بخشی از مقاله
چکیده:
رقابت شدید سازمانها در بازارهای مختلف منطقهای، ملی و بینالمللی به منظور دست یافتن به سهم بیشتر بازار آنها را ناگزیر از تجهیز به به روزترین تکنولوژی، تجهیزات، ابزارها، سرمایه و ... کرده است. گر چه کلیه این عوامل سهم به سزایی در بهبود عملکرد و کارایی سازمانها دارند اما بدیهی است که نقش نیروی انسانی متخصص در خلق مزیتهای رقابتی در حوزههای گوناگون برای سازمانها انکارناپذیر است. در عین حال علیرغم اهمیت روزافزون سرمایههای انسانی، متاسفانه این دارایی ارزشمند در صورتهای مالی سازمانها گزارش نمیگردد و لذا ضرورت استفاده از حسابداری منابع انسانی به عنوان ابزاری در جهت ارزشیابی این مهم به منظور گزارش در صورتهای مالی در راستای اتخاذ تصمیمات صحیح و بهینه و دستیابی به مزیت رقابتی غیر قابل چشمپوشی است.
بدون شک تعیین ارزش پولی منابع انسانی سازمان سهم به سزایی در نقش مدیران منابع سازمانی ایفا میکندو مدیران منابع انسانی میتوانند با استفاده از این اطلاعات تاثیر افراد مختلف در فرایندهای ارزشآفرین سازمان را روشن سازند. در این مقاله ضمن مروری بر پیدایش و سیر تحولات مفهوم نوینی به نام حسابداری منابع انسانی، ابعاد و چالش-های پیشروی این موضوع مورد بررسی قرار گرفته است و در پایان پیشنهاداتی به منظور استفاده بهینه از این ابزار قدرتمند ارائه گردیده است.
واژگان کلیدی: حسابداری منابع انسانی، ارزشگذاری منابع انسانی، سرمایه انسانی
مقدمه
منابع انسانی سرمایههای بنیادی سازمانها و منشاء هرگونه تحول و نوآوری در سازمانها هستند. - میرسپاسی،1388 - سرمایه تنها حاصل کار منابع انسانی است که بدون وجود نیروی انسانی اصلا وجود نمیداشت، بنابراین منابع انسانی در مقایسه با سرمایه، از آن ممتازتر و برتر است. - شیبانی،1377 - حسابداری منابع انسانی در حوزه مدیریت دارای دو هدف عمده است: - 1 نشان دادن راه درست تفکر به مدیریت سازمان تا بدانند افراد منابع پر ارزش سازمان هستند و تصمیم گیری های پرسنلی میبایست با در نظر گرفتن ارزش و بهای تمام شده نیروی انسانی اتخاذ گردند، - 2 مهیا کردن اطلاعات لازم برای اداره موثر و کارامد نیروی انسانی توسط مدیریت.
این سیستم، اطلاعات لازم در مورد بهای تمام شده و ارزش افراد برای سازمان را آماده میکندو به نیازهای خاص سازمان پاسخ میدهد - حسن قربان، . - 1379 حسابداری منابع انسانی در واقع کاربرد مفاهیم سیستم اطلاعات حسابداری در محدوده مدیریت نیروی انسانی است. این حسابداری معیار سنجش و گزینش هزینه و ارزشگذاری نیروی انسانی به عنوان منابع اصلی هر موسسه است. - نمازی و جامعی،1389 - جوامع فراصنعتی امروزه دیگر تاکید چندانی بر ارزشهای سنتی جوامع صنعتی ندارند، امروزه به نظر میرسد مهمترین عامل موفقیت سازمانها در مهارت و توانایی کارکنان آن ستازمانها نهفته است، بنابراین ارزش سازمانها تا حد زیادی با ارزش منابع انسانی مرتبط بوده و به هم پیوند خورده است.
- Gebuer, 2003 - میلتون فریدمن اقتصاددان معتقد است که ثروت کل شامل انواع منابع درآمدها و خدمات است. یکی از این منابع درآمد قدرت تولید نیروی انسانی است - حسن قربان،1379 - در عصر حاضر، منابع انسانی به عنوان مهمترین منبع سازمان تلقی میشود و میتوان انتظار داشت سازمانهایی که مدیریت مناسبی بر این منبع دارند، سطوح بالای عملکردی و نهایتاً سودآوری را خواهند داشت .
منابع انسانی ماهر و متخصص برای یک سازمان همانند دارایی های فیزیکی و سرمایه گذاریهای آن سازمان دارای اهمیت اساسی بوده و مدیران سازمان ها به منظور افزایش کارآیی سازمان تحت سرپرستی خود همواره مبالغ هنگفتی را صرف آموزش و پرورش کارگران و کارمندان می نماید، علی رغم آنکه بیشتر آنان اطلاعات وسیعی در ارتباط با منابع مادی و مالی سازمان های خود در اختیار دارند، ولی در مورد منابع انسانی و ارزش اقتصادی و میزان آموزش و تخصص و کارآیی آنها اطلاعات جامعی ندارند - طبرسا و پاکدل،1386 - نداشتن اطلاعات، درباره اینکه ارزش اقتصادی چنین دارایی های کمیاب چقدر است و یا چه میزان از مخارج انجام شده برای پرورش و آموزش افراد متخصص و مورد نیاز، ارزش به حساب دارایی بردن دارد و چه میزان از هزینه از دست رفته تلقی می گردد، از نکات ضعف سیستم های فعلی حسابداری به شمار می آید - اعتمادی و شهریاری .1375 -
از آنجا که موفقیت سازمانها در گرو استفاده موثر از منابع انسانی است ، بر این اساس تعیین میزان ارزش مالی منابع انسانی فعال در سازمان، همواره یکی از دغدغههای مدیران سازمانها بوده است. خصوصاً در سازمانهایی که بر اساس تخصص و نوآوری های افراد دانشی، محصولات و مدلهای کسب و کار آتی توسعه پیدا میکنند و نقش دانش و سرمایههای دانشی در آنها بیشتر است، محاسبه ارزش منابع انسانی از اهمیت بالاتری برخوردار است . - Bassi and mamurrer, 2005 - با این وجود به رغم آنکه بیشتر مدیران اطلاعات گسترده ای درباره منابع مادی و مالی خود دارند، ولی در مورد منابع انسانی خود و ارزش اقتصادی نیروها، اطلاعاتی در اختیار ندارند . - Chandra, 2010 -
مسیر تحولات حسابداری
حسابداران از بدو تولد حسابداری نوین سه مرحله: حسابداری سیاهه نویسی، حسابداری مالی و حسابداری مدیریت را طی کردهاند و چالش آینده حسابداری، مرحله چهارم حسابداری یا "حسابداری اجتماعی-اقتصادی" است که حسابداری منابع انسانی یکی از مقولههای آن به شمار میآید - عباسیفرد و همکاران،1390 -
تعریف حسابداری منابع انسانی
در مورد حسابداری منابع انسانی تعاریف بسیاری ارایه گشته است که در ذیل به برخی از آنها اشاره میگردد:
کمیته حسابداری منابع انسانی در انجمن حسابداری امریکا1، حسابداری منابع انسانی را چنین تعریف میکند: "فرایند اندازهگیری و تشخیص اطلاعات راجع به منابع انسانی و ارتباط برقرار کردن این اطلاعات به قسمت های مورد علاقه" . - Rana and Maheshawari, 2005 - حسابداری منابع انسانی عبارت است از اندازهگیری بهای تمام شده و ارزش افراد سازمان . - Flamholtz, 1972 - حسابداری منابع انسانی را میتوان تشخیص، کمیسازی و گزارشدهی توانایی های کارکنان سازمان دانست . - Flamholtz, 1998 -
سیر تطور حسابداری منابع انسانی
حسابداری منابع انسانی مولود نیاز عصر تکوین مکاتب مدیریت از توجه به اشیاء، روشها و مواد به سازمانهای متعالی و انسان محور است که روز به روز اهمیت آن را بیشتر و بیشتر می گردد از نظر تاریخی حسابداری منابع انسانی توسط فلم هولتز در پنج مرحله متوالی زیر توسعه و تکوین یافته است - نمازی و جامعی،1389 -
· مرحله اول طی سالهای 1966 1960 عبارت بود از مفهوم حسابداری منابع انسانی که استنتاجی از نظریه اقتصادی - سرمایه انسانی - و بعد از آن متاثر از مکتب - منابع انسانی نوین - و سرانجام متاثر از روان شناسی سازمانهای متمرکز و موثر بودن نقش رهبری در سازمان بود.
· مرحله دوم بین سالهای 1966 - 1971 دوره ای بود که در آن تحقیقات فنی و علمی به الگوهایی برای اندازه گیری دقیق و تعیین هویت استفاده کنندگان بالقوه این روش و استفاده تجربی حسابداری منابع انسانی در سازمانهای واقعی معطوف گشت.
· مرحله سوم در سالهای 1979 1971 دوره توجه محققان و سازمانها به حسابداری منابع انسانی بود. تلاش برای به کار بردن آن بیشتر توسط سازمانهای کوچک صورت می گرفت، برآوردها و نتیجه گیریهای به عمل آمده بر اساس اثرات بالقوه اطلاعات حسابداری منابع انسانی بر روی مدیریت اجرایی و تصمیمات سرمایه گذاران بود .
· مرحله چهارم در سالهای 1980 1979 دوره توجه نکردن محققان حسابداری و موسسه های بازرگانی به حسابداری منابع انسانی بود.
· مرحله پنجم از سال 1980 تا کنون دوره تجدید حیات توجه به حسابداری منابع انسانی است. این مسله به کمک مطالعات جدید، به صورت کوشش بعضی از سازمانهای بزرگ برای استفاده از حسابداری منابع انسانی نشان داده شده است - بیگ زاده و غلامی . - 1387
اهداف حسابداری منابع انسانی:
به منظور حصول به اهداف ذیل بایستی حسابداری منابع انسانی جنبه های کمی و عملی پیدا کند: - رئیسی، - 1380 - 1 ثبت ارزش اقتصادی انسان در گزارشات مالی - 2 احتساب سرمایه گذاری یک سازمان در منابع انسانی خود - 3 افزایش کارایی مدیریت منابع انسانی و ایجاد امکاناتی برای خط مشی های پرسنلی نظیر برنامه های آموزشی و توجیهی - 4 ارزیابی منابع انسانی یک سازمان از این نظر که حفظ شده،تحلیل رفته و یا توسعه یافته است. - 5 شناسایی سود غیرعملیاتی و بهره وری ایجاد شده ناشی از سرمایه گذایر در منابع انسانی - 6 محاسبه میزان ارزشی که منابع انسانی در سایر منابع مالی و فیزیکی یک سازمان ایجاد می کند.
