بخشی از مقاله
چکیده
هدف از مطالعه حاضر، بررسی تغییرات فصلی غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و ارتباط آن با برخی فراسنجه-هاي تولیدمثلی در قوچ نژاد عربی بود. تعداد 8 قوچ 2-3 ساله سالم نژاد عربی براي این تحقیق بکار رفت. خونگیري از ورید وداج و اسپرم گیري توسط الکترواجاکولاتور از قوچها هر دو هفته یکبار و به مدت شش ماه در دو فصل تولید مئلی - پاییز - وغیر تولید مثلی - زمستان - انجام گرفت.
اختلاف غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و تمام فراسنجههاي تولید مثلی شامل تحرك پیشرونده اسپرمها، غلظت اسپرم، در صد اسپرمهاي زنده و درصد ناهنجاريهاي مورفولوژیکی اسپرم بین فصل تولید مثل و خارج تولید مثل معنیدار بود.
بین غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و غلظت اسپرم، درصد اسپرمهاي زنده و درصد تحرك پیشرونده اسپرم در هر دو فصل تولیدمثلی و خارج تولیدمثلی همبستگی مثبت معنیداري وجود داشت. این مطالعه نشان داد که تغییرات فصلی غلظت هورمون تستوسترون سرم خون از عواملی است که منجر به تغییرات قابل توجه فصلی در ویژگیهاي کمی وکیفی اسپرم قوچ نژاد عربی شده و فعالیت تولید مثلی نرها را به شدت تحت تاثیر قرار میدهد.
مقدمه
برخی از حیوانات اهلی مانند اسب،گوسفند و بز فعالیتهاي تولید مثلی فصلی دارند و فعالیت جنسی آنها به شدت تحت تاثیر شرایط محیطی،اقلیمی و غیره قرار میگیرد.گوسفند از مهمترین دامهاي اهلی بوده که فعالیت جنسی آن تابع تغییرات فصلی میباشد. این حیوان درفصلهاي مشخصی ازسال فعالیتهاي جنسی وچرخههاي فحلی فعال داشته ودرصد باروري وآبستنی آن درفصل تولیدمثلی بیشترین مقدار را نشان می دهد ولی با ورود به فصل غیرتولید مثلی - آنستروس - فعالیت جنسی میشهاکاملاً متوقف شده و تا زمان شروع مجدد فصل جفت گیري بدین حالت باقی خواهد ماند. شروع وتداوم فصل تولید مثلی، بوسیله عوامل محیطی، فیزیولوژیکی واجتماعی تنظیم میشود.
چگونگی طول روز، بارندگی ودرجه حرارت از جمله عوامل محیطی هستند که یا میتوانند یک نظم درونی را در حیوان بوجود آورده و یا اینکه تغییرات فیزیولوژیکی فصل جفت گیري را به طور مستقیم القا کنند. این اعمال با همکاري دستگاه درون ریز و درون ریز- عصبی صورت میگیرد. معمولا طول فصل جفت گیري در نرهاي یک گونه، طولانی تر ازماده هاي آن گونه است.
اگرچه قوچ می تواند در تمام طول سال جفت گیري کند، ولی قدرت بارورکنندگی آن داراي نوسانات زیادي بوده و میزان ترشح هورمونهاي جنسی و گونادوتروپ، وزن بیضه وحجم محیط کیسه بیضه همچنین کمیت وکیفیت منی آنها در فاصله ماههاي فقدان فحلی میش به حداقل میرسد،که پیامد این مسئله قدرت بارورکنندگی قوچها نیز کاهش محسوس و قابل توجهی پیدا می نماید. الگوي ترشح هورمونی در فصل تولید مثلی و غیرتولیدمثلی تغییرات چشمگیري رانشان میدهد واین مسئله میتواند توجیه کننده تغییرات کمی وکیفی منی در دو فصل باشد. یکی ازمهمترین هورمونهاي تاثیرگذار در این زمینه، هورمون تستوسترون است که پروسه تولید مثلی را به شدت متاثر مینماید.لذا در این مطالعه تغییرات فصلی غلظت تستوسترون خون و ارتباط آن با برخی از فراسنجههاي تولید مثلی قوچهاي نژاد عربی مورد بررسی قرار میگیرد
موادوروشها
کلیه مراحل این پژوهش از اوایل مهرماه تا اواخر اسفندماه 1388 در ایستگاه دامپروري دانشگاه کشاورزي و منابع طبیعی رامین - ملاثانی - واقع در شهر ملاثانی در 36 کیلومتري شمال شرقی اهواز انجام شد.این طرح با استفاده از 6قوچ نژاد عربی با شرایط سنی و وزنی تقریبا برابر و وضعیت تغذ یه اي مشابه و استاندارد انجام گردید. نمونه گیري از خون ومنی قوچ ها هر دو هفته یکبار و به مدت شش ماه در دو فصل تولید مثلی - پاییز - وغیر تولید مثلی - زمستان - آنها انجام گرفت. خون گیري از قوچها از ورید وداج انجام گرفته واسپرم گیري ازآنها نیز بعداز عملیات فوق و با تحریک الکتریکی توسط الکترواجاکولاتور انجام گرفت.
نمونههاي منی بلاقاصله پس از رقیق سازي اولیه، در فالکونهاي کوچک جمع آوري شده و در عرض کمتر از نیم ساعت جهت آنالیز کمی و کیفی اسپرم بهآزمایشگاه منتقل شد.غلظت اسپرم توسط لام هموسیتومتر، درصد اسپرمهاي زنده توسط رنگآمیزي ائوزین- نیگروزین اسپرمها، درصد اسپرمهاي ناهنجار در نمونههاي رنگ آمیزي شده ودرصد تحرك پیش رونده اسپرم با قرار دادن یک قطره منی رقیق شده روي لام میکروسکوپی و بررسی تحت میکروسکوپ نوري مورد ارزیابی قرار گرفتند.
نمونههاي خون در آزمایشگاه سانتریفیوژ شده و سرم خون جدا شده تا زمان اندازه گیري غلظت هورمون تستوسترون آن در دماي-20 درجه سانتی-گراد نگهداري شد. سنجش غلظت هورمون تستوسترون سرم خون با استفاده از روش ایمنی سنجی - - RIA و کیتهاي مربوطه انجام گرفت.
دادههاي حاصل از این طرح با استفاده از برنامه نرم افزاري SPPP - ویرایش - 16 مورد آنالیز قرار گرفت. همبستگی بین غلظت تستوسترون سرم خون و فراسنجههاي کمی وکیفی اسپرم در فصل تولید مثل و خارج تولید مثل توسط آزمون همبستگی دومتغیره پیرسون مورد آنالیز قرار گرفت. تفاوت غلظت تستوسترون سرم خون و فراسنجههاي کمی و کیفی اسپرم بین فصل تولید مثل وغیر تولید مثل بااستفاده از آزمونt جفت نمونهاي مورد ارزیابی قرار گرفت.
نتایج و بحث
در قوچ نژاد عربی، اختلاف غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و فراسنجههاي تولید مثلی شامل تحرك پیشرونده اسپرمها، غلظت اسپرم، درصداسپرمهاي زنده و درصد اسپرمهاي ناهنجار بین فصل تولید مثل و خارج تولید مثل معنیدار بوده است - جدول . - 1 همبستگی مثبت معنی داري بین غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و غلظت اسپرم در فصل تولید مثلی - P<0.01, r=0.75 - و خارج فصل تولید مثلی - P<0. 01 , r= 0.62 - مشاهده شده است.
بین غلظت هورمون تستوسترون سرم خون و درصد اسپرمهاي زنده در فصل تولید مثل - P<0. 01 , r= 0.69 - و خارج فصل تولید مثلی - P<0. 01 , r= 0.75 - همبستگی مثبت معنیداري نشان داده شده است داشت. همچنین، بین غلظت هورمون تستوسترون و درصد تحرك پیشرونده اسپرم ها در فصل تولید مثلی - - P<0.01 , r= 0.84 و خارج فصل تولیدمثلی - P<0. 01 , r= 0.88 - همبستگی مثبت معنیداري مشاهده شده است.
نتایج حاصل از این مطالعه نشان میدهد که غلظت هورمون تستوسترون خون در قوچهاي نژاد عربی تابع تغییرات فصلی بوده به طوري که بین فصل تولید مثلی و فصل خارج تولید مثلی از لحاظ سطوح خونی این هورمون تفاوتهاي 8083 The 4th Congress on Animal Science – September 2010 معنیداري مشاهده شده است
بین تغییرات فصلی غلظت هورمون تستوسترون و ویژگیهاي کمی وکیفی منی در دو فصل همبستگی بسیار معنیداري مشاهده شده است - P<0.01 - ،و نتایج موجود نشان میدهد که روند تغییرات سطوح هورمون تستوسترون در سرم خون قوچهاي نژاد عربی در دو فصل ارتباط و همبستگی بسیار نزدیکی با
تغییرات ویزگیهاي کمی و کیفی منی دارد.
بنابراین افزایش سطوح هورمون تستوسترون در فصل تولید مثلی با افزایش غلظت اسپرم در انزال،افزایش درصد تحرك پیش رونده اسپرمها، افزایش درصد اسپرمهاي زنده و کاهش درصد اسپرمهاي ناهنجار همراه خواهد بود؛و این مسئله می تواند پتانسیل بارورکنندگی قوچها را در فصل تولید مثلی در مقایسه با فصل غیر تولید مثلی افزایش دهد. لذا تغییرات فصلی غلظت این هورمون در سرم خون می تواند نقش بسیار موثري در تغییرات فصلی ویژگیهاي کمی وکیفی منی داشته باشد.
مکانیسم فیزیولوژیک اثر فصل بر تغییرات غلظت هورمون تستوسترون می تواند ناشی از تغییر شدت - آمپلی تود - و فرکانس ترشح Gn-RH و پیامد آن تغییر الگوي ترشحی هورمون LH همچنین افزایش حساسیت سلولهاي لایدیگ به اثر این هورمون - - LHباشد
از طرفی گزارش شده است که تغییرات فصلی غلظت این هورمون میتواند ناشی از تغییرات فصلی محتویات لیپیدي بافت بینابینی - لایدیگ - باشد، به طوري که سطوح بالاي از لیپیدهاي پیش ساز این هورمون قبل از شروع فصل جفت گیري در این سلولها مشاهده شده است. در طول فصل جفت گیري از مقدار این لیپیدها کاسته شده و در پایان فصل تولید مثلی به کمترین مقدار خواهد رسید
هورمون تستوسترون مهمترین هورمون جنسی تاثیر گذار بر عملکرد تولید مثلی نرها میباشد، و با تاثیر بر ویژگیهاي کمی و کیفی منی قدرت باروري آنها را به شدت متاثر مینماید
غلظت بالاي این هورمون در نرها نشان دهنده عملکرد بهینه و درست محور هیپوتالاموس-هیپوفیز و سلولهاي لایدیگ بیضه می باشد
کاهش در ویژگیهاي کمی وکیفی منی در فصل غیر تولید مثلی میتواند مستقیما از کاهش غلظت هورمون تستوسترون ناشی گردد و نتایج این مطالعه کاملا تایید کننده مطلب فوق است. هورمون تستوسترون میتواند فرآیند اسپرماتوژنز را بواسطه سلولهاي سرتولی که وظیفه تغذیه و سازماندهی اسپرماتوزوئیدها را بر عهده دارند، به شدت تحت تاثیر قرار دهد. به نظر میرسد که اثر عمده هورمونهاي آندروژنی بر سلولهاي سرتولی اعمال میگردد
بهبود ویژگیهاي کمی وکیفی منی و افزایش ظرفیت سرویس دهی نرها در فصل تولید مثلی به ارتباط کامل و بهینه بین محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-بیضه مربوط میگردد که در این زمینه تستوسترون نقش مهمی را ایفا مینماید
کوشک در سال 2008 گزارش نمود که سطوح هورمون تستوسترون میتوانند نشانگر - مارکر - بسیار مناسبی براي ویژگیهاي کمی و کیفی منی و میزان تولید اسپرم در زمانهاي مختلف باشد - . - 6 همچنین مشابه با نتایج حاصل از این مطالعه، همبستگی بالاي بین غلظت هورمون تستوسترون و فراسنجههاي کمی وکیفی منی و نیز ویژگیهاي اسپرم توسط کوشک گزارش شده است.
نظر به همبستگی بالاي بین غلظت هورمون تستوسترون و ویژگیهاي کمی وکیفی منی،میتوان نتیجه گرفت که تغییرات سطوح هورمون تستوسترون می تواند نشانگر مناسبی براي تغییرات ویژگیهاي کمی و کیفی منی در قوچهاي نژاد عربی باشد،و بیشترین غلظت هورمون تستوسترون با بالاترین سطح کمی وکیفی منی و بیشترین پتانسیل بارورکنندگی قوچهاي نژاد عربی در فصل تولید مثلی همراه و همزمان خواهد شد.
