بخشی از مقاله
چکیده:
مطابق قانون برنامه پنجم توسعه، یکی از محورهای اساسی موضوع امنیت و دفاع ملی، بحث پدافند غیر عامل است، با عنایت به اینکه این بحث از مباحثی است که دانش فنی آن در داخل کشور در حال شکلگیری است، شناخت دقیقتر مفاهیم و جایگاه این مبحث اقدامی مؤثر در این خصوص میباشد. با توجه به وجود زمینه تهدیدات بالقوه و خطراتی که امنیت ملی، استقلال و تمامیت ارضی کشور را نشانه گرفتهضرورت، عقلی دفاع کاملاً مشهود میباشد.استان خراسان رضوی، مهمترین و اصلیترین کانون زیستی در شرق کشور جمهوری اسلامی ایران است و به عنوان مرکز ثقل فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی کشور در این منطقه حیات پرباری را میگذراند.
این استان به علت دربرداشتن یکی از مکانهای مقدس شیعیان »حرم مطهر رضوی« و بخاطر مجاورت با کشورهای ترکمنستان و افغانستان و همچنین به لحاظ رواج گردشگری دینی، رونق فعالیتهای بازرگانی و گسترش مسائل سوقالجیشی، اهمیت و اعتبار فراوانی دارد. قرار گرفتن استان خراسان رضوی در مرز شرقی کشور و همسایه بودن آن با کشورهای افغانستان و ترکمنستان، تهدید پذیری این استان را به حداکثر خود رسانده است. تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی، که هدف آن نیز شناسایی انواع تهدیدهای متوجه استان خراسان رضوی و همچنین ارائه تمهیدات و راهحلهایی برای کاهش اثرات این تهدیدها در جهت بالا یردن ایمنی منطقه میباشد.
-1 مقدمه
» پدافند غیرعامل به مجموعهای اقداماتی اطلاق می گردد که نیاز به بکارگیری جنگافزار ندارد و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارت مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارت و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.« انجام اقدامات دفاع غیرعامل در جنگهای نامتقارن امروزی در جهت مقابله با تهاجمات خصمانه و تقلیل خسارات ناشی از حملات هوایی، زمینی و دریایی کشور مهاجم، موضوعی بنیادی است که وسعت و گستره آن تمام زیرساخت ها و مراکز حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی،سیاسی، ارتباطی، مواصلاتی؛ نظیر بنادر، فرودگاه ها، پلها، مراکز فرماندهی و جمعیت مردمی را در بر میگیرد.
جنگ یکی از عناصر پایدار بشری است بطوریکه جامعهشناسان آن را بعنوان یک پدیده و واقعیت اجتماعی قلمداد نمودهاند. بشریت در طول 5 هزار سال تاریخ تمدن خود 14 هزار جنگ را دیده و در این جنگها بیش از 4 میلیارد انسان جان باخته اند. در قرن بیستم بیش از 220 جنگ به وقوع پیوسته و بیش از 200 میلیون تلفات انسانی داشته است. میهن اسلامیمان طی سالیان گذشته شاهد چهار جنگ مهم: جنگ تحمیلی، جنگ اول خلیجفارس، جنگ افغانستان و جنگ آخر آمریکا و انگلیس - علیه عراق - بودهاست. وقوع مناقشات و جنگ های دیگری با اهداف ژئوپلتیک، مهار، محاصره و مقابله با انقلاب اسلامی جزء اهداف راهبردی استکبار جهانی می باشد.
با دقت در همه این جنگها بخصوص جنگ آمریکا و انگلیس علیه عراق میتوان دریافت که کشور مهاجم جهت درهم شکستن اراده ملت و توان اقتصادی، نظامی و سیاسی کشور مورد تهاجم با اتخاذ استراتژی انهدام مراکز ثقل، توجه خود را صرف بمباران و انهدام مراکز حیاتی و حساس مینماید. تا حد زیادی حفظ امنیت و شکستناپذیری در جنگ، وابسته به برنامه ریزی و ساماندهی همه جانبه در موضوع حیاتی دفاع غیرعامل میباشد. امروزه کشورهایی که طعم خرابی و خسارت ناشی از جنگ را چشیدهاند جهت حفظ سرمایههای ملی و منابع حیاتی خود توجه خاص و ویژهای به دفاع غیرعامل نموده و در راهبرد دفاعی خود جایگاه والایی برای آن قائل شدهاند.
باتوجه به حجم تهدیداتی که ایران در عرصه بینالملل با آن مواجه است، در زمینه پدافند غیرعامل هنوز در ابتدای راه هستیم و باور هرچه بیشتر مدیران و کارشناسان به این مقوله مهم میتواند ضریب ایمنی کشور را در برابر تهاجمهای احتمالی بیگانگان افزایش دهد. قرار گرفتن استان خراسان رضوی در مرز شرقی کشور و همسایه بودن آن با کشورهای افغانستان و ترکمنستان، تهدید پذیری این استان را به حداکثر خود رسانده در این تحقیق ما به دنبال شناسایی انواع تهدیدهای متوجه استان خراسان رضوی و همچنین ارائه تمهیدات و راه حل های برای کاهش اثرات این تهدیدها می باشیم.
-2 پیشینه
در جنگ جهانی دوم که با استفاده از هواپیما و بمباران شهرها و مراکز صنعتی و سرمایهگذاری و پس از آن استفاده از موشک توسط آلمان نازی شروع شد خسارات ناشی از جنگ به خصوص آسیبهایی که به مردم و بخش های غیرنظامی وارد شد نسبت به جنگ جهانی اول سیر صعودی داشت و این موضوع باعث شد تا کشورها به پدافند غیرعامل اهمیت مضاعفی بدهند. در کشورهایی مانند آمریکا، شوروی سابق، آلمان، انگلستان و کانادا حتی کشورهایی مانند سوئیس که در طول هر دو جنگ جهانی بیطرفی خود را حفظ کرده بود با شتاب به پدافند غیرعامل روی آوردند.
پس از جنگ جهانی دوم، دولت آلمان توسعه پدافند غیرعامل را در دستور کار خود قرار داد. بسیاری از تأسیسات و ساختمانهای این کشور به صورت دو منظوره احداث می شود و علاوه بر کاربردهای متفاوت در شرایط عادی، در شرایط بحران به پناهگاه تبدیل می شود که از جمله این مراکز به خطوط راهآهن زمینی، ایستگاههای مترو و پارکینگ های بزرگ اشاره کرد. این پناهگاهها برای استفاده عموم آماده میگردد. مردم و شرکت های ملی و خصوصی در صورت رعایت استانداردهای دفاع غیرعامل از دولت ها کمک های مالی دریافت می نمایند و ساخت پناهگاه در مدارس، دانشگاهها و مراکز مشابه الزامی است.
در شوروی سابق سازمان دفاع غیرعامل در اواسط سال 1960 میلادی تأسیس گردید و به سرعت توسعه یافت و از سال 1966 با تحولی بزرگ تجدید سازمان گردید و ساخت پناهگاههای ضد هستهای و دو منظوره کردن بسیاری از تأسیسات مانند ایستگاهها و معابر مترو و پارکینگ های زیرزمینی از همان زمان در دستور کار ساخت استحکامات ایمن و زرههای مقاوم مقابل انواع بمب و موشک توسعه یافت. در آمریکا پس از گذشت بحرانهای برلین و کوبا در سال 1963 موضوع ساخت پناهگاههای خانگی و دسته-جمعی مطرح شد و توسعه پدافند غیرعامل آمریکا به گونهای بود که دفاع غیرعامل آمریکا به نام یوجین پی ویگر برنده صلح نوبل شد.
در کشور کانادا نیز موضوع پدافند غیرعامل مورد توجه خاصی مبذول گردیده است و دولت مرکزی وظیفه دارد در این مورد به تدوین اصول و سازماندهی تنظیم همکاری دولت و نیروهای مسلح، آموزش مسئولان و مردم، استفاده از همیاری در تدوین برنامه های آموزشی محلی، گسترش برنامه های تحقیقاتی و نمونه سازی از طرح ها اقدام نماید. از سال 1954 و پس از انتشار نتایج آزمایش های مگانتی هستهای آمریکا، کشور کانادا عکس العمل به موقع خود را با ایجاد سازمان های دفاع غیرعامل نشان داد. از سال 1959 به منظور تأمین بیشترین هماهنگی در امور دفاع غیرنظامی، سازمان های دفاع غیرعامل و اقدامات اضطراری را ادغام نمود که از مهمترین وظایف این سازمان جدید، ایجاد نظم و امنیت به منظور حفظ حاکمیت و تداوم خدمات دولتی است.
دولت سوئیس نیز با وجود سیاست بیطرفی در طول دو جنگ جهانی به رغم اینکه از نظر موقعیت ژئوپلتیک و دارا بودن معادن زیرزمینی دارای وضعیت حساسیت آفرینی نیست، پدافند غیرعامل را در بخشی از فضای اطمینان بخش حاکم بر این کشور نمی توان ناشی از اجرای این سیاست دانست. سازمان دفاع غیرعامل سوئیس به ساخت پناهگاههای مقاوم در مقابل انفجارات اتمی به طور گسترده ای توجه کرد و برای اقامت مردم تمامی امکانات از قبیل آب، غذا، دارو و سایر مایحتاج را به صورتی که قبل از فاسد شدن تعویض می گردند، پیش بینی کرد. در کشور یوگسلاوی هم به این موضوع توجه جدی معطوف گردید و در برنامهریزیها علاوه بر احداث پناهگاهها، مستحکم ساختن ابنیه، ایجاد مرکز به صورت دومنظوره و آموزش و تمرین مردم، به اصولی مانند پراکندگی و کوچک سازی فریب توجه شد، به نحوی که در طول جنگ 1999 نیروهای مسلح کشور عضو ناتو با وجود بمباران گسترده نتوانستند خسارت های عمده به تأسیسات این کشور وارد نمایند.
از کشورهای همسایه نیز کشور پاکستان به این موضوع علاقمندی خاصی نشان داده است و ضمن ایجاد سازمانی برای این امر به موضوع آرامش مردم توجه نموده است، طوری که جزوات آموزشی با متون ساده و روان در مورد مقابله با انجارات هستهای و دیگر تهدیدها بین مردم و مراکز آموزشی انتشار یافته است. در کشور کرده شمالی هم که با تهدیدات آمریکا روبرو است، پدافند غیرعامل به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار میگیرند، معابر مترو و ایستگاههای زیرزمینی شهر پیونگ یانگ در عمق 90 تا 105 متری زمین احداث شده است، بسیاری از کارخانه های صنایع نظامی در تونل های بزرگ استقرار یافته و هواپیمای نظامی پس از فرود می تواند در تونل های حفره شده مخفی شود - نشریه توسعه صنعت، . - 21-23 :1388
