بخشی از مقاله
چکیده
رویکرد نوین شهر خلاق در بافتهای تاریخی شهرها، نگرش جدیدی را ارائه میدهد؛ این رویکرد با تأکید بر بازسازی فرهنگ محلی و تقویت سطح کیفیت محیط زندگی به دنبال رشد هدفمند شهرها است و در آن شهر برای شهروند بسان مکانی میباشد که میتواند فرصت بروز خلاقیت و نوآوری هایش را داشته باشد. از این رو به نظر میرسد، فضاهای عمومی در صورت دارا بودن شرایط محیطی و کیفی مطلوب، خواهند توانست با تقویت تعاملات اجتماعی بستر مناسبی برای حرکت به سوی شهری خلاق را به وجود آورند.
بر این اساس با توجه به اهمیت کیفیت فضاهای تاریخی در تشویق شهروندان برای حضور فعال و خلاقانه در محیط، ایجاد تمرکز، تنوع و تحرک در فضای شهری با توجه به چهار مؤلفه کالبدی- فضایی، زیباییشناختی- بصری، ادراکی- احساسی و زیستمحیطی ضرورتی دو چندان مییابد. این پژوهش با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و انجام مطالعات کتابخانهای، با مرور ادبیات مورد نظر و همچنین ارتباط منطقی میان مفاهیم مرتبط با موضوع به این نتیجه دست یافته است که فضاهای عمومی تاریخی با دارا بودن شرایط محیطی و کیفی مطلوب، میتوانند با تقویت ارتباطات اجتماعی بستر مناسبی را برای جذب گردشگر و ایجاد خلاقیت و در نتیجهی آن، رشد اقتصادی شهر را به وجود آورند. در پایان نیز راهکارهایی در خصوص ارتقای سطح کیفی فضاهای شهری به منظور توسعهی گردشگری تاریخی ارائه شده است.
-1 مقدمه
بافت تاریخی و هستهی مرکزی هر شهر بیانگر هویت و اصالت آن میباشد. شکلگیری و حیات بافتهای تاریخی در تداومی فرهنگی، اجتماعی و محیطی به صورتی هماهنگ و منسجم بوده است. ساکنان این بافتها هویت خود را از طریق این مقاله از پایاننامه محمد کاشفی تحت عنوان »بررسی خلاقیت شهری در بافتهای تاریخی شهر با هدف توسعه گردشگری - نمونه موردی: محله سپه قزوین - « که در دانشگاه آزاد اسلامی واحد قزوین در تابستان 1395 جهت دریافت درجه کارشناسی ارشد برنامهریزی شهری ارائه و دفاع میگردد، استخراج شده است.
ارتباطات اجتماعی و مشارکت در ایجاد این فضاهای ماندگار دریافت مینمودهاند. تأثیر چنین مکانهای ماندگاری در این مقطع از حیات، بر اثر تحولات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ناشی از ورود فناوریهای جدید، کم رنگ شده است. یکی از بسترهای مطلوب برای تحقق خلاقیت در شهرها، فضاهای عمومی تاریخی شهر است. این فضاها با توجه به ماهیت عمومی و مدنیشان یکی از عناصر اثرگذار شهری به شمار میآیند.
چرا که علاوه بر ساختار شکلی، بر محتوای اجتماعی شهر نیز تأثیرات بسزایی دارند. متأسفانه در حال حاضر فضاهای تاریخی، از کیفیت مطلوبی برای تقویت تعاملات اجتماعی برخوردار نیستند. مسئلهی مورد توجه در این مقاله که در نوع خود تازگی خاصی دارد، رسیدن به مفهومی است که در آن تأکید بر ایجاد خلاقیت در فضاهای عمومی تاریخی شهری دیده میشود و افزایش هدفمند حضور گردشگران در فضا را به منظور بهرهگیری از ظرفیتهایشان برای حل مسائل شهری، در پی دارد.
یک ارتباط قوی بین فضا و خلاقیت وجود دارد و افراد خلاق نیاز به فضایی برای زندگی، کار، الهامبخشی و نمایش کارهای خود دارند. یکی از کمبودهای اساسی که در شهرهای امروز احساس میشود جای خالی فضاهایی برای جذب و نگاهداشت گردشگر بومی و غیربومی میباشد؛ فضاهایی که در دو سوی بتوانند هم محلی برای بروز خلاقیت شهروندان بوده و هم به عنوان فضایی برای انجام تعاملات و فعالیتهای دانشمحور و خلاقانه در شهر، جهت جذب شهروندان نقشآفرینی نمایند. فضاهای شهر اعم از طبیعی و مصنوعی نیز باعث برانگیختگی، انطباق و بیان خلاقیت ساکنین خود میشوند. اینگونه فضاهای خلاق باید امیدبخش و توانمند ساز باشند؛ زیرا خلاقیت نیازمند فضاهایی است که در آن بتواند رشد و فعالیت کند، تفکر و نوآوری نماید، تجمع و پروش یابد و در نهایت پیشرفت کند.
با توجه به دیدگاه جدیدی که نشأت گرفته از تفکرات چارلز لندری و ریچارد فلوریدا در دههی اول قرن حاضر میباشد، به نظر میرسد استفاده از خلاقیت و استعداد ساکنین، کسبه، مسئولین امور شهری و همهی کسانی که نقشی در ایجاد فضاهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهرها دارند، به عنوان افرادی که هم شکل دهنده و هم استفاده کننده از شهر خود میباشند، میتواند راهکار ارزشمندی برای تغییر وضعیت فعلی شهرهای امروز و شکوفایی آنها و سرآغازی برای ورود گردشگران محسوب گردد .[2]
در روند جهانی شدن، خلاقیت یکی از مهمترین عوامل رشد و موفقیت شهرهای در حال رقابت به شمار میرود و تنوع و جذابیت شخصیت و روحیه ی نوگرایی و ابتکارهای ساکنان شهر است که تعیین کنندهی جذابیت و پیشرفت شهرشان است. بافت تاریخی شهرها گنجینهای از عناصر ارزشمند معماری و شهرسازی است و از این رو هدف کلی این پژوهش نیز شناسایی و تدوین راهکارهایی جهت خلاقسازی در شهر با استفاده از این ظرفیتهای بافت تاریخی میباشد که بتواند باعث جذب گردشگر گردد.
امروزه صنعت گردشگری در جهان یکی از مهمترین صنایع مولد درآمد به شمار میآید و در برخی از کشورها رتبه اول در این زمینه را داراست. کشورهای در حال توسعه با عنایت به رشد فوقالعادهی گردشگری در دهههای اخیر و پیشبینی اینکه در سال 2020 بزرگترین صنعت صادراتی خواهد شد، اهمیت زیادی برای توسعهی آن قائل شدهاند و از این طریق توانستهاند وضعیت خویش را تا حد زیادی بهبود بخشند و بسیاری از مشکلات خود از قبیل بیکاری، پایین بودن سطح درآمد و کمبود درآمد ارزی را مرتفع سازند. میتوان گفت گردشگری باعث اشتغالزایی، شکوفایی اقتصادی و آبادانی کشورهای سرمایهگذار در آن میشود و صنعتی پایدار و درآمدزا محسوب میگردد.
-2 روش تحقیق
این پژوهش از نظر هدف، از نوع کاربردی محسوب میگردد و از نظر روش اجرا نیز در آن شیوههای تحقیق در علوم اجتماعی و تحقیق در معماری به کار گرفته شده که بسیار شبیه به یکدیگر میباشند و در واقع تلفیقی از آنها مورد استفاده قرار گرفته است؛ بنابراین رویکرد این تحقیق به لحاظ روش انجام از نوع توصیفی- تحلیلی بوده که از مطالعات کتابخانهای - فیشبرداری - ، روش اسنادی و تحلیل بیانی- کیفی استفاده شده است.
-3 پیشینه تحقیق
اندیشه حفظ و حراست از مجموعههای تاریخی در هر یک از کشورهای پیشگام مداخله در بافتهای تاریخی، به جهت حفاظت از میراث با ارزش تاریخی و از سوی دیگر با هدف جذب گردشگر صور گوناگون یافته است. در تجارب کشورهای مختلف شاخصههای مثبت مشترکی قابل بررسی هستند که میتوانند راهنمای ما در برنامهریزی و طراحی باشند. در جستجوی سابقه شهرهای کشورمان، اسنادی مربوط به نامهی کمیسیون ملی یونسکو به استانداری فارس را میتوان مشاهده کرد که در آن درخواست شده، مقدمات معرفی شیراز به سازمان علمی، آموزشی و فرهنگی سازمان ملل - یونسکو - فراهم شود. در صورت عملی شدن این موضوع شیراز نخستین شهر ایران در مجموعه شهرهای خلاق یونسکو میشود. برای ثبت نهایی شیراز در بخش ادبیات شهرهای خلاق یونسکو، لازم است ضوابط ویژهای مانند امکان برگزاری برنامههای هنری و جشنوارههای ادبی، انتشارات فعال، واحدهای ادبیات در دانشگاه، کتابخانه و فروشگاههای مهم کتاب بر پا شود .[9]
-4 یافتههای تحقیق
شکلگیری و حیات بافتهای تاریخی همواره در گذر زمان، معلول عوامل فرهنگی، اجتماعی و محیطی به صورت هماهنگ و منسجم، بوده است. به علاوه فضاهای تاریخی شهری با توجه به ماهیت عمومیشان از عناصر اثرگذار شهری محسوب میشوند؛ چرا که علاوه بر ساختار کالبدی، بر محتوای اجتماعی شهر نیز تأثیرات قابل ملاحظهای دارند. از این رو توجه به خلاق سازی این بافتها و ایجاد کیفیت و شرایط مطلوب و در نتیجه جذب گردشگر تاریخی می تواند بسیاری از مشکلات این بافتهای با ارزش را برطرف کند.
-1-4 خلاقسازی شهری
در جهان امروز برخی شهرها که دارای خصوصیات پیشینهی تاریخی، طرح ساختاری مناسب، سابقهی اقتصادی صحیح، زیرساخت های حمل ونقل عمومی و خصوصی، تأمین نیازهای خدماتی مصرف کننده و تولید کننده و ارتباط با سایر نقاط جهان به صورت از راه دور و دیگر انواع ارتباطات هستند، میتوانند با تکیهی بر این ملزومات به ترکیب و تلفیق ابعاد مختلف اقتصاد و فرهنگ در گونهای از نظم منطقی انسانی بپردازند. این همان مفهوم شهر خلاق است .[9]
امروزه مفهوم شهر خلاق به صورت متنوع و وسیعی به کار رفته است. در یک مفهوم شهرهای خلاق، شهرهایی هستند که قادرند راهحلهای جدیدی برای مشکلات روزمرهشان ارائه دهند. مفهوم دیگر شهر خلاق، بر تولیدات فرهنگی متمرکز است؛ یعنی کالاها و خدمات فرهنگی با فعالیتهایی در ارتباط قرار میگیرند که مرکز خلاقیت به حساب میآیند. مفهوم دیگر بر ظرفیت و توانایی شهر بر جذب سرمایهی انسانی خلاق تأکید میکند. مفهوم شهرهای خلاق، با بسیاری مفاهیم دیگر پیوند خورده است. از جمله آن میتوان به صنایع خلاق، صنایع فرهنگی، فعالیتهای فرهنگی و فعالیتهای هنری شهر و اقتصاد دانایی اشاره نمود .[15] بر این اساس میتوان اذعان داشت، »نظریه شهر خلاق، توان بالقوهای را برای تقویت و بازسازی فرهنگ محلی، هویت و کیفیت زندگی ارائه میکند.
