بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله با هدف یافتن راههای تقویت حل مسئله در دانش آموزان ابتدایی است و سعی نموده است تا راههایی برای بهبود حل مسئلهی کودکان بیابد و در کنار آن به دلایل ضعف کودکان در حل مسئله بپردازد. این مطالعه با روش مروری-تحلیلی، به بررسی راهبردهای نوین در آموزش این مقوله و میزان تأثیرگذاری آن نسبت به روشهای سنتی قدیمی میپردازد. در این راستا مقالهی حاضر، با روش مروری-تحلیلی، بامطالعهی منابع و کتابها و مقالات درصدد بررسی راه هایی برآمده است که می توان در بهبود حل مسئله ی دانش آموزان به کار گرفت. پس از پرداختن به مسئله ،راهبردهای حل مسدله که می تواند نقش موثری در حل مسائل دانش آموزان داشته باشد آورده شده است.
-1 مقدمه
سهولت کاربرد ریاضیات یا استدلال دربارهی مسائل مربوط به ریاضی و میزان آشنایی با مفاهیم ریاضی بستگی دارد .هرچه توانایی دانش آموزان در فراخوانی دانش مربوط بیشتر و هرچه درک و فهم نسبت به مفاهیم وسیعتر باشد ،قابلیت بیشتری در پرداختن به موقعیتهای حل مسئله و پیشرفت در درک ریاضی دارد.
واقعیتهای زبان پایهی ریاضی ،حقایق و ویژگیهای بنیادی اندیشهی ریاضی را شکل میدهد و روشها درواقع پلی هستند بین دانشپایهایتر و کاربرد در ریاضیات جهت حل مسائلی که بیشتر افراد در زندگی روزانهشان با آنها برخورد میکنند.
شناخت مفاهیم به دانش آموزان کمک میکند تا از ارکان دانش را به یکدیگر ارتباط دهند .در غیر این صورت در خوشبینانهترین حالت این ارکان بهعنوان حقایق مجزا باقی خواهند ماند. - قباخلو، - 12: 1393
-2تعریف مسئله:
مسئله به موقعیتی اطلاق می شود که درآن،فرد قصد انجام کاری را داشته باشد ولی از عهده ی آن برنمی آید.به عبارت دیگر مسئله موقعیتی است که در آن،فرد چیزی را طلب می کند ،ولی نمی داند که چگونه به طور مستقیم به آن دست یابد.بنابراین تعریف هر موقعیت مبهم یک مسئله است.
اگر مسئله چنان ساده باشد که دانش آموزان چگونگی یافتن پاسخ را بدانند یا بی درنگ آن را بیابند،در واقع نمی توان آن را مسئله نامید.
در بعضیاز صفحات کتاب درسی ممکن است تمرین هایی محاسباتی آورده شود و پس از ان "داستانی حاوی مسائل"مربوط به همان تمرین های محاسباتی ذکر شود.این که آیا اقعا چنین مسائلی داستان گونه ای ،واقعا مسئله هستند یا خیر ،جای بحث دارند که در ذیل نمونه ای از آن ها آورده شده است:
· 2403 نفر از مردم یک شهر در تیر ماه سال گذشته به سفر رفتند.4708 نفر از مردم آن شهر در مرداد ماه و 6748نفر در شهریور ماه به سفر رفتند.چند نفر از مردماین شهر در طول تابستان به سفر رفته اند؟
در واقع مسئله نوعی تمرین است که در قالب کلمات آمده است و دانش آموزان چون می داند درس موردنظر مربوط به جمع است ،بدون هیچ درنگی در می یابد که باید سه عدد را با هم جمع کنند و تنها چیزی که ممکن است مشکلی برای دانش آموز ایجاد کند محاسبات است.
حل مسئله را به نوع دیگری طرح شدهاست در نظر بگیرید:
· ارقام9،8،7،6،5،4،3،2،1 را در نظر بگیرید و با آن ها سه عدد چهار رقمی را چنان بسازیدکه هر کدام از ارقام 1تا9 حداقل یکبار در آن ها به کار رفته باشند و مجموع سه عدد برابر 9636 شود.
دانش آموزان برای به دست آوردن جواب مجبور خواهد شد اعداد بسیاری را امتحان کند ،ولی اگردقت بیشتری به خرج دهد و خواص اعداد را در نظر بگیرد شانس بیشتری برای رسیدن به جواب خواهد داشت .به عنوان مثال اطلاع از اینکه مجموع سه عدد فرد باز عددی فرد است،به آن ها کمک می نماید تا از به کار بردن اعداد فرد به طور همزمان در محل یکان ها خودداری نمایند.دانش آموزان مفروضاتی برای حل مسئله در اختیار دارند ولی باید حالات متعددی را متحان نمایند.
آنچه که امروزه به عنوان مسئله برای دانش آموزان انتخاب می شود ممکن است در سه هفته ی بعد نباشد .مسائلی که برای دانش آموزان انتخاب می شوند باید واقعا مسئله باشند نه تمرین.بعضی از معلمان این تمایل را دارند که مسائلی را انتخحاب کنند که به راحتی حل شوند ولی چنین نگرشی این تصور را در دانش آموزان ایجاد می کند که مسئله باید به راحتی حل شود و در غیر این صورت مسئله برای آن هاا غیر قابل حل خواهد شد.
-3چگونه می توان حل مسئله را آموزش داد؟
از آنجا که آموزش و همچنین یادگیری حل مسئله دشوار است ،محققان در سال های اخیر توجه زیادی به این مقوله مبذول داشته اند.موارد ذیل را می توان در مورد آموزش حل مسئله مورد توجه قرار داد:
· راهبردهای حل مسئله باید صریح آموزش داده شود تا دانش آمزان در دست یابی به راه حل مسایل از آن ها استفاده کنند.
· دانش آموزان باید با مسائلی روبه رو شوند که روش حل آن ها واضح نباشد و آنان برای حل مسئله با استفاده از راهبردهای گوناگون تشویق شوند.
· هیچ راهبرد بهینه ای برای حل همه ی مسئله ها وجود ندارد و برای حل مسئله های گوناگون باید راهبردهای گوناگونی به کار گرفت.
· تدریس موثر حل مسئله نیاز به زمان برای فکر کردن دارد.
· می تواند انش آموزان رابرحسب توانایی و علاقه ی آن ها به مسئله گروهبندی کرد.بهاین ترتیب این فرصت به آن ها داده می شود که درباره مسائل گفت و گو کنند و روش های گوناگون را مد نظر قرار دهند.
· تحقیقات نشان می دهد که وقتی کودکان از ماشین حساب استفاده می کنند،به استفاده از راهبردها در حل مسئله بیشترتمایل نشان می دهند.
سال ها پیش آموزشگران ریاضی اعتقاد داشتند که "حل مسئله"آموزش دادنی نیست.به عبارت دیگر آن را نمی توان به دانش آموزان یاد داد،چون توانایی حل مسئله ذاتی است.پولیا پس ازمدت ها تحقیق،با نوشتن کتاب"چگونه مسائل راحل کنیم؟"مدعی شد که می توان حل مسئله راآموزش داد .حرف او بر دو اصل مهم متکی بود .ویمعتقد بود که اگر بخواهیم حل مسئله را آموزش دهیم،ابتدا باید فرآیند تفکر و اتفاقاتی را که هنگام حل مسئله د رذهن اتفاق می افتد آشنا شویم و سپس در مورد چگونگی آموزش برنامه ریزی کنیم.از این رو او ابتدا مدلی برای تفکر حل مسئله مطرح کردکه دارای چهار مرحله است:
· نخست فهمیدن مسئله
· دوم انتخاب راهبرد مناسب - نقشه ای برای حل مسئله -
· سوم حل مسئله - اجرای نقشه -
· چهارم برگشت به عقب - امتحان کردن جواب به دست آمده - - شاهین،21 :1387 و - 22
-4آموزش از طریق حل مسئله
از موفقیتهای گروه تألیف متناسبسازی فعالیتها با ذهن و رشد دانش آموزان است.یعنی فعالیتها با رشد شناختی دانش آموزان هماهنگ است.علاوه بر این،گروه تألیف قسمتهای مختلف کتاب را بر اساس تحقیق مینویسد .مرکز استانداردسازی - - NCTMهم بر روشهای مختلف حل مسئله تأکیددارند و این اصل در کتابهای ریاضی رعایت نشده است و یک مسئله با مفهوم بازنماییهای مختلف آموزش داده میشود،زیرا طریق یادگیری برخی انسانها دیداری و برخی شنیداری است و برخی با مثالها ی بیشتر متوجه موضوع میشوند.پس دلیل ندارد معلم یک مسئله یا مفهوم را با یک روش برای همهی دانش آموزان آموزش دهد و انتظار داشته باشد همه آن را بفهمند.
درگذشته آموزگار بیشتر تئوری را بیان میکرد.الان میتواند به کمک وسایل ساده مانند شانهی تخممرغ یا قطعات نی یا بسیاری از خردهریزههای تدریس را انجام دهد.عقیدهی کارشناسان هم این است که ریاضی بهنوعی وارد زنگی میشود و به آنها میگوییم هر مطلبی حتی در درسهای دیگر نیز ریاضی واردشده است و دانشآموز ما دیگر از ریاضی نمیترسد
-4-1انشای ریاضی برای تدریس ریاضی
معلم به دانش آموزان میگوید:"موضوع انشای ما مساحت مستطیل است.هر موضوعی را که به این بحث مربوط است،بنویسید." دانش آموزان مینویسند:"ضلع،عرض،پهنا،ضرب در دو،طول ،عرض و..."
این معلم با استفاده از مطالب داتش آموزان مطلب را به ذهن آنها نزدیک میکند و به تعاریف موردنظر خود میرسد.او میگوید:"این نقشهی مفهومی من است که از طریق آن دانش آموزان میتوانند مستطیل را بشناسند.آنها از این طریق به اطلاعات پراکندهی خود سامان میدهند و به نتیجه میرسند.این نوعی روش مسئلهسازی و رسیدن به جواب یا حل مسئله است.درواقع این آشتی میان ریاضی و سایر درسهاست
این مطالعه میکوشد با بررسی جایگاه حل مسئله در آموزش به شناسایی الزامات ضروری برای اتخاذ رویکرد یادگیری مبتنی بر حل مسئله بپردازد .همچنین دربارهی الزامات ضروری برای یادگیری مبتنی بر روش حل مسئله شامل اصول یاددهی یادگیری،نقش و شایستگی معلمان ،امکانات آموزشی و چگونگی ارزیابی با اجرای این روش توضیحاتی میدهد.
یادگیری مبتنی بر حل مسئله یک روش طراحی و ارائه درس است که مسائل صحنهی عمل یا زندگی واقعی را بهعنوان محرکی برای یادگیری فراگیرنده به کار میگیرد و مستلزم فعالیت یادگیرنده برای یادگیری است,راهبردی که معلم را به استفاده از موقعیتهای مسئلهای از پیش تدبیر شده فرامیخواند تا به این وسیله یادگیری مفاهیم،نظریهها،اصول و فرآیندها برای دانش آموزان از حیات و معنا برخوردار شوند.و انگیزه برای یادگیری تقویت شود.این روش را برای اولین بار معلمی به نام :کلستین فرینت"ابداع کرد.
-5اصول یاددهی-یادگیری با رویکرد حل مسئله در کلاس درس
اصول یاددهی یادگیری در کلاس درس به این شرح است:
· تناسب مسئله با ساختار عقلانی دانشآموز
· محدود شدن محتوا و مضمون آموزشی تا دانشآموز در هر درس بهصورت عمیق دربارهی یک یا دو مسئلهی اساسی تمرکز کند.
· گنجاندن مسئله در قالب توالی یادگیری.
· بازنمایی موقعیت مسئله طبق واقعیت.
· توجه به توانایی استدلال و کاربرد دانش متناسب با سطوح یادگیری و تواناییهای دانشآموز.
· تأکید بر تعامل و ارتباط متقابل.
· تأکید بر فرآیند بهجای تأکید بر محصول
-6شایستگیهای معلمان در حل مسئله
معلمان در این رویکرد باید شایستگیهایی به شرح زیر از خود بروز دهند:
· تسهیلکننده باشند نه آموزشدهنده.
· ارزیابی تکوینی و تراکمی انجام دهند.
· از دخالتهای بیمورد که جریان حل مسئله را دستخوش تغییر میسازند اجتناب کنند.
· سؤالکنندهی خوبی باشند.
· مراقب فهم و دریافت دانشآموز از مسئله باشند.
· مهارتهای موردنیاز حل مسئله را آموزش دهند.
-7کاربردهای آموزشی روش حل مسئله
روش حل مسئله از راهبردهای یادگیری است.در آموزش و پرورش به جای مکلف کردن دانش آموزان به حفظ مطالب،می توان آن ها را در جایگاه حل مسئله قرار داد.
