بخشی از مقاله
چکیده
مفهوم و اصطلاح پیشگیری وارد متون جرمشناسی شده، بهطوریکه امروزه در سیاست جنایی سازمان ملل متحد، شورای اروپا و نیز بسیاری کشورها، پیشگیری یعنی اتخاذ و اعمال اقدامها و تدابیر غیر کیفری و غیر سرکوب گر بهمنظور جلوگیری از وقوع جرائم، دارای جایگاه ویژهای شده است. در این راستا پیشگیری غیر کیفری با ابزارهای متفاوتی امکان دارد. در این پژوهش ما در نظر داریم تا میزان تأثیر بازدارندگی ریشسفیدان و معتمدان در پیشگیری از وقوع جرم در استان سیستان و بلوچستان را مورد بررسی قرار بدهیم. لذا در این پژوهش دنبال آن هستیم تا جایگاه ریش سفیدان سیستان و بلوچستان در پیشگیری از وقوع جرم و به طور کلی پیشگیری از جرائم محلی یا خرد بپردازیم. نتایج مطالعه نشان دادکه ریش سفیدان نقش مهمی را در پیشگیری از وقوع جرم در منطقه سیتان و بلوچستان ایفا می کنند.
کلمات کلیدی: ریش سفید، سیستان و بلوچستان، وقوع جرم
مقدمه
اصلاح ذات البین و سازش بین افراد سابقه تاریخی دارد. از روزگاران گذشته افراد متعهد، مجرب و ریش سفیدان و افرادی که در شهر و روستا و محله مورد اعتماد و احترام مردم بوده اند همواره سعی در اصلاح و صلح و سازش و گذشت شاکی از دعوای کیفری، داشتهاند. و در مقابل اصحاب دعوی حل اختلاف خود را از طریق مداخله اشخاص مطلع و مورد وثوق خود، بر مراجعه به دادگاه ترجیح می دادند. در کشور ما، حل و فصل اختلافات از طریق کد خدامنشی و صلح و سازش در بین اقوام مختلف مرسوم و معمول بوده و بخشی از فرهنگ این دیار را تشکیل می دهد. امروزه، تراکم پرونده ها و دقت ناکافی قضاوت در هنگام رسیدگی از یک سو و پیچیدگی دادرسی و سنگینی هزینه های آن مردم را نسبت به قضاوت شورایی و پذیرش شیوه های مسالمت -آمیز حل و فصل دعاوی ترغیب می نماید. با پیشرفت جوامع و تأسیس دستگاه قضایی و گسترش آن، رفته رفته نهاد داوری یا مردمی در کنار دستگاه قضایی به حل و فصل اختلافات پرداخته و به عنوان کمک دادگستری به حساب می آیند. مردم سعی می-نماید تا حد مقدور اختلافات خود را نزد این افراد مطرح تا آنها، هم با تلاش خود صلح و سازش بین طرفین برقرار کنند. و این اختیار را داشته تا با عدم تشریفات دادرسی و رسیدگی رایگان و دادرسی در کوتاه ترین زمان در صلح و سازش جرایم و گذشت شاکی و رفع اختلافات اقدام نمایند.
سرزمین میان رودان یا بین النهرین که محل پرورش نخستین و یکی از پیشروترین تمدن های باستانی که اقوام مختلفی را به خود دیده است که از جمله می توان به هیتی ها، آشوریان، کلدانیان و بابلیان اشاره نمود.در خاور دور نزدیک باستان ، کاتبان که برای خود، طبقه ای خاص و جدا از روحانیون در خدمت پادشاه بودند، متخصص حقوق شده و ریش سفیدان و مشایخ محل را که پیشتر عهده دار قضاوت بودند کنار راندند. این نشان از سبق و اصالت عدالت مشارکتی، بر عدالت رسمی و دولتی است و حکایت از این دارد که، پیش از آن طبقه ی خاص ریش سفیدان و مشایخ محل، در حل و فصل دعاوی مشارکت داشتند. به روایت ویل دورانت، نویسنده ی مشهور تاریخ تمدن، در بابل باستان، در هر استان یا شهرستان شوراهای محلی از امینان و ریش سفیدان وجود داشت که، به اختلاف ها رسیدگی می کردند، حتی در هنگام تسلط آشوریان نیز، این شوراهای محلی، تا حدی از استقلال داخلی برخوردار بودند . پس از گسترش دین مبین اسلام در ایران، در طی دو سده، حکومت مستقیم اعراب و پس از به قدرت رسیدن طاهریان و در طول حاکمیت های ایرانی و ترک مقارن عصر عباسیان، تا براندازی خلافت آنان به دست هلاکوخان مغول نظام حقوقی حاکم در ایران، همان نظام شریعت اسلام بود. در طول این مدتِ دراز، تفکیک قوایی وجود نداشت؛ چرا که انتصاب قاضی از سوی خلیفه، حاکم و یا سلطان بود. رویدادهای خشونت و قتل همه روزه از رسانه های کشور شنیده و دیده می شود. قتل ها انواع مختلفی دارند، گاهی سیاسی، گاهی قتل بی گناهان از سوی مخالفان مسلح دولت و گاهی هم قتل های ناموسی و خانوادگی. هنگامی که واژه ی خشونت به گوش می رسد ذهن انسان غیرمترقبه متوجه زنان می گردد؛ چرا که بیش ترین خشونت در مقابل آنان روی می دهد. زنانی که بر پایه اصول و قوانین نانوشته ی هزاران سال پیش در میان عشایر، چه به صورت ارادی یا غیرارادی با جلسات، نشست های خانوادگی و محکمه های غیرعلنی مورد خشونت قبیله ای قرار گرفته و تقدیر یکایک آنان مرگ به دست عزیزان و خانواده هاشان می باشد. در این میان تعاملی که میان این دو نوع از عدالت - کیفری و ترمیمی - در قتلهای ناموسی استان خوزستان است بسیار تأثیرگزار و تا حدودی سبب اینگونه از قتلها شده است.
با توجه به اینکه کشور ایران یک کشور عمدتاً دارای بستر عشیرهای یا نیمه عشیرهای است. - هاشمی، 1390، - 3 این ویژگی در کنار برخی محاسن آن، مانند انسجام اجتماعی و همکاری در برابر خطرات میتواند مبنایی برای وقوع برخی از جرائم باشد. مطالعات و یافتههای تحقیقات در قلمرو تاریخ حقوق کیفری نشان میدهد که جوامع بشری برای مقابله با جرم عمدتاً از مجازات، آنهم از انواع شدید آن، استفاده میکردهاند »یعنی پیشگیری کیفری« بهعنوان نمونه، قانون - هیتی ها - یا - هی تیت ها - و قانون - حمورابی - که مربوط به حدود چهار هزار سال پیش است و حدود یک قرن پیش کشفشدهاند، رژیم کیفری نسبتاً شدیدی را البته با درجههای متفاوتی برای حمایت از ارزشهای غالب و حاکم در جوامع خود و نیز مبارزه با متجاوزان به این ارزشها پیشبینی کرده بودند. اما به حکایت همین یافتههای حقوق کیفری و مکاتب مختلف فلسفی کیفری این شدت وحدت نظام کیفری نتوانسته است، آنطور که انتظار میرفته است، منحنی جرائم را مهار کند یا آنها را از میان ببرد و در پیشگیری از وقوع جرائم تأثیر بسزایی داشته باشد. تولد رشتههای انسانشناسی جنایی و سپس جرمشناسی در دهه های آخر سده نوزدهم تا حد زیادی به دنبال شکست نظام کیفری در مهار موج بزهکاری بوده است. موضوع جرمشناسی یعنی علم جرم، بررسی ماهیت و فرایند تکوین جرم یا بهعبارتدیگر علت شناسی جرم است. اگرچه جرمشناسی موضوع مطالعه عمده خود یعنی جرم را از حقوق کیفری میگیرد، لیکن برای انجام تحقیقات و مطالعات خود بهعنوان رشتهای مستقل از مفاهیم و روشهای خاص خود استفاده میکند. - نجفی ابرندآبادی، - 1372 با گردآوری تعدادی از جرائم ارتکابی تحت عنوان بزهکاری خرد، هدف علم جرمشناسی آن بوده است که با توجه به خصوصیات این جرائم و با توجه به تیپ مباشران این قبیل جرائم، اقدامها و تدابیر پیشگیرانه مناسب با طبیعت آنها ارائه نماید. افزایش جرائم کوچک و محلی از حدود 25 سال پیش به اینطرف در پارهای کشورها، بهویژه جوامع صنعتی که با پدیده شهرنشینی روزافزون و توسعه افقی عمودی شهرها و کلانشهرها و نیز نسل دوم و حتی سوم مهاجران خارجی دستبهگریباناند، علاوه بر خسارات مادی، بهویژه موجب ظهور احساس ناامنی و ترس از بزه دیدگی در بین شهروندان شده است. درنتیجه، این قبیل جرائم کیفیت زندگی مردم را خدشهدار کرده درنهایت فضای فعالیتهای اجتماعی و اقتصادی پیشرفت جامعه را نامطمئن و دستخوش اختلال میکند. - نجفی ابرندآبادی، . - 1372 با توجه به پیامدهای اخیر خرد است که امروزه در کنار استفاده از نهادهای قهرآمیز و کیفری و با توجه به محدود بودن ظرفیت و کارایی این نهادها، بر پیشگیری و بهویژه پیشگیری مشارکتی تکیه میشود . اما، انریکوفّری ایتالیایی جامعهشناسی جنایتی و نیز از بنیانگذاران مکتب تحققی در ایتالیا، نخستین کسی است که از پیشگیری و جانشینهای کیفری برای مهار جرائم و مقابله با بزهکاری سخن به میان آورده است. و بدین ترتیب است که مفهوم و اصطلاح پیشگیری وارد متون جرمشناسی شده، بهطوریکه امروزه در سیاست جنایی سازمان ملل متحد، شورای اروپا و نیز بسیاری کشورها، پیشگیری یعنی اتخاذ و اعمال اقدامها و تدابیر غیر کیفری و غیر سرکوب گر بهمنظور جلوگیری از وقوع جرائم، دارای جایگاه ویژهای شده است.
در این راستا پیشگیری غیر کیفری با ابزارهای متفاوتی امکان دارد. در این پژوهش ما در نظر داریم تا میزان تأثیر بازدارندگی ریشسفیدان و معتمدان در پیشگیری از وقوع جرم در استان سیستان و بلوچستان را مورد بررسی قرار بدهیم. لذا در این پژوهش دنبال آن هستیم تا جایگاه ریش سفیدان سیستان و بلوچستان در پیشگیری از وقوع جرم و به طور کلی پیشگیری از جرائم محلی یا خرد بپردازیم. البته برای انجام این کار لازم است که بهصورت میدانی و با انجام پرسشنامه مربوطه بررسی نماییم که در سال 1387تا 1397 این ریشسفیدان توانستهاند در خصوص پیشگیری از جرم اقدامی را انجام دهند یا خیر و بهطورکلی این افراد چگونه میتوانند اقدام به پیشگیری از برخی جرائم مانند نزاعهای دستهجمعی نمایند.
مدیریت پیشگیری از جرم
به طور کل، بخش قابل توجهی از جامعه شناسان بر این باورند که جرایم، در نهایت با گسترش و بدل شدن به مسائل اجتماعی سد راه توسعه جامعه بشری هستند و کیفیت زندگی بشری را با دشواری روبرو میسازند. باید اظهار داشت که توسعه متوازن هنگامی حاصل می شود که رشد همراه با بهبود در کیفیت زندگی شامل کاهش در مسائل اجتماعی باشد. افزایش روند جرایم اجتماعی نه تنها مانعی برای دستیابی به توسعه همه جانبه است، بلکه مانعی در راه ایجاد جامعهای متعادل در آینده خواهد بود. درحال حاضر جامعه ایران همچون سایر جوامع مدرن از یک طرف از زمینههای توانایی بخش برای تغییر مولفههای نامطلوب خود برخوردار است و از طرف دیگر با کژیها و بدقواره گیهای جدی روبرو است. یکی از این کژیها "تراکم جرایم" درجامعه ایران است که توجه هر علاقمند به سرنوشت ایران را به خود معطوف میکند. دل نگرانی جامعه درباره برخی از نارساییها و کمبودها در حوزههای مختلف اقتصاد، سیاست، فرهنگ و اجتماع به گونههای مختلف، از جمله انعکاس وسیع و پردامنه در مطبوعات و رسانههای گروهی و در مجامع عمومی و خصوصی و مقالات علمی گویای این واقعیت است که جامعه نسبت به بروز و ظهور آسیبهای اجتماعی حساسیت دارد و این قبیل مشکلات، همواره بخش مهمی از افکار و گفتمان عمومی جامعه را به خود اختصاص می دهند - یوسفی و اکبری، . - 196 :1390 با تمامی این اوصاف، در ایران با عنایت به عنصر اساسی سازمان دهنده نظام سیاسی که بر حول محور ارزشهای دینی، اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی است، شیوع انحرافات اجتماعی و گسترده تر شدن آسیبهای اجتماعی موجب نگرانی عمده نخبگان سیاسی و علمی جامعه شده است - محبوبی منش،. - 10 :1390 لذا تصمیمگیری سریع، عقلانی و همه جانبه مسئولان امر میتواند کنترل و ترمیم زخمهای ناشی از آسیبهای اجتماعی را در پی داشته باشد. بر این اساس، مقاله حاضر تلاش دارد تا با بررسی وضعیت آسیبهای اجتماعی در کشور، راهکارهایی برای مدیریت این آسیبها ارائه دهد. انجام تحقیقاتی چون تحقیق
