مقاله تعیین سطح برخورداری نواحی شهری از خدمات شهری ( مناطق 3و4 شهر اهواز )

بخشی از مقاله

چکیده

اساسی ترین هدف ایجاد عدالت اجتماعی شهروندی برقراری نظام هماهنگ خدمات شهری ویکسانی ارائه این خدمات با توجه به استعداد مناطق وبعد مسافت هسته-پیرامون درهر یک از نواحی ومناطق شهری می باشد.لازمه یکسانی توزیع خدمات شهری تعیین حد ومرزی مشخص برای تعریف استاندارد شهری از نظر وسعت وجمعیت می باشد که توانمندی سیستم مدیریت خدمات شهری با روند توسعه فیزیکی ورشد جمعیت شهروندی هم پوشانی مناسبی با یکدیگر داشته باشند.

در این پژوهش بر اساس شاخص های تعیین شده وسطح برخورداری از کاربری های خدمات شهری در سطح مناطق سه و چهار شهرداری اهواز،مورد بررسی قرار گرفته است.داده های این پژوهش از طریق مدل تاکسونومی عددی، ضریب ویژگی ومدل موریس،مطالعه کتابخانه ای وتحقیق میدانی بدست آمده است.با استفاده ازمدل ناموزون موریس وتعیین سطح برخورداری تاکسونومی عددی شاخص های پراکندگی خدمات شهری مناطق ذکر شده بررسی شده است.روش تاکسونومی عددی روشی پرکاربرد وبه واقعیت نزدیک است.

نتایج حاصله نشان می دهد: از نظر روش جمع خدمات ،ضریب ویژگی،استاندارد سازی،تاکسونومی ومدل موریس ناحیه 1 منطقه 3 در رتبه اول قراردارد.وناحیه 3 منطقه 4 در رتبه آخر درجه توسعه یافتگی قرار گرفته است. دراین تحقیق هدف یافتن سطح برخورداری دو منطقه شهری در دو سوی شهر است دو منطقه علی رغم شباهت هایی که با هم دارند واز یک روند توسعه ای خدمات شهری برخوردارند.دارای تفاوت هایی نیز در شاخص های کمی وکیفی توسعه می باشند.از نظر مساحت محدوده مناطق ، منطقه 4 بزرگتر از منطقه 3 بوده وجمعیت ساکنین آن نیز بیشتر می باشد.

اما از نظر تراکم جمعیتی در هر هکتار منطقه 3 اندکی تراکم جمعیتی بیشتری دارد.منطقه سه شهری نیز در سالهای اخیر با رشد روزافزون جمعیتی وتغییر چهره فضای کالبدی مواجه شده وتدوین برنامه ای مدون برای تامین نیازهای اساسی ساکنان ضروری می نماید.ودر صورت ثابت ماندن خدمات وتاسیسات شهری وافت کیفی شاخص های سطح برخورداری مناطق شهری با کمبودهایی در این عرصه مواجه خواهد شد.

باتوجه به اینکه هردو منطقه از نظر مشخصات عمومی تا حدودی نزدیک به هم می باشند بررسی شاخص های سطح برخورداری این مناطق از نظر خدمات شهری می تواند با تغییراتی به عنوان الگویی برای سایر نواحی شهری مورد استفاده قرار گیرد.هردو منطقه شامل بافت های مسکونی سنتی ساز محلی وبافت های مهندسی ساز معماری می باشند.

واژه های کلیدی:تاکسونومی عددی،خدمات شهری،منطقه3،اهواز،عدالت فضایی

مقدمه وطرح مسئله

در سالهای اخیر تحقیقات ارزشمندی در خصوص سطح برخورداری خدمات شهری انجام شده است. - نگارنده - دریک مفهوم فیزیکی شهر مجموعه ای از ساختمانها است رشد بدون برنامه مناطق شهری وتوسعه بی برنامه ومشکلات ناشی از آن یکی از موضوعات اصلی بحث در میان برنامه ریزان شهری از جهت فیزیکی،اجتماعی واقتصادی در سراسر جهان می باشد.رشد شهری یک مفهوم گسترده ومبهم است.دسترسی به اطلاعات،کمک بزرگی به درک وتشخیص شهروندان است که چه چیزهایی باید تغییر یا بهبود داده شوند.

از عمده کاربردهایی که برای جغرافیا متصور است،زمینه ساز بودن آن در امر توسعه اقتصادی ،اجتماعی،منطقه ای،ناحیه ای،شهری،روستایی ومطالعات محیط زیست است. با آنکه فقر تنها اختصاص به شهرها ندارد،ولی این عوامل از وجوه مشخصه بسیاری از شهرها،به ویژه شهرهای بزرگ امروزی شده است.علی رغم آنکه موفقیت های اقتصادی کارگران وشاغلین در شهرها بسیار است وهرچند که سطح زندگی در شهرها بالاتر از نقاط روستایی است،با این همه در شهرها هنوز افراد وخانواده هایی پیدا می شوند که از نظر تامین معیشت ومخارج اولیه زندگی،با مشکل روبرو هستند.

در بسیاری از شهرها علاوه بر اینکه ارائه تسهیلات وخدمات شهری همپای رشد جمعیت نبوده،عدم مکانیابی بهینه آنها در بافت شهری نیز مسائل ومعضلات زیادی مانند افزایش هزینه ،دسترسی نامطلوب،افزایش طول سفر،ترافیک وانواع آلودگی ها و... را به وجود آورده است.بنابراین می توان گفت که عدم توجه به فضایی مناسب واصولی مراکز آموزشی نیز موجب کاهش کارایی نظام آموزشی،ایجاد مشکلات برای دانش آموزان وتحمیل بارمالی مضاعف بر نظام آموزشی وخانواده ها می شود.

توسعه شهری نیز به عنوان جزئی از سیاستهای توسعه ملی باید در خدمت رشد اقتصادی وتامین عدالت اجتماعی قرار بگیرد. با توجه به منابع معین،مدیران شهری می بایست بهینه ترین راه را برای توزیع آنها در راستای نیازها واولویت های مردم بیابند.این امر می تواند به وسیله کاربرد نتایج تحقیقات مرتبط به عنوان ورودی در فرآیند تصمیم سازی وسیاست گذاری تحقق یابد.بنابراین دانشمندان برنامه ریزی به ویژه برنامه ریزان شهری اعتقاد دارند برنامه ریزی ها باید همسو با بهبود کیفیت زندگی باشند.

شهرداری ها سازمان هایی خدماتی با ساختاری گسترده هستند که وظایف متعدد ومختلفی را برعهده دارند.از آنجایی که افزایش کارایی در این سازمان نقش بسزایی در رشد اقتصادی وتوسعه پایدار شهر دارد،استفاده از سیستم ارزیابی عملکرد ضرورت می یابد. روش شناسایی شهرنشینی جهان سومی کنونی،ناموزونی وبی عدالتی است.توزیع قابل توجهی از ثروت و از سوی دیگر اقلیت های فقیر،از ناکامی های خط مشی شهری به شمار می روند:البته دسترسی برابر به نیازهای اولیه از تامین آن مهم تر است.

مفهوم عدالت مانند اغلب مفاهیم علوم غیرپوزیتویستی،به گونه های بسیار متفاوت تعریف شده است.عدالت از دیدگاه فرهنگ جامعه شناسی،استاندارد معنوی در حیات اجتماعی است که نقش مسلطی را در تئوری اجتماعی وتئوری کنش اجتماعی داشته است. عدالت اجتماعی مفهومی چند بعدی است ولی دو محور بررسی کیفیت زندگی وچگونگی توزیع فرصت ها - دسترسی به زیر ساخت های اجتماعی،فیزیکی ومجازی - همواره محور مطالعات در این زمینه است.

سطح بالای دسترسی همه امکانات شهری بصورت متمرکز در هر کوچه وخیابانی ،ایده آلی غیرضروری می باشد.بهترین سطح دسترسی پایدار وبرخورداری بهینه شهروندان در حوزه نفوذ فرایندها،خدمات یا تجهیزات شهری،این است که برای همه شهروندان امکانات با فاصله مناسب دسترسی وبا کیفیتی مطلوب به رضایت مندی منجر شود.برای مثال با استقرار بیمارستان در محله ای شهری وپوشش قابل قبول جمعیتی،شهروندان دیگر نیازی به سفرهای طولانی درون شهری برای دسترسی به امکانات بهداشتی درمانی ندارند.

- نگارنده - ازجمله معیارهای برنامه ریزی منطقه ای برای مشخص کردن نابرابری ها،تعیین وضعیت مناطق برحسب برخورداری از شاخص های توسعه است.در واقع،برنامه ریزی چندسطحی ،تجدیدسازمان فضایی از طریق بازساخت گره ها،پیوندها وحوزه نفوذ خواهد بود.در توزیع خدمات شهری که بیشتر در قالب طرح های کاربری اراضی ومعیار سرانه انجام می شود،به معیار قابلیت دسترسی ساکنان به خدمات شهری کمتر اهمیت داده شده است.

با برقراری عدالت فضایی از نظر سطح برخورداری شهروندان از امکاناتی برابر مانع از جدایی گزینی ناحیه ای در سطح شهر شویم.هرگونه جدایی گزینی ناحیه ای پیامدهایی بدنبال دارد وموجب تقسیم شهر به نواحی بالاشهر وپایین شهر یا نواحی برخوردار ومحروم شده و پیدایش برخی نواحی میانه از نظر محرومیت وتوسعه با نشانه هایی از توسعه،علی رغم وجود چالش هایی آشکار با پراکنش در پهنه هایی از نواحی بالایی وپایینی شهر منجر می شود. - نگارنده - ارزش افزوده زمین یکی از عوامل در جدایی گزینی اجتماعی است.

پراکنش نامناسب فضایی زمینه ساز بی عدالتی اجتماعی است،هزینه های دسترسی به خدمات شهری،مکان یابی نامناسب فضایی،هزینه هایهمسایگی با واحدهای آلوده کننده و...باعث نابرابری اجتماعی-اقتصادی وفضایی جمعیت شهری می شود.بنابراین،به منظور دست یابی به عدالت اجتماعی رعایت اصول مربوط به تعادل فضایی وپراکنش معقول خدمات شهری،امری است الزامی که باید بیش از پیش مورد توجه برنامه ریزان شهری ومنطقه ای قرار گیرد.

رشد شاخص های خدمات شهری نشانگر ارتقاء منزلت اجتماعی اقتصادی،حد بالای رضایت شهروندی وافزایش عمر سکونت ساکنان محلی می باشد وبرعکس کاهش سطح خدمات شهری موجب افزایش حوادث وناامنی ومهاجرت های درون شهری می باشد. - نگارنده - برای تعدیل در پراکنش شاخص های توسعه،برنامه ریزی جامع توسعه پذیری مناطق با هدف ارائه الگوی مناسب برای توزیع متعادل خدمات،جمعیت وسکونتگاه ها - تعادل فضایی - ضرورت می یابد.

مفاهیم ،دیدگاه ومبانی نظری

امروزه سرمایه اجتماعی در جریان توسعه یک کشور در کنار انواع سرمایه - اعم از طبیعی،انسانی ومادی - هم برون داد ودرون داد توسعه به شمار می آید.از طرفی نیز سرمایه اجتماعی را ماده خام جامعه مدنی دانسته اند.