بخشی از مقاله
ارزیابی شاخص آسایش اقلیمی استان بوشهربه روش شاخص دما- رطوبت( THI )
چکیده :
شاخص آسایش حالتی است که فرد یا افراد با محیط اطراف احسـاس رضایت نمایند . احساس آسـایش و کـارایی بـدن انسـان بـه برخـی فاکتورهایی شامل شرایط جوی (دمای ھوا ، رطوبت ھوا ، سرعت بـاد و . . .)و شرایط صوتی و نوری محیط بر احسـاس آسـایش و کـارایی انسان موثر ھستند . در شرایطی که ھوا بیش از حد گـرم یـا سـرد باشد فرد احساس نا آرامی خواھد داشت . ھمچنین در یک دمای ثابت اگر رطوبت ھوا و سرعت باد تغییر کند احساس آسـایش فـرد تغییـر خواھد نمود .ھدف از این پـژوھش تعیـین شـاخص آسـایش در اسـتان بوشهر می باشد. آگاھی از شاخص آسایشی انسان در منطقه ای ھمچون استان بوشهر که دارای سواحل پر جاذبه و مناطق دیدنی مـی باشـد نقش مهمی در برنامه ریـزی مسـئولان اسـتانی و کشـوری جهـت جـذب گردشگر و ارتقاء صنعت گردشگری ایفاء می نماید. به طـور معمـول عوامل آب وھوایی شرایط مطلـوب و احسـاس آسـایش انسـان را تحـت تاثیر قرار می دھند. دمـا و رطوبـت دو عامـل مهـم آب و ھـوایی ھستند که در احساس آسایش انسان نقش ویـژه ای دارنـد. از جملـه روابطی که بر اساس آن می توان برآوردي از آسایش انسان داشـت، شاخص شاخص دما- رطوبت ( ( THI می باشد. این شاخص بر اساس دمـا و رطوبت محاسبه می گردد. در این پژوھش ابتدا میـانگین ماهانـه دمــا و رطوبــت شــهرهایی از اســتان بوشــهر کــه دارای ایســتگاه ھواشناسی می باشند محاسبه گردید و با توجـه بـه فرمـول، شـاخص آسایش دما و رطوبت (THI) تعیین گردید. در نهایت نیز بـا توجـه محدوده این شاخص ، وضعیت آسایشی طـی ماھهـای مختلـف در اسـتان بوشهر مشخص گردیدند. به منظور درک بهتر، نتایج حاصله از طریـق نرم افزار GIS بصورت نقشه ارائه شده است.
کلید واژه ها : استان بوشهر، شاخص آسایش، شاخص دما-رطوبت ،.GIS
مقدمه:
ھدف از این پژوھش تعیین شاخص آسـایش در اسـتان بوشـهر مـی باشـد. بـه طـور معمول عوامل آب وھوایی شـرایط مطلـوب و احسـاس آسـایش انسـان را تحـت تـاثیر قرار می دھند. دما و رطوبـت دو عامـل مهـم آب و ھـوایی ھسـتند کـه در احسـاس آسایش انسان نقش ویژه ای دارند. از جمله روابطـی کـه بـر اسـاس آن مـی تـوان برآوردي از آسایش انسان داشت، شاخص THI می باشد. این شـاخص بـر اسـاس دمـا و رطوبت محاسبه می گردد. شاخص آسایش THI که برای اولین بـار توسـط آقـای تـون در سال 1979 پیشنهاد گردید بصورت زیر می باشد.
(1) THI= T- (0.55 – 0 .55RH) (T-58)
در این فرمول T دمای خشک بر حسب درجه فارنهایت و RH رطوبت نسبی بصورت اعشاری می باشد. با مقایسه مقادیر محاسبه شده THI با جدول مربوط (جدول شماره(1 وضعیت آسایش تعیین می گردد. . آگاھی از شاخص آسایشی انسان در منطقه ای ھمچون استان بوشهر که دارای سواحل پر جاذبه و مناطق دیدنی می باشد نقش مهمی در برنامه ریزی مسئولان استانی و کشوری جهت جذب گردشگر و ارتقاء صنعت گردشگری ایفاء می نماید. منظور از شرایط آسایش یا منطقه آسایش ،مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی و رطوبتی حداقل 80درصد افرادی که بصورت تصادفی انتخاب و در آن شرایط قرار داده می شوند قضاوت ذھنی حالت آسایش داشته باشند(کسمایی،.(1372 بسیاری از محققان در تعیین وضعیت آسایش انسان مولفه های دما ورطوبت را مهمتر از سایر عوامل می دانند و بر اساس آن شاخص هایی را طراحی نموده اند که در مطالعات، بطور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص ها معمولاً تاثیر عوامل جغرافیایی منطقه، اقلیم و نیز مولفه های انسانی را در بر می گیرد (ماتزاراکیس،.(2001 شمسی پور (1387) با اشاره به اھمیت شرایط آب وھوایی در امر گردشگری با استفاده از آمار 253 ایستگاه و به کمک روش TCI اقدام به ناحیه بندی آسایش گردشگری ایران نموده است و بیان می دارد که اقدام به سفر در طول فصول بهار و پاییز در بیشتر مناطق جذابتر از فصل تابستان می باشد. تاکنون تلاش هاي زیادي در زمینه ابداع شاخص هاي تجربی براي ارزیابی آسایش حرارتی انسان صورت گرفته که در مقیاس هاي مختلف جهانی تا محلی مورد استفاده قرار گرفته اند (فرج زاده و احمد آبادی،.(1389 ناظم السادات و مجنونی((1387 ، اقلیم آسایش را در شهرهای مختلف کشور مورد ارزیابی و تحلیل قرار داده اند. گندمکار (1389) به بررسی کاربرد GIS در پهنه بندی شاخص TCI استان اصفهان پرداخت و به این نتیجه رسید که ماھهای مهر،اردیبهشت و فروردین بهترین ماھها جهت حضور گردشگران در استان اصفهان می باشد . رمضانی و ھمکاران( (1389 وضعیت آسایش اقلیمی و زمان مطلوب گردشگری را در شهرستان رودسر مورد مطالعه قرار دادند و نشان دادند که در ماھهای فروردین تا خرداد و ازشهریور تا آذر برای فعالیتهای گردشگری مناسب می باشد. میر عنایت((1389 به بررسی زیست اقلیم و اقلیم گردشگری استان چهارمحال وبختیاری با استفاده از مدل TCI پرداخت و به این نتیجه رسید که ماھهای اردیبهشت و شهریور بهترین ماھها جهت گردشگری در این استان می باشد. مبارک و ورشو ساز (1390) رابطه تجربی THI را به منظور محاسبه آسایش گرمایی در شهرهای استان خوزستان بکار گرفتند و مشخص نمودند که بندر ماھشهر بدترین شرایط آسایش را دارد. اسماعیلی و ھمکاران((1390 درمقاله ای با عنوان ارزیابی اقلیم آسایشی چند شهر اصلی گردشگری ایران با استفاده از شاخص فیزیولوژیک به این نتیجه رسیدند که دوره آسایش در شهرهای اصفهان،رشت وکیش بسیار کوتاه بوده و به صورت دو دوره ی مجزا درابتدای فصل پاییز و بهار واقع شده است.
آشنایی با مختصات جغرافیایی و شرایط آب و ھوایی استان بوشهر:
استان بوشهر با مساحتی در حدود 23167 کیلومتر مربع بین 27درجه و 14 دقیقه تا 30 درجه و 16 دقیقه عرض شمالی و 50 درجه و 6 دقیقه تا 52 درجه و 58 دقیقه طول شرقی ، در جنوب ایران و بصورت نوار باریکی بین خلیج فارس و کوھپایه هاي زاگرس قرار دارد . استان بوشهر به لحاظ کمی عرض جغرافیایی در طول طوقه جنوبی گرم منطقه معتدل شمالی قرار دارد (کنین ، (1387 این استان از شمال به استان خوزستان و قسمتی از استان کهگیلویه و بویر احمد ، از جنوب به خلیج فارس قسمتی از استان ھرمزگان ، از شرق به استان فارس و از غرب به خلیج فارس محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از 600 کیلومتر مرز دریایی دارد و از اھمیت سوقالجیشی و اقتصادي قابل توجهی برخوردار است (سازمان ھواشناسی کشور، ( 7 : 1376 .استان بوشهر با وسعت 23167/5 کیلومتر مربع در جنوب غربی جمهوري اسلامی ایران و در حاشیه خلیج فارس به طول 625 کیلومتر واقع شده است . جمعیت استان بوشهر مطابق آخرین برآوردهاي انجام شده بالغ بر یک میلیون نفر است . این استان پیش از ورود آریاییها به ایران محل سکونت اقوام و گروھهاي نژادي گوناگون بوده است . گویش غالب مردم استان بوشهر به زبان فارسی لهجه دار ، در برخی مناطق گویش لري و زبان تعدادي از ساکنین مناطق جنوبی عربی است . بیش از 99 درصد ساکنین استان بوشهر مسلمان و شیعه ، در برخی مناطق جنوبی استان اھل تسنن و تعداد اندکی نیز شامل اقلیت هاي مذھبی می باشند .براساس آخرین اصلاحات صورت گرفته در تقسیمات کشور ، استان بوشهر داراي نه شهرستان به این شرح است: شهرستانهاي بوشهر ( مرکز استان ) دیلم ، گناوه ، دشتستان ، تنگستان ، دشتی ، دیر ، کنگان ، جم. آب و ھواي غالب مناطق استان بوشهر گرم و بیابانی است . میانگین دماي سالانه 27 درجه ساتنی گراد ، رطوبت نسبی حدود 65 درصد و میانگین بارندگی درحدود 250 میلیمتر می باشد.
شکل : 1 نقشه استان بوشهر
داده ها و روش ها:
در این پژوھش ابتدا ماتریس داده های متوسط ماهانه دمـا و رطوبـت ایسـتگاھهای استان بوشهر طی دوره آماری15 ساله (1376- 1390) تهیه گردید.
سپس بعد از تبدیل داده های دمایی از درجه سانتیگراد بـه درجـه فارنهایـت و تبدیل داده های رطـوبتی بـه اعشـاری، بـا اسـتفاده از رابطـه شـماره1 ونیـز فرمول نویسی در محیط EXCEL مقادیر THI محاسبه گردید.
بحث :
بر اساس نتایج بدست آمـده مـی تـوان گفـت کـه در اسـتان بوشـهر،طی ماھهـای خرداد تا اوائل آبان وضعیت آسایشـی مطلـوبی در اسـتان بوشـهر وجـود نـدارد و مرداد ماه که در استان بوشهرمعروف به مـاه شـرجی مـی باشـد در اکثـر نقـاط استان بوشهر توام با کاھش کارایی بـرای مـردم اسـتان مـی باشـد.در ایـن بـین ماھهای آذر تا اوائل فروردین که اکثر مناطق کشـور سـرمای سـختی را سـپری مـی کنند در استان بوشهر ھمـراه بـا احسـاس مطلـوب و خوشـایندی مـی باشـد. دمـای معتدل و رطوبت نسبتاً بالا حـال و ھـوای بهـاری را بـه اسـتان بوشـهرمی بخشـد. وجود مسافران بیشماری که ماھهـای دی تـا فـروردین را بـرای گذرانـدن تعطـیلات نوروزی خود در استان بوشهر انتخاب می کنند خود گواھی بر ایـن مدعاسـت. نکتـه مهم دیگر این است که منطه جم در استان بوشهر با توجـه بـه شـرایط جغرافیـایی ویژه خود(ارتفاع بیشتر نسبت به سایر مناطق اسـتان) از متوسـط دمـا و رطوبـت کمتری برخوردار بوده ،بنابراین بجز در یک ماه از سال معمولاً تـوام بـا احسـاس مطلوب برای افراد می باشد.
شکل : 2 وضعیت آسایش استان بوشهر در فروردین ماه
احساس مردم در فروردین ماه در استان بوشهر احساسی مطلوب می باشد.میانگین شاخص آسایش در این ماه 70 می باشد.
شکل :3 وضعیت آسایش استان بوشهر در اردیبهشت ماه
ھمانطور که از شکل 3 مشخص است بجز بخشهایی از جنـوب اسـتان ،احسـاس مـردم در اردیبهشت ماه استان بوشهر نیـز احساسـی مطلـوب مـی باشـد. میـانگین شـاخص آسایش در این ماه 77 می باشد.
شکل : 4 وضعیت آسایش استان بوشهر در خرداد ماه
با توجه به شکل شماره 4 ، اکثر مردم استان بوشهر در خـرداد مـاه احساس ناراحتی دارند بجر در بخشهایی از قسمتهای جنوبی استان شـامل شهرستان جم.. میانگین شاخص آسایش در این ماه 81 می باشد.
