مقاله نقش مدیریت فناوری جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل

بخشی از مقاله

نقش مدیریت فناوری جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل

چکیده:
این مقاله در رابطه با تأثیر متقابل پدافند غیرعامل و جنگ الکترونیک است. باتوجه به جایگاه جنگ الکترونیک در نبردهای مدرن، مسأله تحقیق حاضر، ضرورت به کارگیری اصول پدافند غیرعامل برای کاهش اثرات جنگ الکترونیک است. در جنگ الکترونیک چه فناوریهایی به کار گرفته شده است. این فناوریها چه قابلیتهای نظامی دارند. برای کاهش اثرات جنگ الکترونیک به کارگیری کدام اصول پدافندغیرعامل مؤثر است. برای دستیابی به هدف این تحقیق این سؤال مطرح شد که: » جنگ الکترونیک چیست؟ فناوریهای به کارگرفته شده در جنگ الکترونیک کدامند؟
پدافند غیرعامل چه مفهومی دارد؟ کدام اصول پدافند غیرعامل برای مدیریت و کنترل طیف الکترومغناطیس مؤثر هستند؟« چون تحقیق انجام شده به تحلیل نقش مدیریت جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل میپردازد؛ بنابراین روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است روش گردآوری مطالب این مقاله کتابخانهای و با استفاده از روش تجزیه وتحلیل توصیفی از نوع کیفی است دستاورد این مقاله، تبیین نقش مدیریت فناوری جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل است.
کلیدواژهها: جنگ الکترونیک، فنآوری، پدافند غیرعامل، فریب الکترونیکی

1 مقدمه:
امروزه شکاف فناوری جنگ الکترونیک بین کشورهای صاحب فنآوری و توسعه یافته به عنوان نیروهای مهاجم و کشورهای جهان سوم و در حال توسعه پدیدار گشته، در سالهای اخیر و با پیشرفت روزافزون علم و فناوری، علاوه بر برتری عددی، عامل مهم دیگری در تعیین سرنوشت جنگ ها به وجود آمده و آن فناوری نظامی ارتشها است که از مهمترین بخشهای آن فناوری جنگ الکترونیک است. بیتوجهی به موضوع مهم جنگ الکترونیک، نداشتن راهبردی مناسب در این حوزه، موجب عقبماندگی غیرقابل جبرانی خواهد شد. از طرفی فناوریهای جنگ الکترونیک، محیط جنگ را نسبت به گذشته پیچیدهتر کرده است؛ به همین دلیل امروزه شیو های جنگمتحوّل شده است.پیشرفت حیرتآور علم و فناوریهای الکترونیکی در حال حاضر به گونهای است که تمام صنایع نظامی همراه با چابکسازی، انعطافپذیری و سرعت عمل را در برگرفته و متحول نموده است. با پیشرفت سلاحها و سامانههای الکترونیکی شاخهای در علوم نظامی با نام جنگالکترونیکی ایجاد شده است که در معادلات نظامی دنیا جزء پارامترهای تعیینکننده است.با نگاهی گذرا به جنگ های دو دهه اخیر معلوم میشود که ماهیت جنگها تغییرکرده است. در جنگ های متعارف امروزی همچون جنگ اول خلیج فارس، جنگ افغانستان، جنگ بالکان و جنگ دوم خلیج فارس، در ابتدا، یگانهای جنگالکترونیک اطلاعات مورد نیاز فرماندهی را از سامانه فرماندهی و کنترل نیروی نظامی کشور مقابل تأمین و سپس به سامانه فرماندهی و کنترل حریف، حمله الکترونیکی مینمایند؛ همچنین سامانههای رادار دفاع هوایی و شبکههای ارتباط فرماندهی و کنترل را عقیم و سپس متعاقب آن یورش به مراکز اصلی و حیاتی سیاسی اقتصادی کشور هدف را آغاز میکنند. اما راه نجات در جنگهای آینده استفاده وسیع از امکانات جنگ الکترونیک است. راهبرد نیروهای فرامنطقهای بر اساس جنگ دانش بنیان و استفاده از تسلیحات پیشرفته است و در جنگهای پیشرفته امروزی، ارتشی موفق است که از سامانههای الکترونیکی بیشترین استفاده را ببرد.(پیکرنگار، (2 :1390
دفاع در برابر تهدیدات ناشی از جنگ های فوق مدرن در قرن حاضر، نیازمند ساز و کارهای نوین عصر خود است و بدون این ساز و کارها نمی توان چارچوب مطمئنی برای تحکیم مبانی دفاعی کشور متصور بود. دفاع همواره از دو منظر عامل و غیرعامل، مورد توجه کارشناسان و طراحان جنگ بوده است. ایجاد تحولات بنیادین در ساختار دفاعی ( نظامی یا غیر نظامی ) در طول زمان، تابع دستیابی بشر به فناوری نوین در علوم مختلف بوده و ضرورت بازنگری در تاکتیک و تکنیکهای گذشته را اجتنابناپذیر کرده است. دفاع همواره به معنی قرار گرفتن در موضع دفاعی در یک رویارویی مستقیم با دشمن نیست؛ بلکه میشود با یک اقدام اساساً، بسیار منطقی، کم هزینه و پایدارتر، به راحتی با بهرهگیری از شیوههای نوین علمی در چارچوب اقدامات پدافند غیرعامل، مانع شناسایی، ردیابی و هدف گیری توسط دشمن شد.
فناوری نوین جنگ الکترونیکی نه تنها در صحنههای عملیاتی جنگ، سهم بزرگی دارد، بلکه به عنوان بعد چهارم جنگ، شناحته شده است؛ حتی خود به عنوان جنگافزار پدافندی در شرایط صلح جنگ، نوع دیگری از جنگ محسوب میگردد.(ستاریخواه، (12 :1387

2 روش تحقیق
با استناد به کلام مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) که فرمودند: »یک مسئله هم مسئلهی جنگ الکترونیک است.« مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی)، (1388/11/30 بر اساس برخورد مسألهای به موضوع تهدیدات نیروهای منطقهای و فرامنطقهای دارای تجهیزات، جنگافزارها و سامانههای پیشرفته با امکانات و مقدورات نوین جنگ الکترونیک، شناخت فناوریهای جنگ الکترونیک و اصول پدافند غیرعامل جهت کاهش میزان آسیبپذیریها در حوزه طیف الکترومغناطیس یک موضوع پژوهشی مناسب است. با توجه به جایگاه جنگ الکترونیک در نبردهای مدرن، مسأله تحقیق حاضر، نقش مدیریت فنآوریهای جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل است. جنگ الکترونیک چیست و چه فناوریهایی در آن به کار گرفته میشود. فناوریهای جنگ الکترونیک جهت مدیریت و کنترل طیف الکترومغناطیس در پدافند غیر عامل مؤثر هستند.تحولات سریع و روزافزون فناوری اطلاعات و ارتباطات ضمن آن که دستاوردهای فوقالعاده مهمی را برای بشر به ارمغان آورده، تهدیدات جدیدی را نیز متوجه امنیت ملی کشورها نموده و جوامع بشری را از این جهت دستخوش تحولات مهمی نموده است. از این رو مباحث مربوط به امنیت شبکه ]ارتباطی[ حفاظت ]الکترونیکی[ از زیرساختهای حیاتی کشور اهمیت زیادی پیدا کرده است.( حسنبیگی،پرداختن به مفاهیم دفاعی به ویژه فناوریهای نوین مثل جنگ الکترونیک ضروری است. قدرتهای برتر نظامی علیرغم اطمینان از توان تهاجمی و نیروی واکنش سریع خود، هیچگاه ضرورت برخورداری از وجود یک شبکه دفاع غیرعامل منسجم، قوی، پایدار و مبتنی بر مدرن ترین امکانات و تجهیزات روز را در برنامهریزیهای کلان نظامی و غیرنظامی خود از نظر دور نداشته اند. این امر نشانگر ارزیابی دقیق کارشناسان دفاعی و امنیتی آنها، از ضریب آسیبپذیری مراکز حیاتی و حساس در برابر انواع تهدیدات ممکنه میباشد. این کشورها با استقرار شبکههای ماهوارهای گسترده و مجهز به پیشرفتهترین سنجندهها و رادارهای دقیق و قدرتمند در مدار زمین، همواره نسبت به کشورهای دیگری که فاقد این توانایی هستند، از یک برتری علمی و اطلاعاتی بسیار ارزشمندی برخوردارند. همین کشورها، شیوههای علمی و عملی بسیاری را برای پنهان ماندن از دید ماهوارههای یکدیگر به کار میبندند تا بدینوسیله موفق به فریب اطلاعاتی طرف مقابل شوند. شیوههای فریب اطلاعاتی شناخته شده امروز، از طریق دادن اطلاعات غلط یا ممانعت از ارسال اطلاعات صحیح، سادهترین و مؤثرترین آموزههای دفاعی کشورهای فاقد فناوری ماهوارهای محسوب میشوند. بنابراین ضرورت توجه به نقش جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل بیش از پیش آشکار میگردد.
سوالات مطرح شده در این مقاله عبارتند از:
- جنگ الکترونیک چیست؟ فناوریهای به کارگرفته شده در جنگ الکترونیک کدامند؟
- پدافند غیرعامل چه مفهومی دارد؟ مدیریت فناوریهای جنگ الکترونیک برای مدیریت و کنترل طیف الکترومغناطیس در پدافند غیرعامل چه نقشی دارند؟
چون تحقیق انجام شده به تحلیل نقش مدیریت جنگ الکترونیک در پدافند غیرعامل میپردازد؛ بنابراین روش تحقیق توصیفی-تحلیلی است روش گردآوری مطالب این مقاله کتابخانهای و با استفاده از روش تجزیه و تحلیل توصیفی از نوع کیفی است.

3 ادبیات تحقیق
1.3 مفاهیم و تعاریف
3.1 .1 طیف الکترومغناطیسی:
گستره وسیعی از انواع مختلف تابش از چشمههای گوناگون( منابع انتشاری) را دربر میگیرد. برابر نظریه ماکسول گرچه این تابش ها بر حسب خواص، نحوه تولید و روش های مشاهده تفاوتهای فاحش دارند، اما دارای وجوه مشترکی هستند؛ تمام آنها را میتوان برحسب میدانهای الکتریکی و مغناطیسی توصیف کرد و همگی آنها در خلاء با سرعت یکسان (300000km/s) حرکت میکنند.(واحدی و نصراصفهانی،(32 :1390

3.1 .2 جنگ الکترونیک:1
استفاده از طیف الکترومغناطیسی برای کاهش عملکرد یا خراب کردن قابلیت رزمی دشمن (شامل پایین آوردن توانایی یا ممانعت از استفاده دشمن از طیف الکترومغناطیسی و نیز پایین آوردن عملکرد تجهیزات، کارکنان و امکانات دشمن)؛ و درمقابل محافظت از توانایی رزمی خودی (شامل محافظت از طیف الکترومغناطیسی مورد استفاده نیروهای خودی و نیز تجهیزات، کارکنان و امکانات خودی که میتوانند در برابر حمله از طریق طیف الکترومغناطیسی آسیبپذیر باشند(عفیفی، کریمزاده و نظافتی، .(15 :1385سلسله اعمالی که از انرژی نهفته در طیف الکترومغناطیس برای شناسایی، بهرهبرداری اطلاعاتی، کاهش یا جلوگیری از استفاده موثر دشمن از طیف الکترومغناطی خود و تداوم استفاده نیروهای خودی از طیف صورت میگیرد. جنگ الکترونیک از سه بخش عمده شامل حمله الکترونیکی، حفاظت الکترونیکی و پشتیبانی الکترونیکی تشکیل شده است.(سنگرگیر و علیرضا جواهری، .(335 :1391

3.1 .3 حفاظت الکترونیکی:1

بخش مهم و جداییناپذیر عملیات پدافندیِ جنگ الکترونیک است که در آن انرژی نهفته در طیف الکترومغناطیس خودی با دقت و شدت کامل در مقابل آسیب تهاجم الکترونیکی دشمن مورد حفاظت قرار میگیرد. حفاظت الکترونیکی واژه ای است که در اوایل دهه 1990میلادی رسماً وارد حوزه گسترده جنگال شد و با تغییراتی در مأموریت، سامانهها و تاکتیکها جایگزین واژه اقدام های ضدضدالکترونیکی گردید. در حفاظت الکترونیکی اولویت دفاع به ترتیب با سامانه های راداری (هدفیاب، ردیاب و کنترل آتش)، تجهیزات ارتباطی و دستگاههای کمک ناوبری است(همان منبع، ص331 و .(332
3.1 .3حمله الکترونیکی:1
بخش مهم و جداییناپذیر عملیات آفندیِ جنگ الکترونیک است که در آن از انرژی نهفته در طیف الکترومغناطیس برای حمله به افراد، تأسیسات یا تجهیزات و به منظور کاهش کارایی، خنثیسازی یا انهدام توان رزمی دشمن استفاده میشود. حمله الکترونیکی واژهای است که در اوایل دهه 1990میلادی رسماً وارد حوزه گسترده جنگ الکترونیک شد و با تغییراتی در مأموریت، سامانهها و تاکتیکها جایگزین واژه اقدامهای ضدالکترونیکی گردید. در حمله الکترونیکی الویّت عملیات به ترتیب با سکوهای هوا-پایه، دریا- پایه و سپس زمین- پایه است که تنوعی از تجهیزات بدون سرنشین و سرنشیندار را در اختیار میگیرند(همان منبع، ص322 و ص(323

3.1 .3پشتیبانی الکترونیکی:2
بخش مهم و جداییناپذیر عملیات پشتیبانیِ جنگ الکترونیک که در آن از انرژی نهفته در طیف الکترومغناطیس دشمن بر اساس یک طرح پیشرفته، منظم و مستمر،مورد کاوش،رهگیری و شناسایی قرار میگیرد. در طی این فرآیند، موقعیتیابی منابع انتشار عمدی و غیرعمدی امواج ساطع شده از سامانههای دشمن با هدف تشخیص دقیق تهدیدات اهمیّت خاصی دارد. پشتیبانی الکترونیکی در صورت برخورداری از یک مدیریت منسجم و نظاممند بستر مناسبی را برای بهینهسازی و افزایش کارایی سامانههای خودی در دو حوزه آفند و پدافند فراهم میسازد. آرایش الکترونیکی منطقه نبردمهمترین و با ارزشترین دستاورد پشتیبانی الکترونیکی است که با توسّل به گیرندههای پیشرفته، مقاوم و با قابلیت رهگیری بالا حاصل میگردد(همان منبع، ص .(333
3.1 .3 تسلیحات الکترومغناطیس:
تسلیحاتی که با استفاده از امواج الکترومغناطیسی، در کاربردهای پدافندی قدرت از کار انداختن تمامی سلاحهای پیشرفته از جمله موشکهای بالستیک و ... را دارد و در کاربردهای آفندی قادر است تمامی تجهیزات، مراکز و تأسیسات زیرزمینی دشمن را نابود سازد(اردشیری، .(1382

2.3 پدافند غیرعامل

1. 3.2تعاریف:

پدافند غیرعامل یعنی استفاده از پوشش، اختفا، استتار، پراکندگی، فریب و کنترل حرکات در روشنایی.(رستمی، (205 :1378پدافند غیرعامل به مجموعه اقدامات احتیاطی گفته میشود که مستلزم بهکارگیری جنگافزارها و تأسیسات نیست و با اجرای آن میتوان از وارد شدن صدمات جانی و خسارتهای مالی به تأسیسات حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی جلوگیری کرد یا میزان آنها را به حداقل ممکن کاهش داد.(نوروزی، (205 :1385به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم به کارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تأسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیرنظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد.(عاروان، مرادیتبار و کاویانی، (199 :1390
2. 3.2 اهداف پدافند غیرعامل
1. کاهش قابلیت و توانایی سامانه های شناسایی، هدف یابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفندی دشمن.
2. بالا بردن قابلیت بقا، استمرار عملیات و فعالیتهای حیاتی و خدمات رسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی کشور در شرایط وقوع تهدید، بحران و جنگ.
3. تقلیل آسیب پذیری و کاهش خسارت و صدمات تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی مراکز حیاتی، حساس و مهم نظامی و غیرنظامی کشور در برابر تهدیدات و عملیات دشمن.
4. سلب آزادی و ابتکار عمل از دشمن.
5. صرفه جویی در هزینه های تسلیحاتی و نیروی انسانی.
6. فریب و تحمل هزینه بیشتر به دشمن و تقویت بازدارندگی.
7. افزایش آستانه مقاومت مردم و نیروهای خودی در برابر تهاجمات دشمن.

8. حفظ روحیه و انسجام وحدت ملی و حفظ سرمایه های ملی کشور.
9. حفظ تمامیت ارضی، امنیت ملی واستقلال کشور (موحدینیا، .(1383
3. 3.2 اصول پدافند غیرعامل:
مجموعه اقدامات بنیادی و زیربنایی است که در صورت بکارگیری می توان به اهداف پدافند غیرعامل از قبیل تقلیل خسارات و صدمات، کاهش قابلیت و توانایی سامانه شناسایی، هدفیابی و دقت هدفگیری تسلیحات آفندی دشمن و تحمیل هزینه بیشتر به وی نائل گردید. در اکثر منابع علمی و نظامی دنیا اصول پدافند غیرعامل شامل6 الی7 اقدام مشروحه ذیل میباشد که در طراحی و برنامهریزیها و اقدامات اجرایی دقیقاً میبایست مورد توجه قرار گیرد: استتار1 ، اختفا2 ، پوشش3 ، فریب4 ، تفرقه و پراکندگی5 ، مقاومسازی و استحکامات6 و اعلام خبر7 (اکبری، .(5 :1384

3.3 تکنیکها و فناوریهای نوین جنگ الکترونیک

میتوان فنون جنگال را به صورت فعال و غیرفعال طبقهبندی کرد. فعالیتهای غیرفعال، قابل آشکارسازی نیستند و میتوان آنها را در زمان صلح با حداقل خطر کشف، آشکارسازی و پیادهسازی کرد...فعالیتهای پشتیبانی الکترونیکی معمولاً غیرفعالاند...حفاظت الکترونیکی به هر دو روش فعال و غیرفعال وجود دارد.(عفیفی، کریمزاده و نظافتی، (20 :1385روش غیرفعال، فعالیتهایی را دربر میگیرد که دشمن نمیتواند آنها را تشخیص دهد و در رابطه با فنون ایجاد حفاظت الکترونیکی، به انضمام پوشش عوارض جغرافیایی میباشد...حفاظت الکترونیکی غیرفعال از تاکتیکها و روشهای خاصی برای کاهش آسیبپذیری طیف الکترومغناطیسی از دید حملات الکترونیکی خود و دشمن استفاه میکنند. این تاکتیکها و روشها به کارگیری مواردی مانند تجهیزات همانند، پوشش، کنترل تشعشع امواج، استفاده از آنتنهای دید مستقیم، مدیریت فرکانس، تدارک و تجهیزات جایگزین و استقرار مناسب پایگاههای مخابراتی را شامل میشود.(همان، (68روند توسعهی تکنیکها و فناوریهای جنگ الکترونیکی با شتابی بیش از هر زمان هم چنان رو به تکامل است. ظهور روش ها و تکنیکهای جدید، با بهرهگیری از تجهیزات و فناوریهای نوین، پرقدرتتر و حساستر در حوزهی امواج الکترومغناطیسی، آسیبپذیریها را در بین کشورها در ابعاد گوناگون افزایش داده است. تکنیکها و فناوریهای نوین جنگ الکترونیکی موجود در نیروهای مسلح کشورهای پیشرفته یا مورد انتظار در آینده نزدیک به شرح زیرند:(ستاریخواه،