مقاله رابطه ی الگوهای ارتباطی خانواده و بهزیستی روانشناختی نوجوانان با واسطه گری ابعاد هویت

بخشی از مقاله

چکیده

هدف این پژوهش بررسی نقش سبک هاي هویت از طریق الگوهاي ارتباطی خانواده و بهزیستی روانشناختی میباشد که نمونه اي متشکل از 175 دانش آموز مقطع پیش دانشگاهی شهرستان کوهرنگ که با استفاده از روش نمونه گیري خوشه اي انتخاب شده اند و مقیاس هاي الگوهاي ارتباطی خانواده و سبک هاي پردازش هویت - ISI.90 - و مقیاس بهزیستی روانشناختی - ریف، - 1989اجرا شد که با استفاده از تحلیل مسیرودر سطح 0/01 نتایج نشان داد نشان اولا ،جهت گیري گفت وشنود خانواده پیش بینی کننده مثبت بهزیستی روانشناختی و جهت گیري همنوایی قدرت پیش بینی کننده اي ندارد.

ثانیا"جهت گیري گفت وشنود پیش بینی کننده مثبت سبک هاي پردازش هویت هنجاري و اطلاعاتی میباشد در صورتی که جهت گیري همنواي پیش بینی کننده منفی می باشد و در نهایت سبک هاي پردازش هویت نقش واسطه اي براي جهت گیري گفت وشنود و بهزیستی روانشناختی در نوجوانان دارد.الگوهاي ارتباطی قدرت پیش بینی سبک هویت اجتنابی - مغشوش - را ندارد. تقریبا60 سال قبل سازمان بهداشت جهانی سلامت را به عنوان حالتی از بهزیستی کامل جسمی ،ذهنی و اجتماعی و نه صرفا بیمار نبودن تعریف کرد.

سلامت یک مفهوم چند بعدي است که علاوه بر بیمار و ناتوان نبودن، احساس شادکامی و بهزیستی را نیز در برمیگیرد - لارسن ،. - 1991 اغلب روانپزشکان، روانشناسان و محققان بهداشت روانی جنبه هاي مثبت سلامت را نادیده میگیرند - ریف وسینگر ،:1996سلیگمن،. - 2003 تلاش هایی که در جهت گذر از الگوهاي سنتی سلامتی صورت گرفته ،گرچه زمینه لازم را براي تلقی سلامت به عنوان حالتی از بهزیستی - نه صرفا نبودن بیماري - فراهم ساخته، ولی کافی نیست - به نقل از بیانی وهمکاران،. - 1386 البته الگوهاي جدید سلامت نیز به طور عمده برویژگیهاي منفی تاکید دارند و در آنها ابزارهاي اندازه گیري سلامت اغلب با مشکلات بدنی - تحرك، درد، خستگی و اختلالات خواب - مشکلات روانی - افسردگی، اضطراب، نگرانی - ومشکلات اجتماعی - ناتوانی در ایفاي نقش اجتماعی، مشکلات زناشویی - سروکار دارد - ریف،. - 1998 دردهه گذشته ریف و همکارانش الگوي بهزیستی روانشناختی یا بهداشت روانی مثبت را ارائه کردند.

به منظور تعریف ملاك هاي سلامت روانی مثبت،کارهاي مزلو را در مورد خودشکوفایی، عقیده راجرز را درباره کارکرد شخص کامل،کار یونگ را در مورد تفرد، مطالعات آلپورت را در مورد بالندگی و دیدگاههاي رشدي فراخناي زندگی، خصوصا مراحل رشد روانی– اجتماعی اریکسون،کارهاي بهلر را در مورد تمایلات اساسی زندگی، توصیف نیوگارتن از تغییرات شخصیت در بزرگسالی و پیري و همچنین کارهاي جاهودا در مورد ملاك هاي سلامت موردتوجه قرار داد.

براساس الگوي ریف بهزیستی روانشناختی از 6 عامل پذیرش خود - داشتن نگرش مثبت به خود - ، رابطه مثبت با دیگران - برقراري روابط گرم و صمیمی با دیگران و توانایی همدلی - ،خودمختاري - احساس استقلال و توانایی ایستادگی در مقابل فشارهاي اجتماعی - ، زندگی هدفمند - داشتن هدف در زندگی و معنا دادن به آن - ، رشد شخصی - احساس رشد مستمر - و تسلط بر محیط - توانایی فرد در محیط - تشکیل میشود - ریف ،1989وریف و کیز ،. - 1995 الگوي ریف به طور گسترده در جهان مورد توجه قرار گرفته است - چانگ و چن،. - 2005 اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم هویت چیست وچه معنایی دارد؟می توان گفت که هویت پاسخی است به این پرسش که من کیستم؟ بنابراین بخشی از خود که به این پرسش پاسخ می دهد، هویت ما است.

اگر از یک کودك بپرسیم تو کیستی؟ چه پاسخ هایی می شنویم . پاسخ هایی مانند: یک دختر، یک پسر، پسر مامان ، و... این پاسخها نوعی هویت ناقص است. هویت کودکان درآغاز بیشتر بر ابعاد ظاهري تکیه دارد و با افزایش سن بر عناصر درونیتر مانند تواناییها و ضعفها و سایر ویژگیهاي شخصیتی متمرکزمی شود. با توجه به دیدگاه اریکسون و دیگر روانشناسان، تمایل فرد به هویت یابی از نوجوانی شروع می شود.

این نیاز طبیعی به نوجوانان کمک می کند تا با ایجاد یک تصور روشن از امکانات وآرزوهایش بین آنچه جامعه از او انتظار دارد وانتظارات خودش نوعی تعادل وهماهنگی ایجاد کند. با مطالعه ارتباطات خانواده،چفی و همکارانش - چنی و مک لئود،1971تیمز ،1976،آستین ،1970و مک لئود1971،به نقل از کوئر و فیتز پاتریک، - 2002با ابتکار خود نظریه اي را مطرح کردند که بیان می کردالگوهاي ارتباطات خانواده شیوه هایی را منعکس میکنند که بهوسیله آنها خانواده واقعیت اجتماعی را تغییر و تفسیر کرده اعضایش را در آن تعبیر و تفسیر سهیم می سازد.

اولین بعد اساسی ارتباطات خانواده جهت گیري گفت وشنود و مکالمه است، منظور این است که خانواده تا چه حد شرایطی را بوجود می آورند که در آن تمام اعضاي خانواده تشویق به شرکت آزادانه و راحت در تعامل بحث و تبادل نظر درباره طیف وسیعی از موضوعات شوند . اعضاي خانواده هاي که داراي جهت گیري گفت وشنود زیاد هستند آزادانه به طور مکرر و خود انگیخته با یکدیگر تعامل می کنند.

خانواده هایی که در این بعد پایین هستند، اعضا تعامل کمتري با یکدیگر دارند و تنها در موضوعات کمی بصورت باز با همه اعضاي خانواده بحث می کنند و همه اعضاء در تصمیمگیريهاي خانواده نقش ایفا نمیکنند - کوئرنر رو ایسا،. - 2000 بعد مهم دیگر ارتباطات خانواده جهت گیري همنوایی است، جهتگیري همنوایی به این معناست که ارتباطات خانواده تا چه شرایط همسان بودن نگرشها، ارزشها و عقاید را مورد تاکید قرار میدهد.

خانواده هایی با جهت گیري همنوایی زیاد، در ارتباطات خود بر همسانی عقاید و نگرشها تاکید دارند. تعاملات آنها برهمگونی، اجتناب از تعارض و وابستگی متقابل اعضاي خانواده به یکدیگر متمرکز است. در این خانواده ها ارتباطات بین دو نسل منعکس کننده حرف شنوي از والدین و دیگر بزرگسالان است - فیتزپاتریک،2004به نقل از بهمنی ،. - 1389 تجلی ،فاطمه؛لطفیان ،مرتضی - 1387 - ، جهت گیري گفت و شنود خانواده پیش بینی کننده مثبت سلامت روان فرزندان و جهت گیري همنوایی پیش بینی کننده منفی آن می باشد. جهت گیري گفت و شنود نسبت به جهت گیري همنوایی پیش بینی کننده معنادار هوش هیجانی فرزندان است و در نهایت هوش هیجانی نقش واسطه اي سهمی بین جهت گیري گفت و شنود و سلامت روان دارد.

پیامدهاي شخصیتی الگوهاي ارتباطی - عزت نفس، خود افشایی، خودپایی، میل کنترل، مطلوبیت اجتماعی،کمرویی و جامعه پذیري - را بررسی نمود و نشان داد که بعد گفت وشنود داراي پیامدهاي مثبت و همنوایی در بیشتر موارد پیامدهاي منفی به دنبال دارد. زیمرمن و همکاران - - 2002 هرچه نوجوان احساس امنیت بیشتري در خانواده نماید زمینه براي رشد هویت او آماده تر است. مبوس و همکاران - - 2002 میان دلبستگی به والدین و میزان تعهد و جستجوي هویت در نوجوانان ارتباط مثبت وجود دارد.گروتونت وکوپر - - 1998 والدینی که فردیت و ارتباط را در نوجوانی تشویق میکنند،زمینه را براي رشد و شکل گیري هویت فراهم میکنند.

کوپر وگروتونت - - 1989 تشویق فردیت و ارتباط از سوي والدین موجب رشد و شکل گیري هویت در نوجوان می گردد.؛ میان سطح ارتباط اعضاي خانواده با سطح رشد یافتگی هویت در نوجوانان ارتباط مثبت وجود دارد.انرایت - 1980 - والدین دموکراتیک فرصت مناسب را براي رشد هویت در نوجوانان فراهم میسازند والدین مستبد و سخت گیر موجب بروز هویت زودرس میگردند،والدین سهل گیر زمینه ساز اغتشاش هویت در نوجوان هستند.

گراتونوت و کوپر - 1985 - به نقل از سامانی و همکاران - 1385,نوجوانی که داراي سطح پایینی از ارتباط با اعضاي خانواده هستند در مقایسه با افرادي که داراي سطح بالاي ارتباط با خانواده هستند ،تلاش کمتري در جستجوي هویت از خود نشان میدهند و هرجه سطح ارتباطات در خانواده افزایش یابد فضاي مناسب تري براي رشد هویت و بویژه تحریک فرد در جستجو و تجربه مسایل مختلف فراهم میشود. مارکستروم- آدامز - 1992 - ، واترمن - 1992 - و گراته وان و کوپر - 1986 - نوجوانانی که در حالت پراکندگی هویت - هویت آشفته - هستند غالباً کسانی اند که از جانب والدین خود به فراموشی سپرده شده و یا طرد شده اند.

شاید علت این امر آن است که شکل گیري هویت در آغاز مستلزم همانند سازي با پدر و مادر است و همانند سازي با ویژگی هاي آنان وقتی انجام می شود که نوجوان به آنان دلبستگی داشته باشد. آدامز، جونز - 1983 - و پاپی نی - 1994 - دریافتند که محیط خانه و روشهاي فرزند پروري بر روي شکل گیري هویت اثر مستقیم و غیر مستقیم دارد. اثر مستقیم از طریق تجارب زندگی نشان داده شده که باعث رشد هویت در نوجوانی می شود.. جهت گیري اطلاعاتی با بهزیستی رابطه مثبت و جهت گیري سردرگم با بهزیستی روانشناختی رابطه منفی نشلن داد.رابطه بین جهت گیري هنجاري و بهزیستی ،مرز مشخص وروشنی ندارد.

بنابراین ،سبک هویت هنجاري همانند جهت گیري اطلاعاتی ممکن است با رفتارهاي کارآمد رابطه مثبت و مشابه با جهت گیري سردرگم با اجتناب هیجانی و اثرات ناتوان کننده اضطراب رابطه مثبت نشان دهد - برزونسکی، - 1992نتایج پژوهش ولوراس وبوسما - 2005 - نشان داد که اجتناب از مواجهه با موضوعات مربوط به هویت با بهزیستی روانشناختی رابطه منفی دارد؛در حالی که وقتی فرد یا افراد با موضوعات هویت مواجه می شوند،شیوه ترجیحی آنان در مواجهه با موضوعات هویت با اهمیت به نظرنمی رسد.

به عبارت دیگر،ولوراس وبوسما - - 2005 نشان می دهند که بین افراد با سبک هاي هویت اطلاعاتی وهنجاري در مقیاس هاي بهزیستی روانشناختی تفاوت معناداري وجود ندارد.غضنفري، - 1381 - بین سبک اطلاعاتی وهنجاري باسلامت روانی رابطه منفی معنی داري وجود دارد،.امیدیان - 1382 - دربررسی رابطه حالت هاي هویت با سلامت روانی نشان داد که هویت هاي سردرگم ومهلت خواه به صورت مستقیم با نمره ها رابطه معکوس و رابطه هویت کسب شده با این آزمون معنی دار نبود .

به عبارت دیگر بر اساس نتایج به دست آمده هویت هاي سردرگم و مهلت خواه با علائم و نشانه هاي آسیب روانی بیشتري همراه هستند و هویت زود هنگام با نشانه هاي آسیبی کمتر همراه است .شکري وهمکاران - 1386 - که اجتناب از مواجعه با مسایل مربوط به هویت بابهزیستی روانشناختی رابطه منفی دارد. همچنین نتایج نشان داد که نه تنها وجود تعهد بلکه شیوه مواجعه با تکالیف وموضوعات مربوط به هویت نیز درپیش بینی بهزیستی روان شناختی افراد بسیار مهم است.

روش

جامعه آماري: نمونه مورد مطالعه ،حجم نمونه ،روش نمونه گیري :جامعه آماري شامل کلیه دانش آموزان دختر و پسر مقطع پیش دانشگاهی شهرستان کوهرنگ درسال تحصیلی 1389-1390 می باشد.نمونه آماري پژوهش حاضر شامل 175 دانش آموز 93 - دانش آموز دختر و83دانش آموز پسر - - 53/1دختر و 46/9درصد پسر - که به روش نمونه گیري خوشه اي چند مرحله اي انتخاب شد . بدین صورت که از 5 مدرسه 3مدرسه واز هرمدرسه اي 2 کلاس بصورت تصادفی انتخاب و پرسشنامه ها اجرا گردید.

ابزار جمع آوري داده ها و روایی و پایایی : 1 -مقیاس الگوهاي ارتباطات خانواده: این مقیاس توسط ریچی و فیتزپاتریک در سال 1994تهیه شد که داراي 26گزاره. ،آلفاي کرونباخ /89براي بعد گفت وشنود و/79براي همنوایی وضریب باز آزمایی دربعد گفت وشنود /73وهمنوایی/99گزارش شده - کوئرندوفیتز پاثریک،2002به نقل از حسینی، - 1388 براي استفاده در ایران توسط کورش نیا - 1385 - اعتبار سنجی شد پایایی - ضریب آلفاي کرونباخ - این مقیاس ./87جهت بعد گفت وشنود و ./81 جهت بعد همنوایی بدست آمده - در پژوهش حاضر الفاي کرونباخ در الگوي گفت وشنود /91 وهمنوایی /83 بدست آمده. - 2مقیاس سبک هاي هویت : - ISI - 6G - مقیاس سبک هاي هویت اولین بار توسط برزونسکی - 1989 - طراحی شد0این مقیاس شامل 40 سوال ابه شکل طیف لیکرت 5گزینه اي شامل کاملا مخالف 1ومخالف2وتاحدودي موافق 3وموافق4کاملاموافق5می باشد.

بروزنسکی - 1990 - پایایی درونی - ضریب آلفا - مقیاس تعهد را/62مقیاس هنجاري /66ومقیاس سردرگم/اجتنابی را/83گزارش کرده است درایران این مقیاس توسط فارسی نژاد - - 1383مورداستفاده قرار گرفت وضریب آلفاي کرونباخ براي خرده .مقیاس سبک اطلاعاتی ، هنجاري ،اجتنابی و تعهد به ترتیب /77و/60و/66و/68بدست آمده است. - علوي، - 1387ضرایب آلفاي کرونباخ در این پژوهش براي سبک اطلاعاتی /73،سبک هنجاري /43،سبک اجتنابی /82 وکل پرسشنامه /72 بدست آمد - 3مقیاس بهزیستی روانشناختی : توسطریف در سال - - 1989ساخته شده است که در پژوهش شکري و همکاران - - 1386 ضرایب آلفاي کرونباخ براي هریک از مقیاس هاي بهزیستی روانشناختی پذیرش خود ،تسلط محیطی ،روابط مثبت با دیگران ،هدف در زندگی ،رشد فردي و استقلال به ترتیب ./78،/77،/74،/75،/73و/60 بدست آمده است.

به علت تعداد زیاد گویه هاي با نظر اساتید راهنما سه مولفه بهزیستی روانشناختی انتخاب شد که نتیجه آن تعداد گویه هابه 28 گویه رسید که9گویه پذیرش خود ،هدفمندي 10گویه و9گویه رشد شخصی را مورد سنجش قرار داد. روش اجرا: نحوه گردآوري اطلاعات از طریق پاسخگویی به پرسشنامه ها و بصورت اجراي گروهی وبه دانش آموزان اطمینان داده شده که پاسخ هاي آنها نزد محقق بصورت محرمانه باقی خواهد ماند.