بخشی از مقاله
چکیده
تحقیقات نشان میدهد آموزش مهارتهای تفکّر، به عنوان اولویت اصلی در برنامهریزیهای آموزشی مراکز تعلیم و تربیت در نظر گرفته شده است. یکی از روشهای آموزش تفکّر، استفاده از تفکّر انتقادی است. در این مقاله، به ضرورت و اهمیت پرورش تفکر انتقادی پرداخته شده است و ضمن بررسی متون مختلف مهارت ها و ویژگی های متفکران منتقد، توانایی های آنها، و موانع احتمالی آن ذکرشده است. موانع جامعه شناختی و روان شناختی در کنار موانع بنیادین زبانی و منطقی چهار نوع مانع موجود در تفکر انتقادی را تشکیل می دهند.و با توجه به اینکه تفکر انتقادی یک فرایند مثبت فکری برای رشد هر جامعه محسوب می شودمن پیشنهاد می دهم با توجه به راهبرد های ارائه شده در این مقاله، به سمت این مقوله مهم جذب شویم.
-1 مقدمه
»اگر بخواهیم زیر آوار اطلاعات هر روزه دفن نشویم چارهای جز این نیست که جنگل اندیشهها را با تفکر انتقادی هرس کنیم« به گفتهی دکتر مصطفی ملکیان »:بزرگترین دستاورد انسان توانایی در سر پروراندن اندیشهای پیچیده، منتقل کردن آن به دیگران و عمل کردن بر اساس آن است. اندیشیدن طیف وسیعی از فعالیتهای ذهنی را در بر دارد. هرگاه مسأله ای در کلاس درس مطرح شود و بکوشیم آنرا حل کنیم، فکر می کنیم وقتی منتظریم تا کلاس درس شروع شود و در همان حال غرق در رویاهای خود شده ایم فکر می کنیم زمانی که می خواهیم خواروبار بخریم، برای تعطیلات خود نقشه می کشیم نامه می نویسیم باز هم فکر می کنیم در همه این موارد می توان فکر را زبان ذهن تلقی نمود. آنچه در ارتباط با اطلاعات در دنیای کنونی ارزشمند است، توانایی پردازش اطلاعات است. به گفته تافلر، پس از عصر شکار و عصر ثروت، اکنون عصر دانایی است، پس، در این عصر، قدرت در دست کسی است که اطلاعات بیشتری دارد و بی گمان منظور ،کسی است که توانایی بیشتر در پردازش وبهره گیری از اطلاعات داشته باشد . 1 زیرا، امروزه، به واسطه فناوری اطلاعات و ارتباطات، اطلاعات به وفور در دسترس همگان قرار دارد. بنابراین، صرف داشتن اطلاعات نمی تواند کارساز و مفید باشد، بلکه تجزیه و تحلیل و نحوه کاربرد این اطلاعات حائز اهمیت است. تفکرانتقادی برپایه اطلاعات به تقسیم بندی، تجزیه و تحلیل، و کاربرد اطلاعات می پردازد و برهمین اساس، باکشف قوانین علمی و ارائه نظریه های جدید به روند تولید علم شدت می بخشد 6 . تفکر انتقادی، تفکری است مستدل و منطقی در جهت بررسی و تجدیدنظر در عقاید، نظرات، اعمال، و تصمیم گیری درباره آنها برمبنای دلایل و شواهد مؤید آنها و نتایج درست و منطقی که پیامد آنهاست 8 .لازم است که تفکرانتقادی در افراد شکل گیرد تا برای ورود به عرصه کار و زندگی آماده شوند، زیرا تفکرانتقادی قدرتی ذهنی- جسمی در شخص ایجاد می کند که او را برای رقابت ها و چالش های دنیای به سرعت متغیرکنونی آماده می سازد .
1 امروزه در تعیین اهداف تربیتی و فرایند آموزش، رویکردهای جدیدی مطرح شده است. یکی از بارزترین رویکردها توجه به تفکر است .صاحب نظر ان معتقدند که نخستین هدف تعلیم و تربیت بایستی پرورش انسان های صاحب اندیشه باشد. رشد و پرورش مهارت های فکری دانشجویان همواره آموزش مسأله مهمی بوده است، به نحوی که متخصصان امور تربیتی بشدت از ناتوانی دانشجویان در امر تفکر انتقادی ابراز نگرانی کرده اند. علاقه به توسعه توانایی تفکر انتقادی در محافل اموزشی، پدیده ای جدید نیست و منشاء چنین علاقه ای به مکتب افلاطون برمیگردد 3 .تفکر، تفکر تاملی و تفکر انتقادی سال ها ی متمادی موضوع بحث مدرسان است. تفکر انتقادی به معنی پرسیدن بوده و از توانایی تجزیه و تحلیل کردن گرفته شده است. تفکر انتقادی توانایی فکری ارزنده ای است که فراگیران از طریق آن می توانند شنیده ها ،خوانده ها ، اندیشه ها ، و اعتقادات مختلفی را که در زندگی با آن روبرو هستند، ارزشیابی کنند و درباره آنها تصمیم بگیرندتفکر انتقادی یکی از مهارت های پیچیده یا تفکر سطح بالا است و به صورت های مختلفی تعریف شده است . 6
-2 روش تحقیق
روشی که در تحقیق فوق بکار برده شده است تلفیقی از روش مطالعاتی کتابخانه ای ، استفاده از مقالات اینترنتی و پایان نامه ای می باشد . بدین ترتیب برای جمع آوری مطالب ابتدا به گردآوری مطالب و بعد به تجزیه وتحلیل آنها اقدام شده است.
-3 ضرورت و اهمیت
تفکر انتقادی، از طریق ایجاد روابط معقول بین انسان ها، تصمیم گیری براساس تحلیل عناصر یک موقعیت، و تفکیک عناصر مطلوب، نویدبخش زندگی توأم با آرامش و مهربانی خواهد بود. بنابراین، می توان گفت: اگر در شناخت این امر مهم ناموفق باشیم، جامعه ما و، در نهایت جامعه جهانی، شکست خواهد خورد. به طور خلاصه، دلایل ضرورت و اهمیت تفکر انتقادی را چنین می توان برشمرد: ..1 با دستورات خداوند متعال در قرآن کریم منطبق است، .
.2با ویژگی های عقلانی انسان مانند کنجکاوی و ترقی طلبی منطبق است،
..3یادگیری بر اساس فعالیت خود یادگیرنده انجام می شود.
.4 با ویژگی های عصر فراصنعتی و تغییر و تحول فزایندهآن متناسب است،
.5 برگرفته از هدف های اساسی آموزشی و تعلیم وتربیت است . 8
-4 نتایج و رهیافت ها
-4-1 تفکرانتقادی
بدون شک، رشد تواناییهای پیچیده تفکر برای موفقیت انسان در قرن بیست و یکم ضروری است، اریکسون معتقد است که توانایی در تفکر انتقادی، حل مسئله و تعقل به عنوان اهداف اساسی تربیت محسوب میگردد . 2 هر فرد چه در جریان تحصیل و چه پس از فراغت از تحصیل پیوسته در حال اظهارنظر و اخذ تصمیم است،روی این زمینه باید قضاوتهای او منطقی باشد و بتواند قضاوت دیگران را نیز ارزیابی کند و آنچه را که با دلیل همراه است صحیح تلقی و غیر از این را بیاعتبار بداند. هدف تعلیم و تربیت چیزی جز تفکر نمیباشد و در این بخش تفکر انتقادی بخشی اساسی در تفکر و یادگیری میباشد که با رشد افراد ارتباط دارد و در نهایت به رشد جامعه میانجامد . 7 دعوت به تفکر در نظام فکری مسلمان نیز مورد تاکید است. در قران آیات زیادی در این رابطه وجود دارد. برای مثال در آیه 43 سوره عنکبوت آمده است:»تعجب نکنید از این که حشراتی از قبیل عنکبوت را مثال میزنیم جز عالمان و دانایان آن را در نمییابند.«، در این آیه خداوند مثالهایی را برای انسانهای آگاه و متفکر میزند. همچنین در احادیث مختلف به تفکر توصیه شده است از جمله حدیث نبوی، »یک دم اندیشه از هفتاد سال عبادت بهتر است« و اینکه حضرت علی - ع - میفرماید: »خردها، رهبران اندیشه، اندیشهها، رهبران دلها و دلها، رهبران حسها و حسها، رهبران اندامها هستند.« - نهجالبلاغه، نقل از الحیات - ، بزرگان ادب و اندیشه نیز ما را به تفکر دعوت نمودهاند چنانچه مولانا اندیشه را مهمترین عنصر وجودی انسان قلمداد میکند 3 .افراد باید عقاید و افکار و عادات و مهارتها، تمایلات و طرز برخورد خویشتن را مورد ارزیابی قرار دهند و با توجه به نقش هر یک از آنها در زندگی و توجه به دلیل و نتایج خاص هر یک، در ارتباط با دیگران آنها را بررسی نمایند . 2
-4-2 تفکر انتقادی در آیینه متون
علاقه به تو سعه تواناییهای تفکر انتقادی در محافل آموز شی پدیده جدیدی نی ست. چت مایرز، مؤلف کتاب - - آموزش تفکر انتقادی - - معتقد ا ست که من شأ چنین علاقه ای آکادمی افلاطون ا ست؛ الگویی که دان شگاه های مدرن امروز، از آن برخاسته اند، اما، به تدریج، از این سنت دیرینه فاصله گرفته و بیشترین توجه خود را به ارائه اطلاعات معطوف کرده اند . 7 ری شه های خردمندانه تفکر انتقادی قدمتی دیرینه دارد، روش تدریس و دیدگاه
