بخشی از مقاله
چکیده
توریسم عبارتست از ظهور مجموعه روابطی که از مسافرت و اقامت یک نفر غیر بومی بدون اقامت و اشتغال دائم در یک محل بوجود می آید وتوسعه پایدار نیز فرایندی است که طی آن مردم یک کشور نیازهای خود را برمیآورند و سطح زندگی خود را ارتقا می بخشند، بی آنکه از منابعی که به نسل های آینده تعلق دارد، مصرف کنند و سرمایههای آتی را برای تأمین خواستههای آنی به هدر دهند. مطالعات نشان دادهاند که با توجه به سه اصل توسعه پایدار، یعنی اصل توسعه اقتصادی - تاثیر توریسم بر درآمد سرانه و رشد اقتصادی - ، اصل توسعه اجتماعی - تقویت هویت جامعه - و اصل زیست محیطی - حفظ فرآیندهای زیست محیطی، بیولوژیک - بین توسعه صنعت توریسم و توسعه پایدار کشورها رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. در مقاله حاضر، با هدف شناخت مقدماتی ازتوریسم و رابطه آن با توسعه پایدار و نیز برخی موضوعات مهم مرتبط با آنها، بیان مختصری از تعاریف، اهمیت و ضرورت ونقش توریسم در توسعه پایدار مطرح می گردد. در پایان مقاله نیز، موارد مذکور جمعبندی شده و در قالب بحثونتیجهگیری،کاربردهای مدیریتی و پیشنهادات مرتبط با آن، جهت پیگیری تحقیقات مشابه در آینده ارائه شده است.
واژههای کلیدی: توریسم، توسعه پایدار، توسعه اقتصادی، توسعه اجتماعی، زیست محیطی.
مقدمه
واژه توسعه پایدار از اواسط دهه 70 میلادی و به عبارتی دیگر پس از بحران نفتی سال 1973 بطور جدی مورد استفاده قرار گرفت. طی این دوره گروه کثیری از نشریات مهم دنیا به موضوع آلودگی بیش از حد محیط زیست توجه نموده و بر توسعه پایدار و افزایش نگرانی جامعه جهانی در مورد اهداف توسعه و محدودیت های زیست محیطی تأکید کردند. در آغاز دهه 1980 میلادی، اعضای کمیسیون محیط زیست و توسعه سازمان ملل متحد جهت بررسی و تحقیق پیرامون روند کلی توسعه در جهان به کشورهای مختلف سفر کردند. موارد مورد بررسی دربرگیرنده موضوعات اقتصاد، شریط عمومی مردم و نهیتاً وضعیت محیط زیست هر کشور بوده است.
اعضای کمیسیون به این نتیجه رسیدند که ترکیبی از فقر، بیکاری و تخریب منابع و محیط زیست سبب ایجاد شریط ناپایدار می گردد که درنتیجه آن جامعه بشری نیازمند مدلی نوین برای توسعه خواهد بود.کمیسیون مذکور چنین نتیجه گیری کرد که اگر هدف کاهش قابل ملاحظه فقر و تأثیرات منفی فعالیت انسان بر محیط زیست مد نظر است، باید ماهیت توسعه اقتصادی تغییر یابد. به دیگر سخن، توسعه پایدار برای جهان امروز لازم و ضروریست - الوانی، کیاکجوری و رودگرنژاد، . - 1389 در این میان توریسم سهم عمده ای در توسعه - پایدار - کشورها دارد. چرا که در دنیای امروز توریسم به یکی از فعالیتهای پیشتاز اقتصادی تبدیل شده است - آمار، 1382، . - 505
مطالعات نشان دادهاند که بین توسعه صنعت توریسم و توسعه پایدارکشورها رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد - . - Lee & Kwon, 1995, 50 - - Khan et al, 1995, 64 با توجه به اینکه می توان اهداف توسعه پایدار را در سه حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی دسته بندی نمود، اما اولویت نسبی که به ابعاد مختلف توسعه پایدار داده می شود در هرکشور، جامعه، فرهنگ و حتی در هر موقعیت و در طول زمان متفاوت است. به همین دلیل در حالی که توسعه پایدار یک چالش جهانی است، پاسخ های عملی فقط می تواند به صورت ملی و محلی تعریف شود. رویکردهای توسعه پایدار انعکاسی از تنوع چالش های اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و سیاسی است که کشورهای مختلف با آن مواجه اند و تفسیرهای متعدد و مختلف از توسعه پایدار از ارزش ها و علائق مختلف در جوامع مختلف مشتق می شود.
به عنوان مثال در تایلند توسعه پایدار به عنوان توسعه کل گرایانه ای تعریف می شودکه شش بعد دارد؛ اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی، سیاسی، دانشی و تکنولوژیکی و تعادل فکری و روانی. در بولیوی، تأکید خاصی روی بعد سیاسی - مثل زمامداری خوب و مشارکت - و روی هویت فرهنگی و معنوی مردم بومی وجود دارد - زاهدی، 1386، - - 36الوانی، کیاکجوری و رودگرنژاد، . - 1389 در مقاله حاضر، ضمن مروری مختصر و مستند بر ادبیات موضوعی مربوط به توریسم و توسعه پایدار، نقش توریسم را در توسعه پایدار مورد مطالعه و بررسی قرار خواهیم داد، در پایان پس از ارائه بحث، نتیجهگیری و کاربردهای مدیریتی، پیشنهاداتی بمنظور ادامه تحقیقات و پیگیری موضوع توسط محققان دیگر بیان خواهد شد.
تعاریف همانند موضوعاتی نظیر روششناسی تحقیق - ظهوری، 1378، - 27، بعلت نسبی بودن اصول، قوانین، قضایا و تئوریهای مکشوفه در علوم انسانی، منابع مطالعاتی و تحقیقی مختلف، شیوهها، نظرات و دیدگاههای متفاوتی را در مورد تعریف یک پدیده اجتماعی و انسانی عنوان میکنند، بگونهای که تشتت آراء در مباحث علوم انسانی بحدی است که نمیتوان در مورد پدیده خاصی، نظری واحد و قطعی ارائه کرد. وجود تعاریف و تعابیر مختلف و متنوع ازتوریسم و توسعه پایدار، از سویی بیانگر گستردگی و اهمیت موضوع بوده که میتواند از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد و از سویی دیگر نشان دهنده پویایی موضوع است که میتواند زمینه ارائه مدلها، تئوریها و نظرات متفاوتی را فراهم آورد - کیاکجوری، رودگرنژاد، . - 1385 مستند به گفته فوقالذکر، ذیلاً به ذکر چند مورد از تعاریف مختلف ارائه شده در مورد توریسم و توسعه پایدار پرداخته میشود: توریسم دانش جهانگردی به عنوان یکی از علوم وابسته به علم اقتصاد از اوایل دهه دوم قرن بیستم در کشورهای ایتالیا، سوئیس و آلمان بوجود
آمدکه وظیفه مطالعات و تحقیقات علمی را در باره جهانگردی را به عهده گرفت، در سال 1942 اقتصاد دان های سوئیسی که بیشتر جهانگردی را محورتحقیقات خود قرارداده بودند تعریف جامعی ازجهانگردی ارائه دادندکه ازآن جمله جهانگردی، عبارتست از: ظهور مجموعه روابطی که از مسافرت و اقامت یک نفر غیر بومی بدون اقامت و اشتغال دائم در یک محل بوجود می آید و جهانگرد به مفهوم دقیق عبارت است از: مسافرت اشخاصی که بطور موقت از محل مسکونی خود دور می شوندتا نیازهای حیاتی، فرهنگی و شخصی خود را به شکل مصرف کننده کالاهای اقتصادی، فرهنگی بر آورده کنند - رضوانی، . - 1379 از توریسم تعاریف مختلف و متعددی شده است اما تعریف این اصطلاح در زبان لاتین به معنای مسافرت به داخل و یا خارج از کشور است ودر زبان فارسی به بمعنای گشتوگذار و سیر آفاق و یا بعبارتی خلاصهتر،گردشگری و جهانگردی ترجمه شده است.
این اصطلاح از سال 1925 میلادی، با تعریف کمیته مخصوص آمارگیری سازمان ملل متحد از افراد مشمول گردشگری و جهانگردی، تقریبأ اجماع جهانی یافت و از آن پس مورد استفاده متولیان و دستاندرکاران قرار گرفت - الوانی، کیاکجوری و رودگرنژاد، . - 1389 انجمن بین المللی کارشناسان متخصص توریسم، آن را فعالیتهای خاصی می داند که از طریق انتخاب و پذیرش سفر به محیطی بیرون از منزل به صورت یک اقامت شبانه انجام می گیرد - . - Dubois & Roussel, 2006, 24 اما در مارس 1993، کمسیون آمار ملل متحد تعریف ارائه شده از واژه توریسم، توسط سازمان جهانی توریسم - W.T.O - را پذیرفت. بر اساس این تعریف، توریسم عبارت از مجموعه فعالیت های افرادی که به مکان های خارج از محل زندگی و کار خود و به قصد تفریح، استراحت و انجام امور دیگر مسافرت می کنند و بیش از یک سال متوالی در آن مکانها نمی مانند - علمدار، . - 1384
توسعه پایدار
توسعه فرایندی است که از طریق تعامل و مشارکت دولت وملت جهت بهبود اوضاع اقتصادی، اجتماعی کشورها به وجود می آید. - United . - Nation, 1959 از دهه هشتاد میلادی به بعد شاهد آن بودیم که تنها یک الگو وشیوه برای توسعه وجود نداشت و همراه توسعه صنعتی، به توسعه کشاورزی و توسعه اجتماعی و انسانی نیز توجه گردید. به عبارت دیگر توسعه مطلوب، توسعه پایدارعنوان گرفت؛ توسعه ای که ایده اصلی آن از دغدغه های مربوط به بهره برداری بیش از اندازه منابع طبیعی و زیست محیطی سرچشمه گرفته است. در تعریفی که کیمسیون برانتلند ارائه داده است، توسعه پایدار را ضمن برآوردن و برطرف کردن نیازهای فعلی بشری، متعهد بودن نسبت به منابع و محفوظ نگهداشتن آن برای آیندگان، تعریف می نماید.
از این رو در توسعه پایدار، ضمن رشد و پیشرفت اقتصادی و فنی، انسانها و محیط زیست آنان آسیب نمی بینند - الوانی، - 1379، - . - OECD,2001 اگرچه ماهیت توسعه پایدار تا حدودی روشن است اما تعاریف مختلف از توسعه پایدار ابهاماتی را در این زمینه بوجود آورده است. در همین راستا اعلامیه ریو ضمن تاکید بر حق زندگی سالم همراه با دوستی طبیعت برای انسانها، انسان را محور اصلی توسعه پایدار می داند - . - UN, 2001 توسعه پایدار، فرایندی است که طی آن مردم یک کشور نیازهای خود را برمیآورند و سطح زندگی خود را ارتقا میبخشند، بیآنکه از منابعی که به نسل های آینده تعلق دارد، مصرف کنند و
