بخشی از مقاله
چکیده
در براي جذب سرمایه گذاري، مدیریت ریسک هاي این صنعت ضروري است. باید توجه داشت که بسته به ماهیت ریسک ممکن است مدل رفتاري ریسک و راهکارهاي مقابله با آن متفاوت باشد. در صنایع نفت و گاز هرچند که سرمایه گذاري هاي عظیمی جهت به حداقل رساندن ریسک ها انجام گرفته؛ اما کماکان خطراتی وجود دارد. لذا شاید لازم باشد که به جاي آنکه تلاش هاي بسیاري در کنترل این ریسک انجام دهیم در برنامه هاي تنظیم شده تمرکز را بر روي به حداقل رساندن ریسک قبل از شروع کار داشته باشیم. در این جهت استفاده از قراردادهاي متناسب با اوضاع و احوال حاکم و توزیع مناسب ریسک در این قراردادها، انعقاد قرارداد بیمه و به کارگیري روش هاي تأمین مالی براي پوشش ریسک هاي اقتصادي پروژه، به کارگیري تکنولوژي هاي برتر و مطمئن براي دست یابی به حداکثر ظرفیت مخازن نفتی و... می توانند تا حدود زیادي ریسک هاي حاصل از پروژه را کاهش دهند.شود.
-1 مقدمه
به. اکتشاف،استخراج و بهره برداري از منابع زیرزمینی نفت و گاز هزینه و ریسک بالایی را در بردارد.به همین دلیل دولت هاي صاحب این منابع به دنبال انعقاد قرارداد با شرکت هاي نفتی خارجی هستند.این وضعیت شرکت نفتی بین المللی را در وضعیت تجاري پیچیده اي در مقابل کشورهاي سرمایه گذار خارجی قرار می دهد، و دولت مالک منابع را با شرکت هایی که فناوري، سرمایه و تجهیزات لازم را براي گسترش و توسعه در اختیار دارند، در بخشی که نوسان سرمایه، مخاطرات و سود بسیار محتمل است، به هم پیوند می دهد.
هر سرمایه گذاري در حقیقت تخصیص منابع در پروژه است که این امر به دلیل قرار گرفتن در فضاي عدم اطمینان ناگزیر از داشتن مقداري ریسک است. مقدار ریسک بیانگر شدت عدم اطمینان در رسیدن به بازده مورد انتظار است. ریسک معمولا به عنوان وقایعی شناخته می شوند، که در آینده ممکن است اتفاق بیافتند و هزینه مالی هنگفت یا توقف طولانی مدتی را به پروژه تحمیل کند. - - Barnes, 1983, 24 با دانستن اهمیت اثرات احتمالی، دولت میزبان و شرکت سرمایه گذار نفتی باید در جستجوي تخصیص بهتر ریسک از طریق توافقات مناسب یا راههاي سنجش میزان ریسک باشند.
یک ریسک پذیري مطمئن و عاقلانه از یک تجزیه و تحلیل دقیق و از قبل تهیه شده ریسک به وجود می آید که شرکت سرمایه گذار در جایگاه ریسک پذیر می داند در چه وضعیتی قرار دارد. در چنین وضعیتی براي کاهش و کنترل ریسک بایستی سیاست هاي مناسب واکنش در برابر ریسک اتخاذ شوند. براي مثال استراتژي هایی براي توزیع ریسک بین طرفین قرارداد اتخاذ شوند. - - zhi, 1995 : 231 در شرایط پیش قراردادي که هنوز خیلی از عوامل موثر در پروژه قطعی و مشخص نشده است شناسایی ریسکهاي موجود در یک پروژه بسیار حیاتی و مهم می باشد.
یک روش مناسب مدیریت ریسک می تواند نه تنها به شناخت ریسکها کمک کند بلکه راه کارهایی را ارائه می دهد براي مدیریت این ریسکها در مراحل بستن قرارداد و اجرا قرارداد - zhi, 1995: 231 -
مدیریت ریسک به کنترل سطح ریسک و کاهش اثرات ناشی از آن معنی شده است. - Uher, 1999, 161 - طبق تعریفی دیگر مدیریت ریسک عبارت است از نظام شناسایی خطرها در محیط پیرامون،ارزیابی آثار بالقوه آن ها بر متغیرهاي بحرانی - پدرام، - 11: 1392 قابل ذکر است که یکی از کلی ترین، اصلی ترین و شایع ترین روش هاي مدیریت ریسک پروژه ها تخصیص و توزیع ریسک ها از طریق قرارداد می باشد. - - zhi , 1995 : 234
مدیریت قراردادي،فرآیندي است که به وسیله آن طرفین قادر خواهند بود تعهدات قراردادي خود را بشناسند و رویدادها و نیازهاي آینده خود را پیش بینی و در صورت وقوع چنین رویدادهایی آن ها را مدیریت کنند.از آن جا که در صنعت نفت اغلب مالکان منابع اقدام به انتخاب نوع قرارداد می کنند،احتمال پیچیدگی و بروز ریسک هاي متعدد بیشتر است. - پدرام، - 18 :1392 بنابراي براي جذب کردن این پروژه ها و رونق سرمایه گذاري،مدیریت ریسک هاي این صنعت ضروري است.
در رابطه با مباحث مدیریت ریسک پروژه پژوهشهاي نسبتا فراوانی به خصوص در ژورنالهاي خارجی و انگلیسی زبان منتشر شده است منتها ویزگی این پژوهش این می باشد که از دیدگاه و رویکرد حقوقی و قراردادي و با تاکید به قراردادهاي رایج نفت و گاز مبحث مدیریت ریسک را مدنظر قرار داده است و به دنبال پاسخ به این پرسشها می باشد که با توجه به قراردادهاي رایج نفت و گاز مخاطرات موجود در پروژه چه می باشند و چگونه می توان آن ها را مدیریت کرد. از همین رو بعد از معرفی و دسته بندي ریسک هاي موجود در یک پروژه نفت و گاز این ریسک ها با توجه به شروط قراردادي در انواع قراردادهاي نفت و گاز مورد بررسی قرار می گیرند همچنین نحوه مدیریت ریسکها مورد توجه قرار خواهد گرفت.
-2 ریسک در پروژه هاي نفتی
فایل به طور کلی براي اینکه یک پروژه به طرز موفقیت آمیزي انجام گیرد،طرفین بایستی ابعاد آن را به طور دقیقی بررسی و راهکارهایی براي انجام آن ها در نظر بگیرند. پروژه هاي نفت و گاز به دلیل سنگین بودن آن ها - به لحاظ هزینه - بسیار خطرپذیر می باشند فلذا شرکت هاي نفتی که در این راه اقدام به سرمایه گذاري می کنند، بایستی تمامی ریسک هاي پروژه را شناسایی، و تا حد امکان کنترل کنند تا هم از ضرر و زیان آن ها جلوگیري شود، و هم دولت میزبان بتواند با اعتماد به این شرکت ها انجام عملیات اکتشاف و توسعه میادین خود را در اختیار آن ها بگذارد.
همچنین در پروژه هاي سرمایه گذاري نفت و گاز سرمایه گذاران همواره مبلغی را در ازاي میزان احتمال ریسک در پروژه براي جبران آن به حداقل سود موردنظر خود در پروژه می افزایند، تا عدم اطمینانی که نسبت به منافع آتی وجود دارد جبران کنند در واقع این مبلغ ما به ازاي تحمل ریسکی هست که این سرمایه گذاران به عهده می گیرند - امانی، . - 135 :1389 ریسک هاي پروژه در یک تقسیم بندي کلی به ریسک هاي بیرونی یا ریسک ناشی از تاثیرات محیط و ریسک درونی یا ریسک ناشی از پروژه و عملیات تقسیم می شوند.
-1-2 ریسک هاي بیرونی با برخی از ریسکهاي پروژه هاي نفت و گاز مخصوص به ماهیت خود پروژه است و برخی از آن ها وابسته به نظام اقتصادي، حقوقی، سیاسی است براي مثال در یک سرمایه گذاري براي حفر چاه نفت نرخ بازگشت سرمایه مورد نظر، بستگی به ارزش میزان نفت کشف شده دارد که در ارزش گذاري آن عواملی مانند میزان نفت قابل استحصال، هزینه استخراج، قیمت جهانی نفت، دخیل می باشند در این موارد براي مثال میزان نفت قابل استحصال بستگی به عوامل زمین شناسی دارد و این پدیده مربوط به ریسک درونی و خاص پروژه می باشد.
در حالی که قیمت بازار به شرایط عرضه و تقاضا در نظام اقتصادي بستگی دارد که یک ریسک بیرونی را تشکیل می دهد - امانی، - zhi, 1995: 232 - - 136 :1389 در واقع ریسک هایی که منشأ آن ها خارج از کنترل شرکت هاي نفتی است و نسبت به بنگاه بیرونی هستند. منشأ پاره اي از این نوسان هاي غیرمنتظره عوامل محیطی - عوامل بیرونی تأثیرگذار بر فعالیت هاي اقتصادي بنگاه - ممکن است چندان شناخته شده نباشند. البته این عدم آگاهی اساساً چندان مهم نیست چون رفع یا کنترل آن ها در دست سرمایه گذار نیست، ولی در هرحال براي اجتناب از اثر سوء این نوسان هاي غیر منتظره ي محیطی می توان این ریسک ها را پوشش داد. - حسن زاده، - 60 :1383 در این بخش به عمده ریسک هایی که ناشی از عوامل بیرونی هستند نگاهی اجمالی خواهیم داشت:
الف. ریسک سیاسی: این ریسک از تحولاتی ناشی میشود که بهوسیله تصمیم دولتها پدید آمده و بهشکلهاي گوناگون سرمایهگذاري را با مشکل روبهرو میکند. هنگامی که این تغییرها از ناحیه مراجع حقوقی، قضایی یا ادارات دولتی باشد، صرفنظر از اینکه آیا منافع سیاسی یا اقتصادي در پشت صحنه وجود دارد، ریسک بهوجود آمده ریسک سیاسی نامیده میشود. تغییرهاي قوانین از جمله قوانین مالیات و قوانین مربوط به صادرات و واردات به ریسک سیاسی خواهند انجامید.
افزون بر حادثههاي اجتماعی و سیاسی از جمله انتخابات، انقلاب، جنگ، شورشها و اعتصابهاي گوناگون، بهتناسب، بر ریسک سرمایه- گذاري اثر میگذارند. - راعی، - 46 :1387 ریسک هاي سیاسی به عنوان مانعی کلیدي براي سرمایه گذاري عمل می کنند. این ریسک ها علاوه بر سرمایه گذار به کشور میزبان نیز خسارت وارد می کند.به این طریق که با کاهش دادن سرمایه گذاري، دستیابی به خدمات مهم را کم می کنند و نیز هنگامی که سرمایه گذاري انجام می شود، هزینه و در نتیجه قیمت خدمات افزایش می یابد.
ریسک هاي سیاسی به منزله ي تهدید براي سوددهی یک پروژه تعریف می شوند که به جاي نشأت گرفتن از تغییرات شرایط اقتصادي، عمدتاً از جهت گیري هاي خالص دولت ناشی می شوند. در کلیه ي این جهت گیري ها عوامل سیاسی بیش از تغییر در منابع دریافتی و تقاضاي کالاها و خدمات موجب تغییر در سوددهی می شوند. - حسن زاده، - 67-64 :1383 بنابراین کشوري که در آن بناست سرمایه گذاري انجام شود بایستی سیستم سیاسی باثباتی داشته باشد تا سرمایه گذار خارجی تشویق به سرمایه گذاري در آن کشور شود.
ب. ریسک قانونگذاري: چارچوب وضع قانون در کشور میزبان و احتمال عدم ثبات قوانین در آن کشور می تواند بر جذب سرمایه گذاري خارجی در پروژه هاي نفتی اثر بگذارد.
