بخشی از مقاله
چکیده
امروزه یکی از ابعاد مهم توسعه توجه به سرمایه اجتماعی است. از اینرو، سرمایهاجتماعی یکی از مهمترین شاخصهای رشد و توسعه هر جامعهای به شمار میآید. پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی و از نوع کاربردی-توسعه ای و با هدف سنجش وضعیت و همچنین سطحبندی نواحی 9 گانه منطقه 4 شهر تهران از لحاظ سرمایه اجتماعی انجام گرفته است. لذا جهت انجام تحقیق از چهار شاخص اصلی انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی، سرمایه اجتماعی و امنیت اجتماعی استفاده شده است. با استفاده از مدل AHP هر یک از شاخصها مطابق نظر کارشناسان وزندهی شده اند. با استفاده از تکنیک چند معیاره TOPSIS به سطحبندی نواحی بر اساس هر یک از شاخص های اصلی پرداخته شده است.
همچنین با استفاده از مدل VIKOR به سطح بندی نهایی پرداخته شده است. در تحقیق حاضر جهت رتبه بندی نواحی را در پنج سطح مطلوب؛ نسبتا مطلوب، متوسط، نسبتا نامطلوب و نامطلوب قرار داد ایم. نتایج حاصل از تحقیق نشان میدهد که نواحی 9گانه منطقه 4 تهران از لحاظ سرمایه اجتماعی دارای وضعیت نامتوازنی میباشند، به گونه ای که در سطح بندی نهایی، نواحی 1و2 به ترتیب با امتیاز 0 و 0/076 از وضعیت مطلوب برخوردارند، و نواحی 7،8و9 به ترتیب با امتیاز 0/937 ، 0/973 و 0/980 در وضعیت نامطلوب به سر می برند.
-1 مقدمه
امروزه مهمترین اصل در شهرها، شهروند و کیفیت زندگی در شهر است. برای همین نیازهای اصلی شهروند امروزه علاوه بر نیازهای پایه ای، سرمایه اجتماعی شهر است به عبارتی دیگر تا زمانی که شهر برای نیازهای مذکور شهروند برنامه و راهبردی نداشته باشد در هیچ یک از اهداف موفق نیست .در واقع، امروزه وجود سرمایه اجتماعی کلید استقرار جامعه مدنی و در نهایت، نیل به توسعه پایدار محسوب میشود.
به عبارت دیگر، شاید مهمترین عاملی که سبب اهمیت یافتن بحث سرمایه اجتماعی در سیاست گذاریها و تحقیقات علمی شده است، نخست تاکید بر وجه مثبت جامعه پذیری و دوم، قرار دادن پیامدهای مثبت سرمایه اجتماعی در چارچوب بحث سرمایه و در عین حال توجه به این موضوع است، که چگونه اشکال غیر پولی نظیر قدرت، نفوذ و شبکه های ارتباطی میتوانند مانند داراییها و حساب بانکی افراد عمل کنند
جوامعی که دارای این نوع از سرمایه بوده بستر مناسبی برای شکل گیری جامعه مدنی توانمند، پاسخگو و کارآمد را فراهم میسازند و نهادهای مدنی دموکراتیک نیز در چنین فضایی رشد میکنند. در عین حال انباشت سرمایه اجتماعی از اقتدار گرایی و تفکرات آمرانه، فرصت طلبی، بی اعتمادی و حس بدبینی و غیره جلوگیری مینماید. اما در مقابل، تهی شدن یک جامعه از سرمایه اجتماعی منجر به ناکارآمدی بسیاری از سیاستها در حوزه های برنامه ریزی - شهری، روستایی و منطقه ای و غیره - میگردد.
افزایش جمعیت نواحی کلانشهری در جهان بویژه در کشورهای در حال توسعه، علی رغم اعتقاد بسیاری از محققین مبنی بر اینکه این افزایش جمعیت شهری با رشد و توسعه اقتصادی همراه بوده است، مسائل و مشکلات عدیده ای را از جمله تمرکز بیش از حد جمعیت و فعالیت در کلانشهرها، توسعه ناموزون، افزایش تفاوتها و نابرابریهای منطقه ای نیز در بر داشته و این کلانشهرها بویژه در کشورهای در حال توسعه، به دلیل رشد فزاینده شهرنشینی در چند دههی اخیر با مشکلات جدیتری مواجه شدهاند
در بین کلانشهرهای ایران، کلانشهر تهران مانند بسیاری از کلانشهرهای دنیا با چالشهای بسیاری در زمینه مولفه های سرمایه اجتماعی رو به رو است و مسائل متعددی برای آن ایجاد کرده است. همچنانکه گفته شد از جمله مؤلفه های مرتبط با موضوع انسجام اجتماعی، آگاهی، امنیت و اعتماد اجتماعی به عنوان مولفه های مهم سرمایه اجتماعی می باشند؛که در نتیجه توسعه پایدار شهر را تحت تأثیر قرار داده است. لذا در پژوهش حاضر به ارزیابی محلات منطقه 4 تهران از لحاظ مولفه های سرمایه اجتماعی پرداخته شده است.
-2 روش تحقیق
روش تحقیق در این پژوهش،توصیفی-تحلیلی و موردی است. تکنیک گردآوردی آمار و اطلاعات، با استفاده از روشهای کتابخانهای، میدانی، استفاده از جداول آمارنامه ها می باشد. در این پژوهش چهار شاخص امنیت اجتماعی، انسجام اجتماعی، اعتماد اجتماعی و آگاهی اجتماعی به منظور سنجش سرمایه اجتماعی استفاده شده است. جهت رتبه بندی نواحی در هر بخش از شاخص ها از مدل TOPSIS استفاده شده و در نهایت برای رتبه بندی نهایی نواحی از مدل vikor انجام گرفته است. همچنین از نرم افزارهای GIS و EXCEL نیز در انجام پژوهش استفاده شده است.
روش تاپسیس توسط هوانگ ویون توسعه داده شد - MENDEZ - ، که به عنوان یکی از اعضای خانواده MCDM یا تکنیکهای تصمیم گیری چند معیاره امروزه در رتبهبندی مفاهیم مختلف در علوم گوناگون جایگاه ویژه ای یافته است - زیاری وهمکاران، 1389، . - 21 اصل اساسی تکنیک تاپسیس اولویت بندی و ارزیابی مفاهیم یا نواحی از طریق فاصله بین بردار شاخص ایدهآل با ایدهآل منفی میباشد . - WANGLI - بهترین گزینه در تاپسیس نزدیک ترین فاصله را به راه حل ایدهآل دارد و براساس فاصله از ایدهآل مثبت نواحی رتبه بندی میگردند.
برای به دست آوردن حداقل و حداکثر هر کدام از معیارها و محاسبه مقدار تفاضل موجود بین مقدار حداقل و حداکثر محاسبه شده از فرمول زیر استفاده شده است.
در نهایت محاسبه فاصله نسبی از راه حل ایدال بعد از انجام مراحل بالا در نهایت به ارزشهای بین 0 تا 1 میرسیم که هرچه مقدار عدد به یک نزدیک باشد نشان دهنده مطلوب یا نامطلوب بودن، بستگی به نحوه تفسیر بر اساس سود یا زیان، خواهد بود
مدل AHP
فرایند تحلیل سلسله مراتبی - AHP - یکی از کارامد ترین تکنیک های موثر در تصمیم گیری است که توسط توماس الساعتی در سال 1980 معرفی شد . - Azizi&.., 2013, 244 - این مدل یک ابزار تصمیم گیری قابل انعطاف و قدرتمند است که افراد را در مقایسه همزمان دو وجه کمی و کیفی شاخصها کمک می کند
در این تحقیق جهت وزن دهی معیارها از مدل AHP استفاده شده است که مراحل کار به طور خلاصه بدین شرح میباشد.
مرحله اول : که شامل آماده سازی داده ها و تشکیل ماتریس دوتایی که این کار با در نظر گرفتن مقیاس 9 کمیتی ال ساعتی که بر اساس اهمیت معیارها زا 1 تا 9 به معیارها دارای وزن میگردند.
مرحله دوم:محاسبه وزن نهایی معیارها که برای این کار اعداد هر کدام از ستونها و ردیفها در هم ضرب می شوند و سپس حاصلضرب وزنها را به توان N 1ام و در نهایت برای محاسبه وزن نهایی معیارها وزنهای نرمال نشده هر ردیف را به مجموع کل وزنهای نرمال نشده تقسیم می کنیم.که مجموع کل وزنهای نهایی بایدبرابر با 1 باشد.
مرحله سوم: به دست آوردن نسبت توافق که خود دارای چهار مرحله است
-1 محاسبه :AW که برای تعیین مقدار بردار باید هر کدام از وزنها به مقدار وزن معیار ضرب شوند.
-2 محاسبه بردار توافق L=
-3 محاسبه شاخص سازگاری Ci=
-4 محاسبه ضریب سازگاری CR=
مقدار ضریب سازگاری همواره باید کمتر از 1 باشد
مدل vikor
روش vikor به عنوان یکی از روشهای تصمیم گیری چند معیاره از خانواده MADM می باشد که توانایی رتبه بندی مجموعه ای از گزینه ها با استفاده از معیارهای متناقض و متضاد را دارد. روش Vikorحرف اختصاری عبارت صربی Vlse Kriterijumsk Optimizacija Kompromisno Resenje به معنای راه حل بهینه سازی با معیار سازشی می باشد. معیار رتبه بندی گزینه ها در این تکنیک بر اساس فاصله هر گزینه از شاخص ایدهآل می باشد، به گونه ای که نزدیکترین فاصله بهترین گزینه را نشان می دهد و بیشترین فاصله به شاخص ایدهآل نمایانگر بدترین گزینه می باشد. رتبه بندی گزینه ها با مفهوم میزان سازشی یعنی فاصله گزینه ها نسبت به بهترین گزینه یا حالت ایدهآل می باشد.
