بخشی از مقاله
خلاصه:
شهرهای امروزی تحت تاثیر تحولات دنیای معاصر و مدرن ، بسیاری از ویژگیهای کیفی خود و درنتیجه آن ، رضایتمندی بیشتر شهروندان خود را از دست داده اند. یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در افزایش کیفیت محیطی ، به علت نقش حس بینایی در ادراکات انسانی ، کیفیت بصری محیط می باشد. از طرفی مولفه های ادراکی پایه و اساس ترجیحات را شکل می دهند و یکی از مهمترین عناصر در تعیین ادراکات بصری شهروندان ، مولفه های شکلی موجود در نمای ساختمانها می باشد که یافتن مهمترین و تاثیرگذارترین آنها می تواند در طراحی های آینده طراحان و معماران و درنتیجه افزایش کیفیت و ادراکات بصری شهروندان نقش مهم و مثبتی ایفا نماید.
لذا این مقاله با تکیه بر روش پرسشنامه ای و با تحلیل اطلاعات کسب شده از شهروندان توسط نرم افزار spss ، هفت ویژگی شکلی مهم شامل ، صلبیت و شفافیت ، سنتی یا مدرن بودن ، ریتم و تکرار ، تقارن ، نظم و انسجام ، هندسی بودن و پیچیدگی فرمی را در نماهای ساختمانهای شهر گرگان مورد بررسی و تحقیق قرار داده است. نتایج حاصله نشان می دهد که عامل نظم در نما دارای بیشترین تاثیر و عامل شفافیت و صلبیت کمترین تاثیر را در درک شهروندان از نماهای ساختمان شهری دارا می باشند.
-1 مقدمه:
از نظر بسیاری از مردم ، شهرهای امروزی ، از کالبدهای مناسب خود فاصله گرفته و پاسخگوی بسیاری از مشکلات آنان نمی باشند و تیغ تیز این انتقاد را نیز متوجه تحولات معاصر معماری و شهرسازی می دانند8] و.[11 این درحالیست که شهرها ، امروزه تحت قالب شهر سالم ، و سالم سازی محیط زندگی ، یکی از ضروری ترین عوامل توسعه پایدار قلمداد می گردند و نیز طی مطالعات متعددی این مسئله به اثبات رسیده است که رضایت عمومی از شهرهای دارای کیفیت بصری مطلوب ، بیشتر می باشد
شاید دلیل این مسئله را نیز بتوان اولویت حس بینایی و ابعاد بصری محیطهای شهری ، در برقراری ارتباط و درک فضاهای شهری توسط انسان دانست.
از طرفی ، نمای ساختمان های شهری را می توان از تاثرگذارترین عواملی دانست که نه تنها در ایجاد یک تصویر مناسب از شهر و ارزیابی محیطهای شهری نقشی پررنگ دارند، بلکه به همراه خیابانها و محیط اطراف ، از اصلی ترین عناصر مشخص کننده فضای شهری می باشند .[1] همچنین ، نما را می توان عنصر ارتباطی میان داخل و خارج یک محیط دانست که درک از آن میان افراد مختلف خصوصا افراد عادی و معماران حرفه ای متفاوت می باشد و از آنجایی که عموما همین ادراکات ، نه تنها تشکیل دهنده برداشتهای ذهنی افراد از ساختمانها و بنا ها بوده ، بلکه به واسطه متغییرهای قدرتمند مربوط به خود اساس ایجاد ترجیحات بصری آنان را نیز شکل می دهند
، اطلاع و دانستن این ادراکات و ترجیحات برای معماران می تواند موجب نزدیکی دیدگاهها و نظرات آنان شده و نقش مهم و اساسی در طراحیهای مطلوب تر فضاهای شهری بازی نماید. لذا این مقاله سعی دارد تا مهمترین عناصر بصری شکلی که بیشترین اثر را بر ترجیحات و ادراکات افراد دارند را معرفی نماید.
-2 نمای ساختمانی و تصاویر شهری:
نمای ساختمانها ، خیابانها و محیطهای شهری مشخص کننده تصاویر محله یا فضاهای شهری بوده و نیز بازگو کننده عوامل و معانی متفاوت آن می باشد .[1] از نمای ساختمانها و محلات می توان به عنوان عنصری نام برد که نشان دهنده عوامل مختلفی در افزایش یا کاهش کیفیت بصری یک محیط یا فضای شهری بوده و در طراحی آنها نیز بسیار تاثیرگذارند12]و14و .[13 نما همچنین صورتی تاثیرگذار بر جنبهای مختلف محیط پیرامون بنا بوده که ارزش و اهمیت آنرا نیز نمایان می سازد و این امر لزوم وجود یک نظام ارزشیابی را در این حوزه نشان می دهد[1]، بطوریکه امروزه نما با دارا بودن اثرات اجتماعی و روانی از مهمترین و تاثیرگذارترین عناصر بر کیفیت بصری فضا می باشد.
-3 احساس و ادراک محیطی
ادراک ، معنی دادن به اطلاعات اخذ شده توسط افراد می باشد .[6] تغییرات رخ داده و اطلاعات مختلف موجود در هر محیط ، ابتدا توسط انسان حس و سپس درک می گردند5]و[6 اما سرعت تبدیل احساس به ادراک آنقدر زیاد می باشد که تقریبا مرز میان این دو را غیر قابل تشخیص می نماید[6] ، بر این اساس ، نه تنها می توان ادراک را فرایندی فیزیکی - روانی دانست ، بلکه می توان آنرا سرچشمه ترجیحات افراد نیز قلمداد نمود
میتوان معنی دار نمودن اطلاعات دریافتی را در چهار بُعد، که بصورت همزمان عمل می نمایند، دسته بندی نمود که عبارتند از :
-1 بعد شناختی که کمکی برای معنی دار نمودن محیط برای انسان بوده و شامل نظام بخشیدن به اطلاعات و فکر کردن به محرکهای محیطی می باشد
-2 بعد احساسی که شامل تاثیرات متقابل میان احساسات افراد و ادراکات محیطی می باشد
3 بعد تفسیری که با تکیه بر دانسته ها ، تجربیات و خاطرات افراد به مقایسه و تفسیر محرکهای پیرامون افراد پرداخته و شامل معانی و مفاهیم دریافتی از آن می گردد و
-4 بعد ارزشگذاری که بر پایه ارزشها و ترجیحات تشکیل دهنده خوب و بد بوده و برای هر فرد نسبت به دیگری متفاوت می باشد و به محیط هر فرد شکل و تصویری خاص از آن محیط را ارائه می نماید
تئوریهای موجود در موارد مربوط به ادراک و ترجیحات ، شامل دو بخش عمده تئوریهای تکاملی و ترجیحات فرهنگی می گردند[7] و با وجود تاکید بر این نکته که ساختمان پدیده ایست فرهنگی و نمای ساختمان بیش از هرچیز بر پایه ارزش های غیر مادی همچون عناصر ذهنی و فرهنگی استوار است.13]و[14 ، نباید از عوامل فردی و ویژگیهای فیزیکی محیط به عنوان اصلی ترین عناصر برای درک و ارزیابی کیفیت معماری توسط عموم مردم غافل شد.
روشهای ارزیابی کیفیت ، ادراکات و ترجیحات در افراد حرفه ای ، آموزش دیده و طراحان با استفاده کنندگان وافراد عادی متفاوت است و این مسئله دستیابی به حدی مشترک از ترجیحات میان این دو گروه را بسیار دشوار و سخت می نماید. در ارزیابی متخصصان از محیط ، غالبا زیبایی را در ذات منظر بررسی می نمایند اما در ارزیابی افراد عادی به دنبال ترجیحات زیبایی در چشم بیننده و احساسات و ادراکات او در منظر می گردند.
ایجاد ارتباط میان انسان و محیط اطراف به واسطه حواس پنجگانه صورت می پذیرد[5] که در بین این حواس پنجگانه ، حس بینایی بیشترین نقش و اهمیت را دارا می باشد5]و.[6 این مسئله نشان دهنده نقش مهم و تاثیرگذار ابعاد بصری محیط به عنوان اولین عنصر در شکلگیری ادراک شهروندان از فضاها و محیطهای شهری و ایجاد ارتباط با آن می باشد.
-4 محیط و عوامل تاثیرگذار بر کیفیت و ترجیحات بصری محیط:یکی از بزرگترین چالشهای شهرهای امروزی را می توان مسئله یا بحران کیفیت دانست.[12] محیط بصری در شهرها همواره بخشی از زندگی شهروندان را تشکیل داده است و لذا کیفیت آن نیز در تجربه آنان از محیطهای شهری بسیار تاثیرگذار می باشد. بر همین اساس ، به توانایی بصری موجود در محیطهای شهری که قادر به ایجاد حس مثبت ، ناشی از علاقه و رضایتمندی ، و یا حس منفی ، ناشی از انزجار و نارضایتی ، در افراد باشد ، کیفیت محیط بصری شهری گفته می شود.
با آنکه بهترین حالت در افزایش غنا و کیفیت محیط ، ایجاد شرایط مناسب جهت حضور و بهره گیری از تمامی حسهای انسان می باشد ، لیکن تسلط و چیرگی حس بینایی بر سایر حسها در رابطه با ادراک محیطی موجب کمرنگ شدن سایر حسها در شهرهای امروزی گردیده است
بزّی. و میرشکاری - 2015 عواملی را که در شکل دهی به محیط و منظر نقش اساسی ایفا می نمایند ، مقیاس ، مواد ، فرم و بافت می دانند. همچنین - شاهین راد ، رفیعیان ، پورجعفر - 2015 ویژگیهای محیطی تاثیرگذار بر ترجیحات بصری را طبیعی بودن ، اهمیت تاریخی ، خوانایی ، اسرارآمیزی ، دیدهای متوالی ، نمونه واری ، خوانش محیطی ، نگهداری مناسب ، پناه دادن ، نظم ، انسجام ، محصوریت و تعیین فضایی ، گشودگی و باز بودن ، پیچیدگی و تداعی برمی شمرند.
در شرایطی که - خاک زند، مهدی و مریم محمدی و فاطمه جم و کوروش آقابزرگی، - 1393 جنبه های کیفیت بصری ، احساسی و عینی را مواردی نظیر فرم ، رنگ و بافت و جنبه های هنری منظر را مواردی نظیر کثرت ، تناسبات انسانی ، نظم و طبیعت گرایی در رنگ و فرم می داند ، - طبیبیان، منوچهر و نصیبه چربگو و انسیه عبدالهی مهر، - 1390 مهمترین عامل دستیابی به انسجام شهری را حفظ سلسله مراتب ، و دوعنصر مهم رسیدن به سلسه مراتب را مقیاسهای میانی و فضاهای اشتراکی می داند. خوانایی ، پیچیدگی ، رمزآلودگی از عوامل کیفی محیطی می باشند که در ترجیهات شهروندان نقش مهمی بازی می نمایند.
از ترجیحات نیز می توان به عنوان یکی از بهترین روشهای ارزیابی ادراک محیطی نام برد که همراه با فهم شهروندان و ایجاد حس لذت و برانگیختگی ، در تعیین کیفیت یک نما ، می تواند مورد استفاده قرار گیرد.در میان عوامل مختلف تاثیر گذار بر ترجیحات ،عوامل مربوط به هویت و فرم بسیار مهم و پر اهمیت می باشند
