بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت شهری همواره درگیر مسائل عدیده و غامضی است که پرداختن به تمامی جوانب را اگرنه غیرممکن که بسیار دشوار می نماید. در سالهای اخیر حکومتهای محلی با نظر به شعار »همه چیز را همگان دانند« در پی سپردن بخشی از مسئولیت ها به شهروندان و مشارکت دادن آنان در حل بهینه موضوعات هستند. رویکرد حکمروایی مطلوب شهری خواستار تعامل میان سه نهاد دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی بمنظور مدیریت بهتر شهرها و پاسخگویی به نیاز هدایت راهبردی توسط حکومتهای محلی می باشد. موضوع فقر شهری قابل تفکیک به معیارها و گویه هایی است که ابزار سنجش نحوه عملکرد آن را فراهم می سازد. حکمروایی محلی، جامعه مدنی و بخش خصوصی هریک یارای برعهده گیری بخشی از مسئولیت خطیر مقابله و رفع اثر فقر شهری از چهره ی شهر را دارایند.
شهر کازرون با پذیرش جمعیت مهاجرانی تازه راه یافته به ورطه شهروندی با ویژگی های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی خاص، درگیر موضوع فقر شهری است که برای منظر شهر ناخوشایندست. این مقاله سعی بر جستجوی راهکارهایی معطوف به حکمروایی خوب شهری در مقابل مشکل فقر شهری و سکونتگاه های فقیرنشین شهری خواهد داشت. سکونتگاه های فقیرنشین و فقر شهری را می توان واجد معیارهایی اقتصادی، مالکیتی، کالبدی، فرهنگی، مشارکتی و عملکردی دانست که مدیریت شهری با شناسایی گونه های مختلف نمود آنها می تواند اقدامات خود را برای رفع اثرات سوء این پدیده ها طراحی کند. این پژوهش بصورت توصیفی- تحلیلی با ابزار سنجش پرسشنامه ارائه می گردد. با طراحی نشانزدها برای هر شاخص در چارچوب طیف لیکرت از شهروندان ساکن شهر کازرون استمداد شده است. حجم نمونه برابر با 450 نفر از شهروندان کازرون بوده و داده های بدست آمده با استفاده از آزمون های آماری در فضای نرم افزار SPSS مورد سنجش و ممیزی قرار می گیرد.
واژگان کلیدی: فقر شهری- حکمروایی مطلوب شهری- مشارکت شهروندی- سکونتگاه فقیرنشین- فقرنمایی کاذب
-1 مقدمه
در دهه های گذشته شهرنشینی به زعم آمار و ارقام گسترش چشم گیری داشته است و این توسعه لجام گسیخته به همراه خود تبعاتی بدیهی در پی داشت که در اشتیاق پر زرق و برقشهرگرایی مجال تلاش برای توجه یا احیاناً حرکت در جهت رفع آن نمی یابد. فقر، نابرابری های اجتماعی - فضایی- اقتصادی، افزایش بزه، بدمسکنی و بی مسکنی، حاشیه نشینی، کاهش سلامت عمومی، تخریب محیط زیست و ... با سرعت و حجم فزاینده گسترش می یافت - Habitat, 2005 - همانگونه که عده ای از اندیشمندان سنجش فقر شهری جوامع را اولین اقدام برنامه ریزی جهت مبارزه با فقر می دانند، درک درست تحول و تطور پدیده خواهد توانست مدیران شهری را به سوی دستیابی به راهکارهای کاهش معضل رهنمون سازد . - Gilderbloom,2011:73 -
هدف از این مقاله بازخوانی اجمالی مفاهیم مرتبط با ادبیات فقرشهری و سکونتگاه های فقیرنشین شهری و سپس ضمن تبیین معیارهای موضوع، بررسی چالش های فراروی مدیریت شهری در برخورد با مسائل اینچنین است. در این رهیافت شهر کازرون به عنوان شهری درحال توسعه که بواسطه آبادی ها و ایلات متعدد پیرامونی پذیرای خیل مهاجران است، بعنوان نمونه موردی پژوهش به خدمت گرفته شده است.شهر کازرون اگرچه پذیرای ساکنینی با درآمد بالا و عمدتاً متمکن است، اما عدم مشارکت مطلوب شهروندان در امور توسعه شهری به یکی از چالشهای مدیران شهری تبدیل شده است. سرمایهگذاران بخش خصوصی غالباً مایل به انتقال سرمایه خود به شهرهای مرکزی مجاور بوده، تمایلی به مشارکت در بهسازیهای شهری نشان نمیدهند.
در این وضعیت جوامع محلی مطلوب یا ماهیتاً تشکیل نمیگردند و یا درصورت وجود، واکنشی منفعلانه به موضوعات توسعه شهری خواهند داشت. بنابراین مدیران محلی به تنهایی و با تکیه بر منابع محدود خود به مواجهه با موضوع فقر شهری و سکونتگاههای فقیرنشین میپردازند. این شهر میزبان سکونتگاههای فقیرنشینی است که ساکنان آن تمایلی به مشارکت و بهسازی وضعیت محیطی از خود نشان نمیدهند و این از چالشهای عمدهی موجود و مسائل مدیریت شهری در این شهر محسوب میگردد؛ بنابراین بوضوح فقرنمایی کاذب برخی شهروندان، عدم مشارکت گروههای شهروندی و توانمندسازی اجتماعی ساکنان سکونتگاههای فقیرنشین شهری را میتوان چالشهای فراروی مدیریت شهری در این حوزه دانست.
-2 روش تحقیق
این مقاله با رویکرد توصیفی تحلیلی به چالشهای حکمروایی مطلوب شهری در برخورد با سکونتگاههای فقیرنشین و فقر کاذب سکونتگاهها در شهر کازرون پرداخته است. برای نیل به این مقصد ابتدا اقدام به مطالعه ادبیات تئوریک موضوع و سپس تهیه و طراحی پرسشنامه براساس چارچوب نظری شده است. همچنین از روش پیمایشی برای تکمیل پرسشنامه استفاده گردید و باتوجه به فرمول کوکران، حجم جامعه آماری 450 نفر از ساکنین محلات شهری کازرون درنظر گرفته شد. پرسشنامهها به شیوهی توزیع تصادفی تکمیل گردید و در سنجش تمامی گویهها از طیف 5 تایی لیکرت بهره گرفته شد . روایی محتوایی و ظاهری ابزار پژوهش با استفاده از نظرات متخصصین مربوطه پس از چند مرحله اصلاح و بازنگری تأیید شد. ضریب آلفای کرونباخی که برای پایایی آن با استفاده از بسته نرمافزاری تحلیل آماری محاسبه شد 0,744 - در جدول شماره - 3 مبین اعتبار مناسب آن برای گردآوری دادهها میباشد.
-3 مفاهیم و مبانی نظری
در شهرسازی سنتی همواره شهر و روستاها روابط تعریف شده ای با یکدیگر داشته و جایگاه هر یک به درستی مشخص بود. در ادوار زمانی تحولاتی صورت گرفت که منجر به سلطه مطلق شهرها بر روستاها شد. خصوصاً بعد از تحولات جنگ جهانی دوم در غرب و رونق گرفتن مدرنیته، رشد شهرها بصورت افسارگسیخته ادامه یافت و منجر به اشفتگی ها و نابهنجاری هایی شد که شهروندان امروزین را در ملغمه ای از ازدحام، هرج و مرج، فشارهای روانی و اجتماعی، آلودگی های زیست محیطی، محیط رقابتی اقتصادی و ... گرفتار می کند . - De Souza,2010: 23 -
در گستره ی فضایی مملو از شهروند کنونی، برخی گروه های اجتماعی یارای رقابت بر سر کسب سود اقتصادی بیشتر را ندارند. گروه هایی هستند که بهره کمتری از دارایی های موجود در شهر خواهند برد و این موضوع در میزان درامد خانوار خود را نشان خواهد داد.
گروه هایی آسیب پذیر که علیرغم کمبود بهره مندی از تسهیلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی ومدنی شهری، با شدت بیشتری نسبت به سایر گروه ها در معرض آثار کاهشی یا افزایشی سیاست های دولت در زمینه های مذکور قرار می گیرند. این گروه ها پدیده فقر شهری و سکونتگاه های فقیرنشین شهری را شکل می دهند که در ادامه به تفصیل در این خصوص بحث خواهد شد. موضوع وقتی بغرنج تر می شود که تکثّر این گروه در یک محیط، با رسوخ رفتارها در سایرین منجر به ترغیب عموم به اصل تبعیت از جمع - یا بروز رفتارهای مشابه - گردد . به عبارت دیگر چنانچه این رفتارهای به یک عرف عمومی بدل شود، اپیدمی آن کیفیت های محیط شهری را به سرعت تنزل خواهد بخشید. چنین موضوعی به اعتقادما عنوان »فقر کاذب شهری« را کسب می نماید که در ادامه به شرح آن خواهیم پرداخت.
-3-1 مدیریت شهری
مدیریت به مفهوم کار با افراد و گروه ها بمنظور دستیابی به مقاصد سازمان است که در ترکیب با شهر وظایف ساماندهی به امور مربوط به برنامه ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، هدایت و کنترل در محدوده های شهری را پذیرا می شود. هر جامعه ای باتوجه به ساختار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی خود، تلقی ویژه ای از مدیریت شهری دارد. در ایران مدیریت شهری از نهادها و سازمانهایی با هدف درونی واحد که به تعبیری توسعه نامیده می شود شاکله می گیرد. در بخش مدیریتی استانداری ها، فرمانداری و در بخش اجرایی سازمان مسکن و شهرسازی و شهرداری ها از بارزترین موارد است.بلحاظ تاریخی مدیریت شهری را در آثار اولیه تمدن شهری می توان جستجو کرد؛ چراکه همواره در جوامع انسانی لزوم حضور دستی قاهر که کنترل اهداف و منافع اغلب متعارض را در اختیار بگیرد امری بدیهی می نماید.
با این حال نقطه شروع مدیریت شهری به معنای نوین را در تحولات دهه 80 و 90 میلادی می یابیم؛ جایی که پس از رکود دهه 1980، مضامین و مفاهیم جدیدی در ارتباط با نقش و وظایف دولتها به وجود آمد و دولت رفاهی – که در دهه 70 ناکارآمدی خود را در مواجهه با رخدادهای جاری نشان داده بود- با رویکرد دولت های محلی و توانمند جایگزین شد. فرایندها و رویکردهای متعددی به نشو و نمو پارادایم های مدیریتی در شهر ازجمله پارادایم حکمروایی مطلوب شهری کمک نمودند. در برخورد رویکردهای مدیریت محلی با موضوع فقر شهری اشاره به »آرمان اول« از اهداف توسعه هزاره2 که همانا ازبین بردن فقر و گرسنگی است، خالی از لطف نیست . - Mitlin,2004:215 - در جامعه شهرنشین سنتی، جمعیت شهری به حد کنترل شده بود و این اجتماع به آرامی در محیط شهری نشو و نمو می یافت.
هر فرد با تعلّم آنچه فرهنگ شهرنشینی می خوانیم - شهرگرایی - جایگاه خود را در سلسله مراتب مدیریتی و اجتماعی شهر پیدا می کرد. با افزایش انفجاری جمعیت، حکمروایی شهری روز به روز نیازمند صرف هزینه ی بیشتر برای خدمات رسانی به جامعه مدنی شد. هر روزه مسائل جدیدی رخ می نمود که مدیریت شهری باید واکنش مناسب را در برخورد با ان بروز می داد. با شدت گرفتن این بحث، موضوع به بحرانی برای مدیریت شهری بدل شد و حکومت محلی را مجبور به اتخاذ راهکارها و رویکردهای جدیدی می نمود. در این میان رویکرد حکمروایی مطلوب شهری بعنوان یکی از راهکارهای موجود درنظر گرفته شد. یکی از اهداف این مقاله سنجش چالش ها و میزان پاسخگویی رویکرد حکمروایی مطلوب شهری در مقابلپدیده فقر شهری و سکونتگاه های فقیرنشین شهری است.
-3-1-1 حکمروایی مطلوب شهری
امروزه مدیریت شهری نیازمند الگوهایی است که توانایی بهره گیری از تمامی ظرفیت های جامعه در بخش های دولتی، خصوصی و مدنی را داشته باشد تا از آن طریق به حداکثرسازی تولید و تسهیلات عمومی بپردازد - رفیعیان و حسین پور، . - 91 :1390 درواقع رویکرد حکمروایی مطلوب شهری با ایجاد وفاق بین سه عضو بخش های دولتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی سعی در تخصیص بهینه منابع و حداکثر شکوفاسازی پتانسیل های خدمات رسانی دارد . - De Souza,2010: 117 - اصطلاح حکمروایی مطلوب شهری را به سه جزء می توان تجزیه کرد: حکمروایی، شهری و مطلوب. زیست بوم سازمان ملل حمکروایی را برای توصیف فرایند تصمیم گیری های جمعی به کار می برد. شهریمعمولاً به گروه هایی اشاره دارد که در نواحی متراکم شهری زندگی می کنند. مطلوب به بار ارزشی این اصطلاح اشاره دارد - پرویزی، . - 72 :1394 بانک جهانی در
