بخشی از مقاله
چکیده
صنعت گردشگری در جهان توسعه فراوانی یافته است و بسیاری از کشورها، از این راه توانسته اند وضعیت خود را بهبود بخشند و از مشکلاتی مانند بیکاری، پایین بودن سطح درآمد سرانه و کمبود درآمد ارزی خویش بکاهند. صنعت جهانگردی، بزرگ ترین و متنوع ترین صنعت در دنیا به حساب می آید. بسیاری از کشورها این صنعت پویا را منبع اصلی درآمد، اشتغال زایی، رشد بخش خصوصی و توسعه زیرساخت ها می دانند. گردشگری روستایی اساساً یک فعالیت اقتصادی در جهت ارتقای روستا است. شرایط زندگی روستایی، ارتباط نزدیکی با ایده های سنتی و رمانتیک با روزهای خوب داشته، زندگی بی ریا و ساده و برخوردار از رابطه صحیح انسانی با محیط طبیعی دارد.
از این رو یک مقصد گردشگری روستایی را می توان به عنوان زمینه ای وسیع تر تعریف کردکه در آن محیط های طبیعی، جنگلی و زیر کشت غالب بود و جایی است که ویزگی های طبیعی، میراث فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ویژه، مانند سنت ها، همکاری محلی، اعتماد و عمل متقابل به طور هماهنگ در آن وجود دارد و مانند یک محصول گردشگری واحد که کوچک مقیاس، سازگار با طبیعت، دارای رنگ و بوی بومی و به عبارت دیگر، پایدار است. در این مقاله سعی شده تا با مطالعات کتابخانه ای، تحلیل و بررسی داده های میدانی به ارزیابی مطالب فوق در نمونه موردی روستای رضاآباد خواروتوران پرداخته شود. نتایج حاصل نشان از پتانسیل گردشگری بالا در این روستا و به واسطه آن جذب گردشگران بسیار - داخلی و خارجی - به این محل و در نتیجه توسعه در روستاخواهد بود.
مقدمه
در کشور ایران اقتصاد متکی به نفت موجب رکود بخش کشاورزی، مهاجرت روستاییان و از بین رفتن بخش زراعی ونهایتاً نابودی بسیاری از روستاها و رکود بخش کشاورزی و حاشیه نشینی در شهرها شده است. به منظور مقابله با این معظلات و برای رونق بخشیدن به فعالیت های اقتصادی و ایجاد رشد و توسعه ای هماهنگ، بخش های صنعت و کشاورزی را می بایست بازسازی نمود و در کنار آنها در جهت توسعه صنایع دیگر تلاش نمود. در این بین صنعت جهانگردی تا کنون بیش از صد میلیون فرصت شغلی مستقیم ایجاد کرده و مبنای تحولات شگرف اقتصادی- اجتماعی در سراسر جهان قرار گرفته است.
- World Tourism organization, - 1993:18 در این بین یکی از انواع گردشگری، گردشگری روستایی است. گردشگری روستایی با ارائه جذابیت و ایجاد تمایل در استفاده از فضا و ویژگی های محیط روستایی برای گردشگران و همچنین کارکردی جهت بهبود و ارتقاء شاخص های اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی منطقه میزبان مورد توجه بسیاری واقع شده است. از این رو برنامه ریزان تلاش دارند تا با شناسایی مزیت ها و محدودیت ها، هم موجبات توفیق گردشگری روستایی را در پاسخگویی به نیازهای گردشگران فراهم آورده و هم موجبات اصلاح مناطق روستایی را فراهم سازند.
- پاپلی یزدی، - 201 : 1389 صنعت گردشگری در فضاهای روستایی به عنوان رویکرد و فعالیتی مکمل، با توجه به ظرفیت های طبیعی و فرهنگی موجود قادر است برای ارتقای کیفیت زندگی ساکنان نواحی روستایی، تجدید حیات روستاها و در نهایت توسعه پایدار روستایی نقش اساسی ایفا کند. - انوری و همکاران، - 67-86 :1391 با توجه به اینکه روستای رضاآباد به واسطه داشتن پتانسیل های گردشگری بالا یک روستای هدف گردشگری محسوب می شود، بدیهی است که حجم گسترده ای از رفت و آمد هموطنان و توریست های داخلی و خارجی در این منطقه رو به بهبود و پیشرفت است و می طلبد که به توسعه و ارتقای بحث گردشگری توجه ویژه شود. از این رو با زنده سازی و احیای این روستا و ایجاد مراکز گردشگری و تفریحی، محیطی سالم جهت استفاده مردم فراهم شده است که موجبات ارتقای گردشگری و رونق اقتصادی روستای رضاآباد را به همراه خواهد داشت.
گردشگری روستایی
مبانی نظری
فرآیند تحولات اجتماعی- اقتصادی جوامع و گذار از شیوه های معیشتی سنتی و روی آوری به زندگی شهری به همراه فراهم شدن زیر ساخت ها، توسعه حمل و نقل و ارتباطات، تمایلات مردم برای دوری از غوغای زندگی ماشینی و نظایر آن، به استفاده از مکان های خوش آب و هوای روستایی را برای تجدید قوا، تفریح و لذت بردن از طبیعت و استفاده مناسب برای گذران اوقات فراغت افزایش داده است. - - Gal lent et al., 2005: 212 که این امر با توجه به ویژگی های منحصر به فرد گردشگری، از یک سو، به عنوان ابزاری برای تلفیق فضای فیزیکی و جامعه انسانی مطرح می شود که می تواند پیامدهای متعددی در ایجاد اشکال جدید زندگی و تغییر در ارزش ها و نگرش های انسان، دسترسی به اطلاعات و ... در جامعه داشته باشد.
- Fridel et al., 2008: 29 - و از طرفی دیگر، با دارا بودن ماهیت چند بعدی خود، علاوه بر تأمین نیاز گردشگران، منجر به بروز تغییرات عمده ای در سیستم جامعه میزبان می شود. - Dwyeret et al., 2009: 63-76 - یکی از منابع مهم طبیعی کشور که می تواند کمک زیادی به توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح محلی، ملی و حتی جهانی بکند، منابع و پتانسیل های موجود گردشگری در نواحی روستایی می باشد که در ایران به نحو مطلوبی بهره برداری نشده اند. زیرا وابستگی شدید درآمد ارزی به صادرات فرآورده های نفت و گاز، موجب کم توجهی به این فعالیت شده است.
- میرکتولی و همکاران، - 138 : 1389 در این راستا با توجه به عدم موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه در نواحی روستایی و هم چنین بروز مشکلات در جوامع شهری، به ویژه در کشورهای کمتر توسعه یافته، بسیاری از فعالیتهای اقتصاد روستایی و سطح درآمد، طی دهه های اخیر دچار افول شدید شده و افزایش نرخ بیکاری و در نتیجه خروج نسل جوان و افراد دارای تحصیلات بالا از جامعه روستایی، توسعه ی نواحی روستایی را به مخاطره انداخته است. - مطیعی لنگرودی و همکاران، - 70 :1390 مدیریت روستایی در واقع فرآیند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط روستایی از طریق شکل دادن به سازمان ها و نهادهاست. این سازمان ها و نهادها، ابزار و وسایل تأمین هدف های جامعه روستایی هستند، هدف هایی که مردم آن را ترسیم می کنند و می پذیرند.
- رضوانی، - 227 : 1390 بنابراین توسعه روستایی، فرآیند افزایش انتخاب مردم، گسترش مشارکت مردم، تواناسازی مردم برای تصمیم گیری در شکل دهی فضای خویش، افزایش رفاه و خوشبختی، گسترش فرصت ها و ظرفیت بالقوه، تواناسازی همه مردم به ویژه زنان، فقرا، کشاورزان خرده پا و ... برای سازماندهی فضای خویش و تواناسازی برای انجام کار گروهی است. - رضوانی، - 229 : 1390 و در نتیجه باید توجه داشت که توسعه گردشگری بدون مشارکت محلی و برنامه ریزی مناسب در محیط روستا، موجب آسیب های اجتماعی و زیست محیطی جبران ناپذیر خواهد شد. درباره مسئله گردشگری روستایی و توسعه پایدار پژوهش ها و تحقیقات بسیاری انجام شده است که همه حاکی از اثبات موارد ذکر شده در این متن است. در این جا به نمونه هایی از این پژوهش ها اشاره می شود.
مبانی پژوهشی
امروزه توسعه روستایی یکی از معظلات کشورها و دولت ها، به ویژه کشورهای در حال توسعه است. روستاها با دارا بودن منابع طبیعی و کشاورزی، با مسائل و مشکلات فراوانی روبرو هستند. این مسأله باعث شده است که در سال های اخیر بار دیگر توسعه روستایی مورد توجه نظریه پردازان، برنامه ریزان و مجریان حکومتی قرار گیرد. یکی از راهبردهایی که اخیراً در اعلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته و حتی در برخی از این کشورها به اجرا درآمده است و نتایج مثبتی به همراه داشته، توسعه و گسترش گردشگری در نواحی روستایی می باشد.
غفاری و همکاران - 1388 - در مقاله ای به نقش گردشگری در توسعه ی اجتماعی- اقتصادی مناطق روستایی استان چهار محال و بختیاری: مطالعه موردی بخش سامان پرداختند. نتایج به دست آمده از مطالعات میدانی و پرسشنامه های تکمیل شده از سوی 376 نفر در قالب نمونه آماری منتخب به روش کوکران در پانزده روستای گردشگر پذیر نشان می دهد که میان افزایش شمار گردشگران، رونق گردشگری و بهبود شاخص های اجتماعی- اقتصادی رابطه معنادار وجود دارد. میرزایی - 1388 - در مقاله ای به تأثیر توسعه گردشگری روستایی بر اشتغال در منطقه اورامانات کرمانشاه پرداخت.
نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که گردشگری روستایی زمینه اشتغال فصلی در منطقه را به ویژه در بهار فراهم ساخته و شاغلان دیگر بخش های اقتصادی و به ویژه کشاورزی را به سوی خود جذب کرده است. انوری و همکاران - 1391 - در مقاله ای به نقش محوری گردشگری روستایی در توسعه نواحی روستایی مطالعه موردی: روستاهای ناحیه تفتان، شهرستان خاش پرداختندو نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که استعداد و قابلیت روستاهای مورد مطالعه در جذب گردشگر در راستای توسعه اقتصادی و اجتماعی و نیازمندی های آن ها جهت بهره برداری از صنعت گردشگری و توسعه آن بسیار بالا است.
در این میان روستاهای تمندان، کوشه و سنگان به ترتیب دارای قابلیت بیشتری بوده و لازم است در اولویت برنامه های توسعه گردشگری قرار گیرد. پور جعفر و همکاران - 1391 - در مقاله ای به فرا تحلیلی از ارزیابی رویکردهای توسعه گردشگری روستایی با تأکید بر تحلیل عوامل راهبردی - SWOT - پرداختند. نتایج تحقیق نشان داد که رویکرد راهبردی در رویه تحلیل عوامل راهبردی - SWOT - ، می تواند با برخورداری از نگاه همه جانبه و انعطاف پذیر به متغیرها و مؤلفه های گردشگری روستایی، پیشینه کارآمدی در حوزه برنامه ریزی، طرح ریزی و اجرا در توسعه گردشگری روستایی را فراهم آورد که می بایستی در ساختار فعلی اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و سیاسی ایران مورد ارزیابی قرار گیرد.
زردان و همکاران - 1394 - در مقاله ای به مبحث گردشگری روستایی و اصول توسعه گردشگری پایدار پرداختند و نتایج حاصل از این تحقیق نشانگر نقش مؤثر گردشگری در اقتصاد ملی و محلی و نقش مؤثر گردشگری روستایی در توسعه پایدار گردشگری می باشد. در حال حاضر گردشگری روستایی به عنوان یکی از شاخص های مهم اقتصاد، در سطح ملی و بین المللی حرف اول را در جهان می زند و بیشتر کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه برای اقتصادی کردن مواهب فرهنگی »میراث« و طبیعی، برنامه ریزی کلان اقتصادی را مورد هدف قرار داده اند، زیرا کمبود امکانات اولیه معیشتی در مناطق روستایی، فقر اقتصادی و فقدان فرصت شغلی پایدار و مناسب، به مهاجرت های بی رویه نیروهای بومی این مناطق به شهرها شده که حاشیه نشینی شهری، مشکلات اجتماعی در هر دو نقطه ی مبدأ و مقصد را منجر شده است.
- قادری، - 2 :1383 به این ترتیب توسعه آن در رفع این مشکلات بسیار کارساز است. زیرا یکی از اهداف مستقیم اقتصادی در برنامه ریزی گردشگری افزایش درآمد ملی و ایجاد شغل است و می تواند در جهت افزایش ذخایر ارزی حرکت کند - ولا و بیچریل، :1384 . - 195 از این رو با توجه به ویژگی بارز گردشگری روستایی به مثابه یکی از مردمی ترین اشکال گردشگری، می توان انتظار داشت که این صنعت، از یک سو، به رشد اقتصادی و تنوع فعالیت های روستایی و از سوی دیگر با جذب مازاد نیروی انسانی به ایجاد اشتغال و درآمدزایی برای ساکنان روستاها کمک کند و بدین ترتیب، فرصتی برای توسعه همه جانبه قلمداد شود.
- سقایی، - 2 :1382 به همین سبب در جای جای کشور ما کارشناسان و مجریان طرح در صدد هستند که بتوانند این امور را در روستاها اجرا کنند. در استان سمنان نیز فعالیتهایی در این مورد در برخی از روستاها که دارای پتانسیل های مناسب و شرایط لازم هستند در حال اجراست.. روستای رضاآباد، یکی از روستاهای بخش بیارجمند شهرستان شاهرود است که به تازگی با سعی و تلاش و همکاری ساکنان بومی این روستا تغییر و تحولات نوینی را در باب گردشگری در روستای خود به اجرا درآورده اند. این روستا با داشتن پتانسیل ها و جاذبه های گردشگری متنوع همه ساله در فصول مختلف سال پذیرای گردشگران بسیاری از داخل و خارج از کشور است.
یکی از جوانان این منطقه سعی کرده با همکاری مردم روستا شرایطی را به وجود آورد تا بتواند با جذب بیشتر گردشگران به این منطقه مراحل پیشرفت بیشتر را در روستای خود فراهم آورد. در این پژوهش سعی شده که با تحقیقات میدانی و کتابخانه ای علاوه بر معرفی بیشتر این روستا و جاذبه های گردشگری آن، تأثیر مشارکت مردم بومی را در توسعه بیشتر روستا و همچنین گردشگری روستایی در این منطقه مورد بررسی قرار دهد.
