بخشی از مقاله
چکیده
کمیته امداد امام خمینی - ره - بنیادی است که با حکم رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی - ره - ، در تاریخ 14 اسفندماه سال 1357 هجری شمسی برای مدتی نامحدود تشکیل شده است. هدف از تشکیل این کمیته ارائه خدمات حمایتی، معیشتی و فرهنگی برای نیازمندان و محرومان داخل و خارج از کشور بهمنظور خوداتکایی، تقویت و رشد ایمانی با حفظ کرامت انسانی است. در اساسنامه این کمیته از مواردی چون عنایت مقام معظم رهبری مدظلهالعالی، هدایا و کمکهای مردم، مؤسسات، سازمانها و نهادهای داخل و خارج از کشور، دریافت صدقات، نذورات و زکات، درآمد حاصل از فعالیتهای اقتصادی پس از تصویب مراجع ذیصلاح و اعتبارات و کمکهای دولت بهعنوان رئوس کلی منابع تأمین مالی این نهاد یادشده است.
یکی از عقودی که در نظام بانکداری کشورهای اسلامی همجوار و سایر کشورهای اسلامی مورداستفاده قرار میگیرد تورق است. این مقاله درصدد معرفی این عقد بهعنوان ابزاری برای تأمین مالی کمیته امداد امام و همچنین یکی از شیوههای سرمایهگذاری وجوه مازاد در راستای انجام امور اقتصادی آن است.
واژگان و اصطلاحات کلیدی: کمیته امداد، بنیاد خیریه، تأمین مالی، تورق.
مقدمه
طبق مقدمه اساسنامه تشکیل کمیته امداد امام خمینی - ره - ، مصوب 29 آذرماه سال 1380 هجری شمسی2، این کمیته بنیادی است که با حکم رهبر کبیر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی، حضرت امام خمینی - ره - ، در تاریخ 14 اسفندماه سال 1357 هجری شمسی برای مدتی نامحدود تشکیلشده است. بر اساس ماده - 2 - این اساسنامه، هدف از تشکیل این کمیته ارائه خدمات حمایتی، معیشتی و فرهنگی برای نیازمندان و محرومان داخل و خارج از کشور بهمنظور خوداتکایی، تقویت و رشد ایمانی با حفظ کرامت انسانی است ؛ بنابراین با توجه به هدف عنوانشده بدیهی است که بنیاد مذکور غیرانتفاعی و عامالمنفعه بوده و هدف از تشکیل آن سودآوری نیست؛ که البته این موضوع در ماده - 3 - اساسنامه یادشده تصریح شده است.
در ماده - 6 - اساسنامه مذکور، وظایف کمیته امداد در - 12 - بند تعین شده است. طبق بند - ج - ماده مذکور یکی از وظایف این کمیته عبارت است از: فراهم آوردن امکانات لازم بهمنظور خوداتکا نمودن افراد و خانوادههای تحت پوشش و سایر نیازمندان از طریق ایجاد اشتغال، اعطای وام، آموزشهای فنی و حرفهای و ارائه خدمات لازم در حد امکان مشخصاً نیل به اهداف و انجام وظایف تعیینشده در اساسنامه فوقالذکرنیازمند صرف منابع مالی بوده و قاعدتاً این منابع باید از طرقی تأمین گردد که با شرع مقدس منطبق باشد. در این راستا، رئوس کلی شیوههای تأمین منابع مالی موردنیاز این کمیته در ماده - 8 - اساسنامهتشکیل آن معیﱠن شده است .1 این رئوس را می توان به شرح نمایه شماره - 1 - منعکس نمود.
همانگونه که دربند - ج - وظایف کمیته امداد امام خمینی - ره - ذکرشده، یکی از وظایف این کمیته اعطای وام به نیازمندان است. انجام این وظیفه علاوه بر اینکه بخشی از تسهیلات و امکانات لازم برای خوداتکایی افراد و خانوادههای تحت پوشش و سایر نیازمندان را فراهم میکند، میتواند یکی از فعالیتهای اقتصادی یادشده در نمایه شماره - 1 - به منظور تأمین منابع مالی موردنیاز بنیاد در جهت نیل به اهداف تعیینشده باشد.
درواقع اعطای وام به افراد و خانوادههای تحت پوشش و سایر نیازمندان هدف قرار دادن دو نشانه با یک تیر است: فراهم کردن تسهیلات لازم برای نیازمندان؛ و سرمایهگذاری وجوه بنیاد برای کسب منابع مالی موردنیاز برای انجام سایر وظایف. از طرف دیگر میتوان تأمین منابع مالی کمیته با استفاده از دریافت وام و بازپرداخت آن از طریق درآمدهای حاصل از فعالیتهای اقتصادی را نیز متصور شد.یکی از عقود اسلامی مورداستفاده در بانکداری کشورهای عرب و برخی دیگر از کشورهای اسلامی ازجمله مالزی تَوَرﱡق است.امروزه استفاده از این عقد در نظام بانکداری بسیاری از کشورهای اسلامی رونق خاصی یافته است.
چنین رونقی بهواسطه فتوای کمیته یا هیئت نظارت بر مشروعیت فعالیت بانکهای این کشورها بوده و لازم به ذکر است که بانکهای اسلامی کشورهای یادشده این عقد را هم برای تجهیز و هم برای تخصیص منابع مالی خود استفاده میکنند.با توجه بهمرور نگارنده بر ادبیات حاکم براین ابزارِ رو به رشد بانکداری که درگذشتهصرفاً بین افراد حقیقی رایج بود، وی معتقد است که در صورت منطبق بودن آن با فقه شیعه میتوان آن را برای فعالیتهای سرمایهگذاری و تأمین منابع مالی کمیته امداد امام خمینی - ره - نیز استفاده نمود.
در این راستا ادامه حکایت مقاله پیشرو چنان رقم خورده است که به ترتیب در ابتدا بیان مسئله، هدف مطالعه پیش رو و جنبه نوآورانه آن ارائه، در ادامه به ریشهیابی لغوی، تعریف و انواع تورق، تفاوت آن باَیعُ العِینه و کاربرد آن برای عملیات بینبانکی پرداخته می شود و درنهایت با نتیجهگیری و ارائه پیشنهاد در مورد کاربرد آن برای فعالیتهای کمیته امداد به پایان میرسد.
بیان مسئله، هدف مطالعه پیش رو و جنبه نوآورانه آن
یکی از معضلات مهمی جامعه اسلامی همواره با آن دستوپنجه نرم میکند فقر و نداری است. کمیته امداد امام خمینی - ره - که یکی از اهدافش از بین بردن و دستکم کاهش این مسئله اجتماعی است؛ می کوشد با بهکارگیری تسهیلات و امکانات موجود و با اتکا به مشارکتهای مردمی، در این زمینه گام بردارد. از سوی دیگر هر سازمان یا نهادی برای رسیدن به اهداف خود نیازمند اصلاح و ارتقای ابزارهای موجود و یافتن ابزارهای جدید است.
بدیهی است که کمیته امداد امام خمینی - ره - نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ بنابراین پیداکرده ابزاری نوین برای رسیدن به هدف ارائه خدمات حمایتی، معیشتی و فرهنگی برای نیازمندان و محرومان داخل و خارج از کشور بهمنظور خوداتکایی، تقویت و رشد ایمانی با حفظ کرامت انسانی یکی از مسائل پیش روی این نهاد والا هدف است؛ بنابراین، برداشتن گامی در جهت ارائه راهحلی برای مسئله مذکور سنگ بنای این مطالعه را تشکیل میدهد.
