بخشی از مقاله
چکیده
اقتصاد مقاومتی، اصطلاحی است که در چند سال اخیر در ادبیات اقتصادی کشور رایج شده است و صاحبنظران در ابعاد گوناگون شناختی، رفتاری، اجرایی و از دیدگاههای اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به این مهم پرداختهاند. یکی از مباحث مهم توسعه اقتصادی در بین صاحبنظران چگونگی طرح و تدوین و اجرای اقتصاد مقاومتی با بهره گیری از الگوها و پارادایم اسلامی است. در این نوشتار، تحلیلی کاربردی با الگوهایی برگرفته از سنت نبوی6 و سیره علوی7 بیان و بر اساس آن، مجاری و موانع توسعه اقتصادی در اقتصاد مقاومتی تحلیل و تشریح شدهده است. از آنجایی که ضرورت دارد در اقتصاد اسلامی از آموزههای دینی بهره جست، لاجرم باید مبانی توسعه اقتصادی از آیات و روایات استنباط شود. در این نوشتار با نگاهی نو به موضوع توسعه از منظر قرآن، شاخصها و مؤلفههای توسعه اقتصادی در اقتصاد مقاومتی تبیین گردیده است.
با توجه به شرایط کشور، اهمیت دارد این مبانی بر اساس وضعیت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی کنونی تعریف شود تا بتوان بر اساس واقعیت موجود برنامهریزی کرد. یافتهها حاکی از آن است که شرایط اقتصادی فعلی را میتوان با مختصات شرایط اقتصادی صدر اسلام، تطبیق و شبیهسازی کرد. بنابراین در پیادهسازی الگو میتوان کپیبرداری کرد و متناسب با ویژگیهای هر عصری به طراحی آن پرداخت. مبانی ساختاریافته از این روش دو مزیت اساسی دارد: یکی اینکه این مبانی به معرض تجربه و آزمون درآمدهاند و دیگر نیازی به شیوه آزمون و خطا نیست و دوم آنکه، نتیجه آن قطعی است؛ زیرا برمبنای آموزههای الهی است و در این آموزهها، خطا وجود ندارد. بدینترتیب میتوان به تحقق توسعه پایدار در اقتصاد مقاومتی امیدوار بود.
کلیدواژگان: آیات، روایات، الگو، اقتصاد، توسعه
.1 سرآغاز
واژه اقتصاد در زندگی انسان، تاریخچهای طولانی دارد و تمدنهای بشری در حدود امکاناتی که در اختیار داشتهاند در تفکر اقتصادی سهیم بودهاند. این تفکر در تطور زمان به علم تبدیل شده است. به این ترتیب علم اقتصاد، علمی است که حیات اقتصادی و پدیدهها و جلوههای آن را با اسباب و عوامل و امکانات آن ارتباط میدهد. - صدر،7:1350 - 1 چون اسباب و عوامل در هر کشور تابع شرایط آن است هر کدام، سیستم اقتصادی مختص به خود را دارند. بنابراین سیستم اقتصادی عبارت از اسلوبی است که جامعه ترجیح میدهد تا معضلات حیات اقتصادی خویش را مرتفع سازد - صدر، 8. - 1 در کشور ما ایران، بنا به شرایط اسلامی جامعه، سیستم اقتصاد اسلامی کارساز خواهد بود. این سیستم بر پایه الگوها و پارادایم اقتصادی صدر اسلام طراحی شده و مبانی آن در تطور زمان توسط ائمه اطهار: و نخبگان اسلامی تکامل یافته است.
بازخوانی و بازیابی آنها بنا به نیاز زمان برای پاسخگویی به مشکلات اقتصادی جامعه، محققان را بر آن داشته تا مبانی و شاخصهای اقتصاد اسلامی را بهروز رسانی کنند. در عصر حاضر و در شرایط کنونی، اقتصاد مقاومتی از نیازهای اقتصادی جامعه ایران است. اقتصادی که بتواند شرایط تحریم را گذرانده و با اتکا به تولید ملی به توسعه پایدار و خودکفایی برسد. بنابراین شایسته است مبانی اقتصاد اسلامی را بر این اساس به روز رسانی کرد. در این راستا ضرورت دارد با الگوبرداری از سیره معصومین: و قراردادن آن در قالب شرایط کنونی ایران، تعاریفی به مقتضای اقتصاد مقاومتی ارائه داد. این مسئله در برنامهریزی اقتصادی حائز اهمیت است.
هدف این نوشتار تبیین الگوی اسلامی ایرانی توسعه اقتصادی و بهکار گیری آن در اقتصاد مقاومتی است. بنابراین با رویکردی جدید به معنای توسعه از منظر قرآن، مبانی توسعه اقتصادی تعریف شده است. آنگاه به بازخوانی الگوهای اسلامی پرداخته و براساس آن با در نظرگرفتن مبانی تعریف شده، مجاری توسعه بیان شده است و در آخر موانع رشد اقتصادی در شرایط کنونی بیان شده است. در مورد اقتصاد مقاومتی، توسعه اقتصادی، الگوهای اقتصاد اسلامی، هر کدام بهطور مجزا یا تلفیقی، مقالات و کتابهای زیادی به رشته تحریر در آمده است. جنبه نوآوری این نوشتار، نگاه نو به معنای توسعه است. توسعه در این نوشتار بر اساس معنای رَشَد در آیه 10 سوره کهف تفسیر شده و مبانی توسعه بر اساس آن تعریف شده است.
.2 مبانی و مفاهیم پیشرفت اقتصادی
در فرهنگ متعالی اسلامی، پیشرفت همراه با رشد تعریف شده است. در این مورد خداوند کریم در قرآن رَبﱠنَامجیدءَاتِنَامیفرمایدمِن - ... لﱠدُنکَ رَحْمَهَویئّلَنَامِنْأَمْرِنَاشَدًا؛ کهف،. - 10 رَشَد به معنای خیر و نفع و صلاح و هدایت به سوی حق میباشد. - ابن عاشور، بی تا، 25 - 15 راهی است که دارای چهار مؤلفه است: رهایی از تنگنایی، رضایت و خشنودی پروردگار، خیر و سعادت، انجام وظیفه - مکارم شیرازی، 1372، 356. - 12 بنابراین راهی، منجر به رشد و توسعه و شکوفایی در هر امری و هر کاری میشود که دارای مؤلفات چهارگانه فوق باشد.
اگر پیشرفت اقتصادی بر پایه محور چهارگانه فوق تعریف شود، اقتصادی که در آن رهایی از فقر باشد؛ کسب رضایت الهی در همه ابعاد اعم از تسریدادن آن به قیود و معاملات، انتفاع همگانی، اخلاق اقتصادی از همه زوایا باشد یعنی فضای رشوه و رانت فراهم نگردد و اگر فراهم شد افراد از آن تبری بجویند؛ ربا در بانکداری اسلامی نباشد ظلم و اجحاف در تقسیم ثروت، اخذ مالیات، تقسیم منابع مالی وجود نداشته باشد؛ منجر به توسعه عدالت اجتماعی و کمشدن فاصله طبقاتی شود؛ فساد و فحشای ناشی از تولید ثروت بر اثر رشد
اقتصادی و بهوجودآمدن طبقه مترفین، مرتفع گردد و هزاران مسائل دینی که خداوند باری تعالی برای ارتقاء معنوی انسان وضع نموده است، در این دایره میگنجد. سومین مؤلفه رشد، خیر و سعادت است که اقتصاد اسلامی متضمن تأمین آن است و از مصادیق آن میتوان به گسترش اخلاق حرفهای، ریشهکنشدن دزدی، ارتقاء اخلاق اجتماعی، توسعه فرهنگی، همبستگی عمومی و نظایر آن اشاره کرد. چهارمین مؤلفه که میتوان از آن به عنوان بازوی اقتصادی یاد کرد، انجام وظیفه است. اگر افراد جامعه، در کار محوّله به خوبی انجام وظیفه نمایند و ساعت کاری مفید آنها در انجام امور، قابل ملاحظه باشد، از کارگریزی و پاس دادن کار به دیگران پرهیز نمایند و از زیر بار مسئولیت شانه خالی نکنند آنگاه سه مؤلفه نخستین، تحقق مییابد. شاخصهای مذکور کمابیش درسخن بزرگان نیز مشاهده میگردد. از دیدگاه امام خمینی، توسعه اقتصادی به معنای کاهش فاصلههای طبقاتی، رفع تبعیضهای ناروا در بین آحاد مختلف و اعطای حق هر ذیحقی به خودش میباشد - آیتی، 1374، - 21 ولی در مجموع میتوان از بیانات امام خمینی، توسعه اقتصادی را در چهار ویژگی خلاصه کرد که عبارتاند از:
1. توسعه و پیشرفت باید جامعیت داشته باشد یعنی این که کلیه ابعاد وجودی انسان را شامل شود؛
2. اساس پیشرفت اقتصادی مبتنی بر فرهنگ و فرهنگسازی باشد؛ ×
3. عامل اصلی توسعهیافتگی، استقلال فرهنگی است و وابستگی فرهنگی، وابستگی اقتصادی و عدمخودکفایی میآورد؛ ×
4. شرط اصلی پیشرفت اقتصادی باید تربیت و تعالی انسان باشد. - ابراهیمی، 1386، 103× - 3
