بخشی از مقاله
در این پژوهش، تناسب زیستگاه یوزپلنگ با استفاده از مدلسازی آشیان بومشناختی در پناهگاه حیاتوحش درهانجیر یزد انجام شد. بدین منظور، هشت متغیر محیطی به همراه 59 داده حضور یوز برای مدلسازی آشیان بومشناختی و توزیع گونه با استفاده از الگوریتم آنتروپی بیشینه استفاده شد. برای مدلسازی پراکنش یوزپلنگ از نرمافزار مکسنت و الگوریتم آنتروپی بیشینه استفاده شد. دادههای حضور به دو بخش دادههای آموزش - %75 - و ارزیابی - %25 - تقسیم شدند. نتایج نشان داد که پیشبینیهای مدل بهتر از حالت تصادفی بود. تحلیل جکنایف نشان داد که فاصله تا منابع آبی، ژئومرفولوژی، ارتفاع و فاصله تا نقاط حضور کل و بز مهمترین متغیرهای پیشبینی کننده توزیع یوز در پناهگاه درهانجیر یزد بودند. پیشبینیهای مدل 3 لکه اصلی زیستگاهی یوزپلنگ در مناطق آدهر، درهانجیر و چاهچوله و مناطق اطراف آنها با پوشش حدود %30 منطقه شناسایی کردند.
واژگان کلیدی: یوزپلنگ، مدلسازی تناسب زیستگاه، مکسنت، درهانجیر
21 مقدمه
یوزپلنگ - Acinonyx jubatus - یکی از گونههای موجود در فهرست سرخ سازمان بینالمللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی - IUCN - است - Durant, et al., 2008 - سابقاً. یوزپلنگ در 44 کشور آسیایی و آفریقایی یافت میشد. در حال حاضر جمعیت این گونه در 29 کشور آفریقایی دچار پدیده تکه تکه شدن میباشد . - Marker, 2002 - زیرگونه آسیایی یوزپلنگ - Acinonyx jubatus venaticus - در رده " به شدت در معرض خطر" این فهرست جای دارد - Jowkar, et al., .2008 - حدود 32 سال پیش تصور میشد که این گونه در ایران منقرض شده است اما شواهدی دال بر وجود آن به دست آمد. نیمه شرقی ایران به عنوان آخرین پناهگاه تعداد محدودی از جمعیت یوزپلنگ آسیایی شناخته شده است - Farhadinia & .Hemami, 2010 - که از مهمترین این مناطق میتوان نایبندان، بافق، درهانجیر و توران را نام برد.
در سالهای اخیر به علل مختلف از جمله شکار غیر مجاز، تخریب و اشغال زیستگاه توسط انسان و دام، کم شدن طعمه و خشکسالیهای اخیر و ...جمعیت یوز به شدت کاهش یافته است - ضیایی، . - 1387پیشبینی پراکنش گونهها، در سالهای اخیر به بخش مهمی از برنامهریزی حفاظت تبدیل شده است و به این منظور تکنیکهای مدلسازی گستردهای توسعه یافتهاند . - Guisan, & Thuiller, 2005 - مدل آشیان بومشناختی که با نام مدل پراکنش گونهای نیز شناخته میشود از جمله مدلهای همبسته یا ماشینی میباشد که مشاهدات میدانی را با متغیرهایمحیطزیستی مرتبط میسازد - Guisan, & Zimmermann, 2000 - و انواع گوناگونی از مدلهای پراکنش گونهای وجود دارد که براساس دادههایی که استفاده میکنند با هم تفاوت دارند.
برای بیشتر مناطق و اکثر گونههای دارای ارزش حفاظتی زیاد، دادههای بود و نبود طولانی مدت که به صورت سیستماتیک جمعآوری شده باشد محدود است. در برخی موارد تنها دادههای حضور گونهها موجود است؛ به علاوه، صحت و دقت دادههای نبود اغلب مورد سؤال است. بنابراین، مدلهایی که پراکنش گونهها را تنها با استفاده داده های حضور گونهها پیشبینی می کنند بسیار مورد توجه هستند . - Elith, et al., 2011 - هدف از این مطالعه تعیین زیستگاههای مطلوب یوزپلنگ آسیایی در پناهگاه حیاتوحش درهانجیر و عوامل موثر بر تناسب زیستگاه آن با استفاده از الگوریتم آنتروپی بیشینه است.
-1-2 منطقه مورد مطالعه
پناهگاه حیاتوحش درهانجیر با وسعت 175302 هکتار در 25 کیلومتری شرق شهر یزد و در شهرستان اردکان واقع شده است - شکل - 1 و جاده اصلی یزد- مشهد تقرباًی از وسط این پناهگاه عبور میکند. متوسط بارندگی سالانه 74/9 میلیمتر، حداقل و حداکثر دمای ثبت شده -14 و 47 درجه سانتیگراد و دامنه تغییرات ارتفاعی بین 830 تا 2293 متر از سطح دریا میباشد. مهمترین گونههای گیاهی منطقه درمنه، قیچ، گون، رندوک، بهوهشور، اشنان، تاغ، اسکنبیل و از مهمترین گونههای جانوری منطقه کل و بز، قوچ و میش، جبیر، کاراکال، گربه وحشی، روباه معمولی، شاهروباه، کبک و تیهو را میتوان نام برد.
-2-2 مدلسازی پراکنش گونهای
فرآیند مدلسازی پراکنش یوز شامل 3 مرحله است: -1 مرحله جمعآوری و پردازش دادهها، -2 مرحله مدلسازی و -3 مرحله ارزیابی مدل. برای مدلسازی پراکنش یوز از نرمافزار MaxEnt و الگوریتم آنتروپی بیشینه استفاده شد. در مرحله اول، دادههای محیطزیستی و داده های حضور یوزپلنگ جمعآوری و برای مدل سازی، توسط نرمافزارهای اکسل وArcGIS 9.3 آماده شدند. تحلیل همخطی چندگانه برای شناسایی بهترین متغیرهای پیشبینی کننده استفاده شد. در مرحله دوم مدلسازی توسط الگوریتم آنتروپی انجام شد و در نهایت در مرحله سوم کارایی مدل توسط ROC بررسی شد.
برای مدلسازی پراکنش یوز در منطقه مطالعاتی از دادههای حضور نقطهای یوزپلنگ استفاده شد.
به منظور بررسی حضور یوز در سطح منطقه، از نتایج پایش یوز با دوربینهای تله ای، بررسی نمایههای یوز و اطلاعات محیطبانان محلی استفاده شد. در مجموع 59 نقطه حضور برای مدلسازی استفاده شد.انتخاب متغیرهای محیطزیستی بر اساس دادههای موجود و عوامل مؤثر بر پراکنش یوز در منطقه مورد مطالعه، کیفیت داده ها و امکان تبدیل به نقشه آنها، صورت گرفت. بنابراین 8 متغیر محیطزیستی انتخاب شد که در جدول 1 آورده شده است. این متغیرها شامل متغیرهای مستقیم و متغیرهای غیرمستقیم میباشد. این متغیرها به طرق مختلف مانند ایجاد پناه و تأمین غذا بر پراکنش گونه مورد نظر اثرگذار میباشند.
