بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف مقایسه عملکرد خانواده در بین خانواده های همسران هر دو شاغل، تک همسری و خانواده های ناشی از ازدواج مجدد انجام شد. از بین خانواده های مراجعه کننده به خانه های سلامت در تهران، 90 آزمودنی به روش نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. روش پژوهش علی- مقایسه ای بود. داده ها با استفاده از پرسشنامه کارآیی خانواده اپشتاین و همکاران جمع آوری و با آزمون های تجزیه و تحلیل واریانس یک راهه و آزمون تعقیبی شفه تحلیل شدند.
نتایج نشان داد که بین ابعاد حل مساله، ارتباط، نقش ها، مشارکت عاطفی، واکنش های عاطفی، کنترل رفتار و عملکرد کلی خانواده های همسران هر دو شاغل، تک همسری و ناشی از ازدواج مجدد تفاوت معناداری وجود دارد . - P<0/01 - نتایج آزمون های تعقیبی نشان داد که خانواده های همسران هر دو شاغل و تک همسری در ابعاد ارتباط، نقش ها، واکنش های عاطفی، مشارکت عاطفی نسبت به خانواده های ناشی از ازدواج مجدد در سطح پایین تری قرار دارند.
خانواده های ناشی از ازدواج مجدد در مشارکت عاطفی نسبت به خانواده تک همسری در سطح بالاتری قرار دارد . - P<0/01 - نتایج پژوهش شواهدی را پیشنهاد می کند که عملکرد خانواده در الگوهای جدید خانواده به طور متفاوتی تغییر می کند و این خانواده ها تعدادی از عملکردهای ضروری خانواده را از دست می دهند.
مقدمه
ازدواج و تشکیل خانواده مهمترین و عالی ترین نهاد اجتماعی برای ارضاء نیازهای انسان است. ازدواج به عنوان امری بهنجار و شخصی تعریف شده که در دوره بزرگسالی اول - جوانی - انجام می گیرد - کوردکٌ، . - 2008 ازدواج منشاء ایجاد چرخه زندگی خانوادگی است
رابطه زناشویی چیزی بیشتر و مقاوم تر از یک رابطه معمولی ساده و دوستانه بین دو نفر با توانایی ها، استعدادها، نیازها، اعتقادات و باورهای گوناگون می باشد. رابطه زناشویی متشکل از دو شخصیت هدفمند است که در صدد کلیت یافتن و یکی شدن هستند .در یک رابطه زناشوئی بهنجار، فرآیند تحول روانی زن و شوهر و چرخه تحول خانواده بوسیله تعاملات سازنده همسران گسترش می یابد، و هنجارهای اجتماعی به آن عمومیت می بخشد
گریف و ملهرب - 2001 - 4 معتقدند که خانواده، خرده فرهنگی است که بر اساس ادراکات درونی شده و اهداف مشترک همسران، در چارچوب رابطه ای عمیق و چندلایه شکل می گیرد. افراد در چنین نظامی، از طریق وفاداری ها و دلبستگی های هیجانی قدرتمند، پایدار و متقابل به هم گره خورده اند اما معمولا عوامل گوناگون فردی، اجتماعی، عاطفی و روان شناختی، پایداری، انسجام و عملکرد این نهاد دیرینه و سازنده اجتماعی را تضعیف می کنند.
تغییرات خانواده از دو منظر ساختار و عملکرد خانواده و تغییرات و تحولات آن مورد توجه بوده است. از منظر ساختار و عملکرد خانواده شامل: تعاملات یا کنش متقابل بین اعضای یک خانواده، و از منظر تغییرات خانواده، تحولات و دگرگونی های ناشی از ارتباط عوامل داخلی و خارج از خانواده مورد توجه بوده است
از نگاه نخست، عملکردهای خانوادگی در چارچوب مفاهیمی چون جنسیت، بدن، غذا و به طور خلاصه، رفتارهای مرتبط با زندگی خانوادگی مورد توجه قرار می گیرد، در تحلیل زندگی خانواده، این رهیافت تحت عنوان " کارکردباوری" ناظر بر فعالیت های ضروری برای حفظ انواع جامعه یا گروه اجتماعی است
نصر اصفهانی، اعتمادی، و شفیع آبادی - 1391 - عملکرد خانواده را توانایی خانواده در انطباق با شرایط ایجاد شده در طول حیات، حل تعارضات، همبستگی میان اعضاء و موفقیت در الگوهای انضباطی و رعایت مرزهای بین افراد با هدف صیانت از نظام خانواده دانسته اند. در الگوی سیستمی مک مستر ساختار، چگونگی سازماندهی و الگوهای تبادلی خانواده در چارچوب ابعاد عملکرد خانواده مانند حل مساله، ارتباط، نقش ها، پاسخدهی درگیری عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتار مطرح است.
اصول بنیادی این الگو عبارتست از: ارتباط بین بخش ها و اجزای خانواده با یکدیگر، قابل درک نبودن یک جزء جدای از سایر اجزای خانواده، نقش مهم ساختار و الگوهای تعاملی خانواده در تعیین و شکل دهی رفتار اعضای خانواده و این که کارکرد خانواده، چیزی است بیش از کارکرد مجموع اجزای آن. الگوی مک مستر، عملکرد خانواده را در سه دسته وظایف بنیادی - شامل موارد فطری و ذاتی چون تدارک غذا و سرپناه، مهرورزی، عاطفه و... - وظایف رشدی - شامل مسائل مربوط به رشد فردی چون نوزادی، کودکی و مسائل مربوط به مراحل خانواده چون ازدواج اول، اولین بارداری، تولد اولین فرزند - و رویدادهای مخاطره آمیز - شامل بحران های مربوط به بیماری، تصادف، بیکاری و... - دسته بندی می نماید.
طبق الگوی مک مستر،ابعاد مهم عملکرد خانواده، عبارتنداز: حل مساله، ارتباط، نقش ها، پاسخدهی عاطفی، آمیزش عاطفی و کنترل رفتار - اپشتاین و باکومَ، . - 2000 تمام خانواده های دارای عملکرد ضعیف، در زمینه موضوعات عاطفی مشکل داشته و اغلب از طی فرآیند حل مسأله عاجزند، در این خانواده ها، ارتباطات نادیده گرفته شده و یا فاقد صلاحیت است، تخصیص و پاسخدهی نقش، مشخص و واضح نیست، گستره واکنش های هیجانی، محدود بوده، کمیت و کیفیت این واکنش ها، متناسب با بافت و محیط، غیرعادی است، در عین حال، اعضای خانواده به یکدیگر علاقه ای نداشته و در مورد یکدیگر، اقدام به سرمایه گذاری عاطفی نمی کنند، آنچه مینوچین از آن تحت عنوان خانواده های گسسته نام می برد
وارینگ - 2013 - بر این باور است که فرصت های ایجاد صمیمیت بین همسران، عنصر مهم در عملکرد بهنجار خانواده است. لذا، کیفیت و کمیت صمیمیت بین همسران، تعیین کنندهی محیط و عملکرد خانواده محسوب می شود. در ازدواج های موفق، تبادل و ارضای در حد انتظارِ نیازهای صمیمیت زوجین، موجب تحکیم روابط محبت آمیز بین آنها شده تا آنجا که می توان گفت اصل اساسی در ازدواج های موفق، همان ایجاد صمیمیت بین زوجین - باگاروزیُ، . - 2007 یافته های ناشی از مطالعات پیمایشی سلامت کودکان در غرب استرالیا نشان داد که خانواده های دارای عملکرد ضعیف، از روابط عاطفی ضعیفی بین همسران برخوردار بوده، فعالیت های مشترک بین همسران کمتر صورت گرفته، از ثبات زناشویی پایینی برخوردارند. نتایج مطالعه کول، پاوول، توبرو و هاسِ - 2010 - هم نشان داد عملکرد خانواده از قدرت پیش بینی کنندگی بالایی برای اعتماد بین اعضاء برخوردار بوده و اعتماد نیز از قدرت زیادی در تاثیر بر شکل گیری روابط صمیمانه بین اعضاء داراست.
عملکرد خانواده، یکی از شاخص های مهم تضمین کننده کیفیت زندگی و سلامت روانی خانواده و اعضای آن است. عملکرد خانواده جنبه مهم محیط خانواده است که سلامت جسمانی، اجتماعی و هیجانی کودکان را تحت تأثیر قرار می دهد. در واقع آنچه در درون خانواده اتفاق می افتد و چگونگی عملکرد آن می تواند یک عامل کلیدی در ایجاد انعطاف پذیری و کاهش خطرات فعلی و آینده مرتبط با رویدادهای ناگوار و شرایط نامناسب باشد
عواملی مانند تفاهم همسران، داشتن رابطه عاطفی رضایت بخش، مشارکت زوجین در تصمیم گیری ها و همکاری در مسائل خانوادگی تقویت کننده عملکرد خانواده هستند - کارّ،. - 2006 امروزه عواملی مانند شرایط متغیر اجتماعی، گسترش ارتباطات و دسترسی سریع افرادبه یکدیگر، تغییر شکل ارزش ها و نگرش ها نسبت به خانواده موجب شکل گیری الگوهای جدید خانواده گردیده است.
تا جایی که امروزه عواملی مانند شرایط متغیر اجتماعی، گسترش ارتباطات، تغییر شکل ارزش ها و نگرش ها نسبت به خانواده موجب شکل گیری الگوهای جدید خانواده با اهداف و ساخت های متفاوتی شده است که "خانواده هایی با همسران هر دو شاغل، تک همسری - ناشی از طلاق، اعتیاد و فوت همسر - و خانواده های ناشی از ازدواج مجدد" موارد خیلی رایجی از الگوهای جدید خانواده هستند. بر این اساس در پژوهش حاضر به مقایسه ابعاد عملکرد خانواده در خانواده های همسران هر دو شاغل، تک همسری و خانواده های ناشی از ازدواج مجدد پرداخته شد.
روش
روش پژوهش علی- مقایسه ای بود. جامعه آماری کلیه "خانواده های با همسران هر دو شاغل، خانواده های تک همسری و خانواده های ناشی از ازدواج مجدد در شهر تهران بودند که در سال 1390 به خانه های سلامت در تهران مراجعه کردند. به روش نمونه گیری در دسترس 90 آزمودنی انتخاب شدند - برای هر الگوی خانواده 30 نفر - . داده ها با استفاده پرسشنامه کارآیی خانواده اپشتاین و همکاران، داده های مربوط به عملکرد خانواده در مولفه های حل مساله، ارتباط، نقش ها، واکنش های عاطفی، مشارکت عاطفی، کنترل رفتار جمع آوری گردید. فرآیند جمع آوری داده ها و اطلاعات مورد نیاز دو ماه طول کشید.
ابزار پژوهش
برای اندازه گیری عملکرد خانواده از پرسشنامه FAD استفاده شد که دارای 60 سئوال است و برای سنجیدن ابعاد عملکرد - کارآیی - خانواده، توسط اپستینٌ، بیشاپٍو بالدوینَبر مبنای الگوی مک مسترُ تدوین شدهستا. مدل مک مستر برای عملکرد خانواده شش بُعد را در نظر دارد: حل مسأله، ارتباط، نقش ها، پاسخ دهی عاطفی، آمیزش عاطفی، کنترل رفتار و یک بعد عمومی به نام کارکرد کلی. این مقیاس با ضرایب آلفای خرده مقیاس های خود از 0/72 تا 0/92 از همسانی درونینسبتاً خوبی برخورداراست - ثنایی، . - 1389 ضریب آلفای کل مقیاس 0/92 و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرانباخ 0/91 گزارش شده است.
یافته ها
جدول1 میانگین و انحراف معیار نمرات ابعاد عملکرد خانواده آزمودنی های سه گروه
در جدول1 میانگین و انحراف معیار زوجین هر دو شاغل، تک همسری و ازدواج مجدد نشان داده شده است.
مفروضه یکسانی واریانس ها با استفاده از آزمون لون مورد بررسی قرار گرفت که نتایج نشان داد مفروضه یکسانی واریانس ها برای ابعاد عملکرد خانواده در این سه گروه برقرار می باشد. بعد از آن با استفاده از آزمون تجزیه و تحلیل واریانس یک راهه و آزمون تعقیبی شفه، ابعاد عملکرد خانواده در بین زوجین هر دو شاغل، تک همسری و ازدواج مجدد مورد مقایسه قرار گرفت که خلاصه نتایج در جدول 2 ارائه شده است.
