بخشی از مقاله
چکیده
شناخت و بررسی امکانات و تواناییها و در پی آن تعیین سطوح توسعهیافتگی نواحی نخستین گام در فرایند برنامهریزی و توسعه به شمار میرود. به همین منظور هدف کلی از این مقاله تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان سربیشه و رتبهبندی آنها بر اساس میزان توسعهیافتگی، برای هدایت برنامهریزان و سیاستمداران در تعیین اولویت سرمایهگذاری انجام گرفت که برای تعیین سطوح توسعه-یافتگی از مدلهای تاپسیس و مدل موریس، با انتخاب 52 متغیردر قالب 8 بعد استفاده شده است.
با بهره گیری از از روش ضریب اختلاف، به تعیین میزان اختلاف و پراکندگی امکانات و خدمات در دهستانها مبادرت شده است . دهستانها از لحاظ سطح توسعهیافتگی در سه شاخه توسعهیافته، در حال توسعه و محروم طبقهبندی شدهاند. نتایج بدست آمده نشان میدهد که ضریب توسعهیافتگی بین دهستانهای شهرستان سربیشه متفاوت بوده و دارای اختلاف و نابرابری میباشد به طوری که دهستان درح و مود باضریب 33,55906 توسعه یافته ودهستان نهارجان 20,02924 در حال توسعه و دهستان با مومن آباد با ضریب 9,747868 محروم قرار دارند. بنابراین این تفاوتها لزوم تهیه و اجرای برنامهها و طرحهای هدفمند را برای توسعه یکپارچه و متوازن ایجاب میکند.
مقدمه
ضرورت انجام توسعه و برخورداری هر جامعه از رفاه و آسایش بر هیچ کس پوشیده نیست؛ آما آنچه مهم است توسعه بیبرنامه و بدون رعایت ضوایط و شرایط و معیارها است، نتیجه طرحهای توسعه و فعالیتهایی که این شرایط را مد نظر قرار نمیدهند، آشکار بوده و اغلب اثرات زیانباری بر رفاه و آسایش انسان دارد - جعفری و همکاران، . - 108 :1393 در ایران نزدیک به چهار دهه است که بحث توسعه روستایی به طور عام و راهبردهای توسعه روستایی به طور خاص موضوع بحث اندیشمندان، کارشناسان و برنامهریزان بوده است. دستیابی به توسعه پایدار و همهجانبه نیازمند وجود پیش شرطها و الزاماتی است که بدون فراهم شدن آنها میسر نمیشود - احمدی شاپورآبادی، . - 94 :1392 توسعه به طور عام و توسعه روستایی به طور خاص به عنوان یکی از زیر مجموعهها و عناصر محوری توسعه ملی امری پیچیده است که با بومیترین بخشهای جامعه ارتباط دارد و مبتنی بر شرایط و ویژگیهای محلی است.
این پیچیدگی و دقت در برنامهریزی و سختی در ایجاد تغییر زندگی و ساختارهای اجتماعی اقتصادی ریشهدار روستاییان استفاده از تجربیات گوناگون را اجتنابناپذیر و ضروری میسازد. رابطه میان سطح توسعه ملی و سطح تواناییهای هر جامعه در زمینه استفاده از ذخیره دانش و چالش افکار در به حداقل رساندن هزینههای ناشی از تکرار تجربیات در فرایند پیشبرد توسعه ملی مورد توجه بسیاری از برنامه ریزان روستایی بوده است بنابراین برای بیرون رفت از کاستیهای موجود در فرایند برنامهریزی، یکی از نخستین پیش شرطها وجود پشتوانه فکری مناسب در ابعاد مختلف موضوع است به گونهای که شرایط برای توجه به حقوق همه انسانها و مکانها اعم از شهر و روستا فراهم شود توسعه روستایی حاصل تلاش جغرافیدانان و اندیشمندان در علوم مختلف با نگرشها و روششناسی متفاوت است و از این رو دیدگاهها و نگرشهای برآمده از شاخصهای گوناگون و مطالعات بین رشتهای به همبستگی مطالعات مختلف کمک میکند و به واسطه اهداف مشترک بر بهبود نحوه نگرشها و دیدگاهها نیز تاثیر خواهد گذاشت امروزه مقوله توسعه دغدغه خاطر بسیاری از کشورهاست، به عبارت دیگر توسعه چند بعدی جز رضایت بخشتر کردن وضعیت مردم نیست.
بسیاری از نابرابریهای موجود و رفع دوگانگیها به عنوان یکی از اهداف اساسی توسعه تاکید دارند. نبود توازن در جریان توسعه بین مناطق گوناگون موجب ایجاد شکاف و تسریع نابرابری منطقهای میشود که خود مانعی در مسیر توسعه است از طرفی شناسایی تفاوتهای منطقهای از منظر توسعه پایدار با استفاده از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی و محیطزیستی در ایران همواره مورد توجه برنامه-ریزان بوده و به همین خاطر در خلال سالهای گذشته تلاشها و مطالعاتی برای اندازهگیری سطح توسعه در استانهای مختلف انجام شده است از طریق سطح بندی مناطق روستایی، میتوان وضع برخورداری و میزان فقر و محرومیت را مشخص کرد که ارائه یک سلسله مراتب به خوبی توسعه یافته و یکپارچه از مراکز خدمات روستایی یکی از منافع حاصله آن است؛ به گونهای که دسترسی به دامنه وسیعی از عملکردها برای تعداد زیادی از موردم فراهم شده است و مقایسه سطح توسعه منطقه با سایر مناطق به منظور شناخت علل احتمالی توسعه نیافتگی امکانپذیر میشود بدون اینکه در هر سکونتگاه تمامی آنها موجود باشد.
امروزه آگاهی از نقاط قوت و ضعف نواحی جهت ارائه طرحها، برنامهها و سیاستگذاری ضروری است؛ به گونهای که استفاده از شاخصهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، کالبدی، بهداشتی و غیره میتواند معیارهای مناسب برای تعیین جایگاه نواحی و عاملی مهم در جهت رفع مشکلات و نارساییهای موجود در راه رسیدن به توسعه پایدار باشد توسعه روستایی فرایند افزایش انتخاب مردم، گسترش مشارکت، تواناسازی مردم برای تصمیمگیری در شکلدهی فضای خویش، افزایش رفاه و خوشبختی، گسترش فرصتها و ظرفیتهای بالقوه، تواناسازی همه مردم به ویژه زنان، کشاوورزان خرده پا و ... برای سازماندهی فضای خویش و تواناسازی آنها است برای دستیابی به توسعه شناخت وضع موجود و ترسیم فضای مطلوب ضروری است و برای دستیابی به این هدف مهم، بهرهبرداری بهینه از امکانات و قابلیتها و شناسایی محدودیتها و تنگناها ضروری میباشد.
بنابراین با توجه به اینکه توسعه و توسعه یافتگی در ایران با چالشهای متعدد روبرو است در چنین حالتی به منظور کاهش نابرابریهای زیستی بین دو فضای شهر æ روستا، برقراری عدالت اجتماعی لزوم توجه به برنامه ریزی روستایی در بطن برنامهربزیهای ملی و منطقهای هر چه بیشتر نمایان میگردد همانگونه که توسعهیافتگی در کشورهای مختلف جهان دارای سطوح متفاوتی است در داخل یک کشور نیز میزان توسعهیافتگی در بین مناطق و نواحی مختلف یک کشور از سطح یکسانی برخوردار نیست حتی در داخل یک شهرستان نیز روند توسعه دربین دهستانهای آن هم برابرنیست.
به بیان دیگر به علت امکانات بالقوه مناطق æ عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ... توسعهیافتگی دهستانها ممکن است دربخشهای مختلف صنعتی، کشاورزی سایر بخشها با یکدیگر متجانس و یکسان نباشد، این امر به نوبه خود لزوم برنامهریزی و ساماندهی فضایی را برای ایجاد تعادل در روند توسعه ضروری میسازد - تقوایی و همکاران،. - 133 :1390 هدف این پژوهش تعیین سطوح توسعه یافتگی دهستانهای شهرستان سربیشه است که از 51 شاخص استفاده شده است و سوالی که در رابطه با این موضوع پیش میآید این است که آیا امکانات و خدمات در دهستانهای سربیشه یکسان توزیع شده است؟ و با توجه این شاخصها کدام دهستان محروم و کدام توسعه یافته تر است؟
پیشینه تحقیق
از جمله کارهای مهم در هر پژوهشی مطالعه پژوهشهایی است که در رابطه با موضوع مورد نظر صورت گرفته است و یکی از عناصر مهم هر تحقیق ادبیات و پیشینه تحقیق میباشد. تاکنون پژوهشهای متعددی در رابطه با میزان سطوح توسعه-یافتگی در ایران و کشورهای دیگر صورت گرفته است .
