بخشی از مقاله
چکیده:
رهبری معنوی نیاز‌های اساسی رهبر و پیرو را برای بقای معنوی در هم ادغام میکند؛ به‌طوری‌که از نظر سازمانی بیشتر متعهد و بهرهور باشند. رهبری معنوی در برگیرنده‌ی ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتار‌هایی است كه برای انگیزش درونی یك فرد و سایرین ضروری بوده، به‌گونه‌ای كه از طریق معنی‌داری و به عضویت شناخته شدن احساس بقای معنوی مینمایند. هدف این پژوهش بررسی ویژگی‌ها و ارائه الگوی رهبری معنوی در سازمان‌های حمایتی است که با استفاده از روش جمع‌آوری اطالعات به‌صورت کتابخانه‌ای انجام گرفته است.
این پژوهش در ابتدا اهداف و وظایف سازمان‌های حمایتی را بیان میکند. سپس ابعاد معنویت در سازمان‌ها را ارائه می‌دهد. در ادامه ابعاد و الگوهای رهبری معنوی را که در پژوهش‌های گذشته ارائه شده است، به‌صورت خالصه بیان میدارد، در پایان با توجه پژوهشهایی که در سازمان‌های حمایتی از جمله سازمان بهزیستی و کمیته امداد امام خمینی H صورت گرفته بود، الگویی را پیشنهاد میکند.
1 مقدمه
در شرایط حاضر، نیروی فزاینده و نوظهوری برای جهانی‌شدن جامعه و تغییر سازمانی شكل گرفته است؛ ازاین رو، به رهبری جامعی نیاز است تا به‌جای کنترلهای بیرونی و سرپرستی مستقیم، بر انگیزش درونی و خود مدیریتی تأکید كند. رهبری معنوی شیو‌های از نگریستن به رهبری است كه میتواند ویژگی‌ها، رفتار، اثرات بر پیروان و تحقق اهداف را یكپارچه نماید. از دید گیاكالون و جوركویكز - 2003 - 1، معنویت در سازمان قاعده‌ی نوپایی است كه میتواند نیرویی قدرتمند و ژرف را برای زندگی افراد به ارمغان آورد. این نیروی قدرتمند زمانی حاصل خواهد شد كه زندگی كاری با زندگی معنوی كاركنان پیوند بخورد. با چنین نیرویی؛ كاركنان تقریبا با هزاران ساعت كاری، میتوانند كاری لذت بخش‌تر، متوازن‌تر و معنادارتر داشته باشند.
یكپارچگی معنویت با زندگی كاری باعث می‌شود، افراد رضایت بیش‌تری از كارشان داشته باشند و وقتی از محیط كار خود فارغ و به خانواده می‌پیوندند، به‌جای گریز از یكدیگر به یاری هم بشتابند. به دلیل این یكپارچگی و تلفیق، سازمان‌ها با افرادی اخالقی‌تر و مولدتر، ممكن است به سودآوری بیش‌تری دست یابند. افزون بر این، «معنویت در محیط كار میتواند برای سازمان‌ها و اجتماع، انسانیت؛ سخت‌کوشی و مسئولیت را به ارمغان آورد» و این مهم‌ترین وظیف‌های است كه جوامع كنونی در هزاره سوم با آن روبروست - گیبسون2، . - 2001 در ادامه‌ی این پژوهش ابتدا به خألها و کاستی‌های سازمان‌ها و بخصوص سازمان‌های حمایتی پرداخته می‌شود. با مشخص کردن تعریف و شاخص‌های رهبری معنوی به ارائه مدل‌های رهبری معنوی که ایجادشده است، پرداخته می‌شود. در پایان این پژوهش با ارائه مدلی برای رهبری در سازمان‌های حمایتی و تشریح کامل آن به این موضوع خاتمه بخشیده می‌شود.
از جمله سازمان‌هایی که نیاز به وجود معنویت در آن‌ها هستند، سازمان‌های حمایتی هستند که نیاز به‌نوعی از رهبری هستند که بتواند بیش‌ترین نفوذ و باالترین تأثیر را در کارکنان داشته باشد. سازمان‌هایی مثل کمیته امداد امام خمینیH، بهزیستی، انجمن‌های خیریه، ان‌جی‌اوها به‌عنوان نمونههایی از سازمان‌های حمایتی در ایران هستند که بیش‌ترین خدمات را به افراد تحت پوشش خود میدهند و از طرف دولت و حکومت حمایت‌های مالی و پشتیبانی بسیاری بهرهمند می‌شوند.
همچنین بیش‌ترین اقدامات حمایتی دولت به‌منظور گسترش عدالت اجتماعی برای حمایت از اقشار محروم و آسیب‌پذیر جامعه از طریق سازمان‌های كمیته امداد امام خمینی H و بهزیستی صورت میپذیرد و دولت و متولیان امر همواره درصدد برآمده‌اند با تدوین مجموعه‌ای از سیاست‌های اقتصادی و بهرهگیری از مکانیسم‌های اقتصادی این اهداف و آرمان‌ها را به فعالیت درآورند. در این بخش، مجموعه‌ای از خدمات و فعالیت‌های غیر بیم‌های و بیم‌های ارائه میگردد كه هدف آن حمایت از خانوارها و افرادی است كه به دالیل مختلف از جمله مشكالت معیشتی، جسمی، ذهنی و روانی فاقد توانایی‌های الزم برای اداره زندگی شخصی، خانوادگی و اجتماعی خود هستند؛ اما میزان اثربخشی عملكرد این سازمان‌ها كمتر در بوته نقد و ارزیابی قرار گرفته است.
بررسی و شناخت محرومیت‌های افراد و خانواده‌های تحت پوشش و تبیین و تأمین نیاز‌های حمایتی، معیشتی، فرهنگی و ارتقای سطح زندگی آن‌ها در حد امكان یكی از اصلی‌ترین اهداف كمیته امداد عنوان شده است. سازمان بهزیستی نیز برابر وظایف تعریف‌شده، اموری چون رسیدگی به امور معلولین و بازتوانی آن‌ها، شناسایی و بازتوانی معتادین، شناسایی و حمایت از كودكان بی‌سرپرست یا بدسرپرست، مداخله در بحران‌های خانوادگی، مشاوره و... حمایت از زنان سرپرست خانوار و افراد تحت تكفل آن‌ها را نیز بر عهده دارد.
مدیریت و رهبری این سازمان‌ها نیازمند حساسیت بیشتر نسبت به سازمان‌های دیگر است و رهبری آن‌ها باید دارای ویژگی‌های خاصی باشد تا بتواند فضای وجودی این سازمان‌ها را طوری طراحی و سازمان‌دهی کند که بیش‌ترین بهرهوری و کارایی را داشته باشند. این پژوهش در نظر دارد بعد از ارائه عوامل مهم در رهبری و مدیریت سازمان و پژوهشهایی که در سازمان‌های بهزیستی و کمیته امداد انجام‌شده است، معنویت را که یکی از ابعاد مهم در این سازمان‌ها است تبیین کند. در ادامه با معرفی رهبری معنوی و ارائه الگوهای موجود از این سبک رهبری به ارائه الگویی برای سازمان‌های حمایتی که به‌عنوان سازمان‌های معنوی هم هستند، بپردازد.
فرنچ - 1986 - 1 بقا و کامیابی سازمان‌ها را درگرو توجه مدیران به عوامل محیط خارجی، محیط داخلی - سازمانی - و بازده - نتیجه‌ها - می‌داند. این عوامل بر یكدیگر تأثیر میگذارند. برای مثال مدیریت سازمان از راه تقویت و پشتیبانی برنامه‌های آموزشی - عامل داخلی - بر ضوابط قانونی استخدام - یك عامل خارجی - تأثیر میگذارد. هرسی بالنچارد - 1988 - 2 معتقدند كه وظیفه مدیر یا رهبر سازمان از این نظر مهم است كه با همه متغیر‌های محیطی پیرامون آن كنش متقابل دارد.
مدیران باید از ویژگی‌های برجست‌های برخوردار باشند و با تکیه بر یافته‌ها و مطالعات انجام‌شده درباره مسائل مدیریت، روش‌های مناسب را با توجه به‌موقعیت سازمان اعمال كنند و همچنین با ایجاد فضای مطلوب سازمانی، زمینه دستیابی به هدف‌های سازمان را فراهم نمایند. نتایج پژوهشی گروه و پترسون - 1986 - 3 نشان می‌دهد عواملی نظیر اعتماد، تصمیم‌گیری مشاركتی، پشتیانی، باز بودن روابط از باال به پایین، شنیدن گزارش‌ها از سوی افراد سطح باال و توجه به هدف‌های عملكرد باال در فضای سازمانی قوی وجود دارد. پوكسز - 2004 - 4 نیز معتقد است هدایت كاركنان در جهت استفاده هر چه بیشتر از استعداد و تواناییهایشان، به سطح باالتری از بهرهوری سازمانی و درنتیجه رضایت شغلی میانجامد. همچنین، مدیریت منابع انسانی و کنش‌های مدیریتی در خصوص طراحی شغل، غنی‌سازی و شكوفایی شغل، جابه‌جایی و گردش شغلی بر سطح بهرهوری كاركنان مؤثر است.
ناظم و پارسی - 1389 - در پژوهش خود که رابطه بین فضای سازمانی و بهرهوری مدیران کمیته امداد امام خمینیH بررسی کرد نشان داد که مدیران كمیته امداد با ایجاد فضای مناسب كاری قادرخواهند بود روحیه كاركنان را تقویت و با ایجاد انگیزه مناسب، هدف‌های سازمان را با صرف منابع كمتر و کیفیت بهترتحقق بخشد و در امر خطیر خدمت‌رسانی موفق‌تراز پیش عمل كنند. یافته‌های این پژوهش پیشنهاد میکند كه با تقویت عامل‌های ساختار، قبول خطر، صمیمیت، هویت در جهت بهتر كردن فضای سازمانی در كمیته امداد امام خمینی اقدام شود.
