاده قرار گرفته اند. هم ارزهاي انرژي در جدول 1 براي تخمین انرژي هاي ورودي و خروجی استفاده شده اند و هم ارزهاي انرژي مربوط به ماشین ها از طریق رابطه ي زیر به دست می آیند
که در اینجا ME انرژي ماشین - MJ/h - ، E - = 62/7 MJ/kg - انرژي تولیدي ماشین، G وزن ماشین - kg - و T عمر اقتصادي ماشین - h - می باشند.
اطلاعات اولیه ي مربوط به ورودي هاي انرژي و عملکرد محصول خربزه در نرم افزارهاي صفحه گسترده ي اکسل - Excel - و SPSS11 وارد شده و بر اساس معادل هاي انرژي هاي ورودي و خروجی - جدول - 1، نسبت انرژي - انرژي مصرفی موثر - ، بازدهی انرژي، انرژي ویژه، انرژي خالص و شدت انرژي مورد محاسبه قرار گرفته اند
