بخشی از مقاله
چکیده:
گسترش و پیشرفت فناوری های اطلاعات و ارتباطات تمام جوانب سازمان ها را تحت تاثیر قرار داه است و آنها را با شرایط خاصی رو به رو ساخته است که در صورت همگام نشدن با آن شرایط دچار رکود و ناامنی می شوند.از سوی دیگر دانش و آگاهی های مردم روز به روز بیشتر شده و در نتیجه انتظارات آنها از سازمان و خدمات آنها نیز بیشتر می شود.بنابراین سازمان ها نیز ناگزیر هستند که برای پاسخگویی به انتظارات رو به افزایش مردم،به طور مداوم کیفیت عملکرد اعضای خود را افزایش دهند.در این شرایط برنامه ها و طرح های توانمندسازی که هدفشان افزایش کیفیت عملکرد کارکنان و همچنین رشد و توسعه دانش و آگاهی های آنها می باشد به کمک سازمان ها آمده و آنها را آماده پاسخگویی به این شرایط ناهمگون می کنند. البته اجرای این طرح ها و برنامه ها به سادگی امکان پذیر نیست و در صورت اجرای صحیح این طرح ها و همچنین بررسی و تحلیل موانع و چالش های موجود و رفع آنها،پیامدهای مثبتی خواهد داشت.مقاله حاضر ضمن پرداختن به مفهوم توانمندسازی و مفاهیم مرتبط با آن،موانع و چالش های پیشروی اجرای طرح های توانمندسازی را مطرح کرده و در پایان به ارائه راهکارهایی برای توسعه توانمندسازی کارکنان و برطرف کردن این موانع خواهد پرداخت.
واژگان کلیدی: توانمندسازی، ،موانع و چالش های توانمند سازی، راهکارهای توسعه توانمندسازی
مقدمه:
دوره کنونی حیات بشری با تحولات و دگرگونی های شگفت انگیز و معجزه آسایی همراه می باشد. سازمان ها به عنوان زیر مجموعه ای از حیات انسانی و سیستم های باز متاثر از این تغییر و تحولات می باشند. آنها باید برای بقا وبالندگی ،خود را در رویارویی با این تحولات عظیم آماده نمایند. در غیر این صورت، از گردونه دنیای رقابتی خارج می شوند . منظور از این آمادگی، آمادگی فناوری و تجهیزاتی نیست بلکه باید کارکنان را که سرمایه ی اصلی وارزشمند سازمان هستند ،آماده نمایند - امیرخانی، . - 1385 پس از سالها تجربه دنیا به این نتیجه رسیده است که اگر سازمانی بخواهد در اقتصاد کسب و کار خود پیشتاز باشد و در عرصه های رقابت عقب نماند، باید از منابع انسانی کارشناس، خلاق و با انگیزهی بالا برخوردار باشد - ضیاء کاشانی،. - 1388
توانا سازی، ظرفیتهای بالقوه ای را برای بهره برداری از سرچشمه توانایی انسانی که از آن به طور کامل استفاده نمیشود، در اختیار سازمان می گذارد .به این اعتبار، توان افزایی منابع انسانی یعنی ایجاد مجموعه ظرفیتهای لازم در کارکنان، برای قادر ساختن آنان به ایجاد ارزش افزوده در سازمان، و ایفای نقش و مسئولیت سازمانی توأم با کارایی و اثربخشی می باشد.به بیان دیگر، توان افزایی به معنی قدرت بخشیدن است.بدین معنی که به افراد کمک کنیم تا احساس اعتماد به نفس خود را بهبود بخشند و نیز بر احساس ناتوانی یا درماندگی خود چیره شوند .در واقع، هدف از توانا سازی ارائه بهترین منابع فکری مربوط به هر زمینه از عملکرد است - طبرسا و آهنگر، . - 1387در حقیقت محققان توانمندسازی را راهی برای افزایش تصمیم گیری در سطوح پایین سازمان و تقویت تجارب کاری کارکنان می دانند - مویه و هنکین، . - 2006
بسیاری از محققان توانمندسازی را استراتژی قلمداد می کنند که افزایش رضایت شغلی و تعهد سازمانی را به همراه داشته و موجب خودکارآمدی، اعتماد به نفس و احساس شایستگی کارکنان در انجام وظایفشان می شود - لاشینگر و همکاران،. - 2000توانمند سازی کارکنان یکی از اصول اساسی اثربخشی سازمانی و مدیریتی است که این اثربخشی وقتی افزایش می یابد که قدرت و کنترل تقسیم شده باشد. برخی گزارش ها حاکی از آن است که توانمند سازی یک عامل تسهیل کننده است برای تغییرات سازمانی، از قبیل برخورد تقاضاهای مشتریات به موقع و افزایش رضایت مشتری. - ارجنلی و همکاران، - 2007 بنابراین لزوم پرورش کارکنانی که دارای توانایی های خود مدیریتی باشند باعث شده که توانمندسازی نیروی انسانی بعنوانیک پارادایم جدید توجه بسیاری از صاحبنظران مدیریت را به سوی خود جلب کند - راوال، 1999 به نقل از سید جوادین و همکاران، . - 1388بنا بر آنچه گفته شد بررسی مفهوم توانمند سازی و طرح موانع و چالش های پیش روی آن و همچنین ارائه راهکارهایی برای توسعه آن ضرورت مییابد.
تعاریف و مفاهیم توانمندسازی
در سال های اخیر با توجه به اهمیت توانمندسازی و مفاهیم مرتبط با آن،صاحبنظران تعاریف گوناگونی از توانمندسازی ارائه کرده اند که نشان از دیدگاههای متفاوت آنها نسبت به این مقوله اساسی و حیاتی می باشد.بنابراین علیرغم کاربرد گسترده و وسیع مفهوم توانمندسازی در محافل رسمی و غیررسمی سازمانی،یکی از مهمترین مشکلاتی که در مراحل اولیه به کارگیری این مفهوم وجود دارد،عدم وجود یک تعریف جامع و متناسب می باشد.در ادامه به ارائه تعاریفی از توانمندسازی می پردازیم.
➢ یاگیل - - 2006 اعتقاد دارد که توانمند سازی فرایند نفوذ بر رویدادها و پیامدهای مهم برای فرد یا گروه است. بنابراین توانمند سازی اساساً یک فرایند انگیزشی است که فرد در طی آن یک حس توانمندی را تجربه می کند.
➢لی - - 2001 توانمند سازی را زمینه ای برای افزایش دیالوگها ، تفکر انتقادی ، فعالیت درگروههای کوچک میداند و اشاره می کند که اجازه دادن به فعالیتهایی جهت حرکت به فراسوی تسهیم، تقسیم و پالایش تجربیات ، تفکر، دیدن و گفتگوها ، از اجزای اصلی توانمندسازی هستند.
➢شرمن، بولندر و اسنل - 1998 - توانمند سازی کارکنان را روش مشارکت کارکنان در کارشان از طریق فرایند دخالت می دانند - به نقل از ویسارد، - 2008
➢توانمندسازی فرایند توسعه است، فرایندی که باعث افزایش توان کارکنان برای حل مشکل ارتقای بینش سیاسی و اجتماعی کارکنان می شود و آنان را قادر می سازد تا عوامل محیطی را شناسایی کنند و تحت کنترل خود درآورند - گورت رایت، 2006، به نقل از عابسی و کرد، - 1388
➢توانمند سازی به معنی آماده سازی نیروی کار با درجه بالایی از انعطاف پذیری و آزادی در تصمیم گیری های سازمانی است، چرا که معنی اصلی توانمند سازی به تفویض قدرت بر می گردد - گریزلی و همکاران، . - 2008
➢ توانمند سازی به فرایندی اطلاق می شود که طی آن مدیر به کارکنان کمک می کند تا توانایی لازم برای تصمیم گیری مستقل را بدست اورند. این فرایند نه تنها در عملکرد افراد بلکه در شخصیت آنان نیز مؤثر است. مهم ترین مفهوم توانمندسازی، تفویض اختیار به پایین ترین سطوح سازمان است. فرایند تصمیم گیری باید از درجه بالای عدمتمرکز برخوردار باد و افراد یا گروه های کاری نیز باید مسئول یک قسمت کامل از فرایندهای کاری باشند - لاولر به نقل از ابطحی و عابسی،. - 1386
درکل تعاریف کلیدی و مهم توانمندسازی نیروی انسانی عبارتنداز:
➢ توانمندسازی عبارت است از شناختن ارزش افراد و سهمی که میتوانند درانجام امور داشته باشند.
➢توانمندسازی نیروی انسانی یعنی ایجاد مجموعه ظرفیتهای لازم در کارکنان برای قادر ساختن آنان به ایجاد ارزش افزوده در سازمان و ایفای نقش و مسئولیتی که در سازمان به عهده دارند، توأم با کارایی و اثربخشی - نیازی و کارکناننصرآبادی،. - 22 :1388
➢دلایل توانمندسازی کارکنان :
توانمندسازی در محیط های کاری امروز توجه بسیاری از پژوهشگران و مدیران را به سوی خود جلب کرده و این اعتقاد وجود دارد که از مزیت توانمندسازی، سازمان بیش از کارکنان منتفع خواهند گردید - بروندت،1998، به نقل از محمدی،. - a1381 توانمندسازی می تواند بر اثربخشی سازمان و مدیریت تاثیر گذاشته و در حال حاضر به عنوان ابزاری شناخته شده که مدیران به وسیله آن قادر خواهند بود سازمانهای امروزی را که تنوع بیشتر کانالهای نفوذی، ساختار افقی، شبکه های همکار، تمایز غیرشفاف مدیران و کارکنان از یکدیگر و کاهش تعلق سازمانی کارکنان از ویژگیهای آنها به شمار می آید را به طور کارآمد اداره کنند . در میان دلایل زیادی که برای توانمندسازی وجود دارد به پاره ای از مهمترین آنها که در تمام سازمان ها کاربرد دارد، اشاره می شود:
❖ اثرات تکنولوژی بر محیط های کاری:
رشد سریع تکنولوژی امروز تمامی جوانب سازمانها را تحت تاثیر خود قرار داده است. تغییر در تکنولوژی باعث شده که ماهیت کار تغییر کند. این پیشرفت باعث شده که رایانه ها جایگزین مشاغل روتین گردند. افراد باید به سرعت با این
