بخشی از مقاله
چکیده
امروزه ورزش و تربیت بدنی به عنوان یک موضوع مهم فرهنگی که مبنای بسیاری از رفتارها و الگوهای اجتماعی است، نقش مهمی را در توسعه جامعه به خود اختصاص داده است، زیرا پیامدهای این پدیده علاوه بر دستاوردهای آشکار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بسیاری از زوایایی پنهان عرصههای ملی و فراملی راه گشا بوده و زمینههای شکوفایی جامعه را فراهم میسازند. ارزیابی وضعیت فرهنگی ورزش و تربیت بدنی بر اساس شاخصها و معیارهای سهگانه رهنمودهای امام - ره - و رهبری، سیاستهای فرهنگی و برنامه های پنج ساله توسعه حاکی از آن است که در سطوح مختلف ورزش قهرمانی، همگانی، دانش آموزی، بانوان، آموزشی و تحقیقات و اجرای برنامهها به ویژه جنبه فرهنگی ورزش چالشهای عمیقی وجود دارد و تدوین وتصویب مهندسی فرهنگی ورزش و تربیت بدنی متنی بر اصول و ارزشهای اسلامی در چارچوب مهندسی کلان فرهنگی کشور برای برون رفت از این مشکلات و ناهنجاریهای فرهنگی و ورزشی میتواند بسیار مفید و راهگشا باشد.
مهندسی فرهنگ ورزش و تربیت بدنی نیازمند اقدامات و مطالعاتی است که با تدوین مبانی و شاخصها و ارزیابی وضعیت و آمایش سرزمینی و بازنگری بر اسناد موجود همراه بوده و در چارچوب سند ملی مهندسی فرهنگی کشور و سایر اسناد بالادستی باید تدوین و تنظیم شود و اجرای آن نیازمند یک ستاد قوی نظارتی و پشتیبانی است. حتی اگر به صورت نسبی و حداقلی، این موارد تحقق یابند، آنگاه برای همیشه شاهد ریشهکنی مدل فرهنگی ورزشی سوء غربی و پیامدهای اخلاقی ناهنجار آن در میادین و مسابقات و در بین ورزشکاران و تماشاگران و مدیران و رسانههای ورزشی خواهیم بود و در چنین حالتی مدل فرهنگی-ورزشی و ورزش و ورزشکاری در ایران بیانگر فرهنگ و تمدن دیرپا و غنی اسلامی- ایرانی و ارزشهای انقلاب اسلامی در منظر جهانیان خواهد شد.
ورزش و فرهنگ
امروزه ورزش و تربیتبدنی به عنوان یک موضوع مهم فرهنگی که مبنای بسیاری از رفتارها و الگوهای اجتماعی است، نقش مهمی را در توسعه جامعه به خود اختصاص داده است، زیرا پیامدهای این پدیده علاوه بر دستاوردهای آشکار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در بسیاری از زوایایی پنهان عرصههای ملی و فراملی راهگشا بوده و زمینههای شکوفایی جامعه را فراهم میسازند. پیشگامان پرشورتر ورزش آن را "وجدان جمعی بشر" ، "شکل مدرن پیکارهای اقتصادی و سیاسی" یا برعکس "نهاد تفاهم و گفتوگوی تمدنها"، "تجلی و تعالی شخصیت انسان برتر" یا به گفته پییر دو کوبرتن "فروزانترین شعله مشتعل قلب انسانها" مینامند.
ویلکرسون و دودر، کارکردهای اجتماعی ورزش در جامعه را در مقولههای زیر طبقهبندی کردهاند: - 1 کاهش هیجانات - 2 اثبات هویت - 3 کنترل اجتماعی - 4 اجتماعی شدن - 5 عامل تغییر - 6 بیداری و آگاهی جمعی - 7 احساس موفقیت . - 1 - ورزش یکی از عناصر اساسی فرهنگ هر جامعه است که ریشه های بسیار کهن در الگوها، آیین ها، مراسم های مختلف یک جامعه دارد. متاسفانه در جامعه حال حاضر ما ایرانیان ورزش چندان اهمیتی ندارد، و برخی از افراد جامعه حاضرند برای هر کار و الگوی رفتاری دیگر در فرهنگ حال حاضرشان وقت و فرصت گذارند، اما وقت مناسبی برای انجام این الگوی سلامتی نخواهند گذاشت، حتی اوقات فراغت مناسب خودشان را با این فعالیت ها حاضر نیستند پرکنند.
- 2 - در جامعه ما اکثر افراد با فعالیت های ورزش بیگانه هستند، اگر اجباری در کار نباشد، تمایل به انجام این امر ندارند. متاسفانه سوادرسانه ای و آگاهی های عمیقی هم در ساختار آموزشی و فرهنگی ما برای نهادینه کردن این فعالیت سالم از سوی نهادهای اجتماعی جامعه به صورت مستمر و پایدار ،جباری و نهادینه شده شکل نگرفته است.» در ادبیات تحقیق، انسان شناسی جسمانی و فرهنگ مطالعه علمی ورزش در جامعه دارای نمایای زیادی نیست.
کوزنس و استامپ معتقدند که علت عدم توجه به ورزش بعنوان یک موضوع مهم تاریخی ناشی از فقدان ارتباط کارکرد ورزش با دیگر حوزه های است که در شکل دهی به تاریخ دارای نقش مهمی اند. با آنکه توجه به ورزش در فرهنگ های گذشته وجود دارد ولیطبیعتاً این توجه در این فرهنگ ها محدود شده می باشد. با وجود اهمیت ورزش در جوامع مختلف این حوزه از علم جامعه شناسی با غفلت و کوتاهی محققان و پژوهشگران در امر تحقیق و بحث های علمی روبرو است.
اما دانشجویان و محققان می توانند با پرداختن به ورزش و فرهنگ و با کار کردن در این حوزه امکان پیشرفت اصول علمی این رشته را فراهم آورند. - 3 - « از مهمترین اهداف اندیشمندان اجتماعی در حوزه فرهنگ و ورزش این است که به مطالعه آداب، سنت ها، نظام های ارزشی ورزش بپردازد.در حوزه مطالعات اجتماعی این مساله وجود دارد که جایگاه ورزش در سلسله مراتب علمی و فرهنگی مانند سایر عناصر فرهنگی از قبیل دین، هنر، ادبیات و... جایگاه اساسی و مهمی دارد. - 4 - با توجه به اینکه این پدیده جایگاه بین المللی دارد اما همچنان در فرهنگ جوامع از منزلت و موقعیت رفیعی برخوردار نیست، با توجه به این امر می توان گفت از نظر جایگاه علمی تعداد اندیشمندان تربیت شده در این رشته نسبت به سایر حوزه های فر هنگ کمتر می باشد.
در فرهنگ جامعه ما که در عصر حاضر گرفتار سطحی زدگی و سیاستزدگی شده است، مسائل، بحث ها و سوالاتی وجود دارد که لازمه آن ریشه در فرهنگ دارد،خصوصاً نسل جوان حاضر جامعه ما نتوانسته پاسخ مناسبی در پیوند این عنصر با فرهنگ دست یابد، پس لازمه حل این مسائل، مشکلات و نیازهای هوشمندانه از سوی نسل جوان، اجرای طرح های پژوهشی دقیق، اجرای دقیق و موشکافانه راهبردها، راهکارها و برنامه های این پژوهش ها در سطح جامعه است؛ و تنها زمانی این امر ممکن است، که سوالات اساسی مربوط به آن پاسخ داده شودمطمناً. نیاز به درک وسیع تر روابط بین ورزش با سایر عناصر فرهنگی جامعه و پیوند متقابل در ایران امروز امری ضروری به نظر می رسدمطمناً. ورزش بر سیاست، اقتصاد، دین، خانواده، رسانه، آموزش و پرورش، ارتش، تکنولوژی، هنر،علم ، ادبیات و... تاثیر می گذارد.
ما به شناخت دقیق تر و گسترده تر، این روابط و همچنین علل و تاثیرات این روابط نیاز ضروری داریم. در عین حال، در رویکرد جامعهشناسی ورزش، فرهنگ همه ساختارهای ورزش و تربیت بدنی را فرا میگیرد و در تعریف کروبری، فرهنگ شامل همه سازوکارهای رفتاری در ورزش میشود. در این نگرش، ورزش به منزله مقولهای فرهنگی، شیوهای تربیتی و جزئی از شخصیت انسانی و یک ضرورت تام اجتماعی است. از طرفی ورزش همه حیطههای رشد و یادگیری و پرورش استعدادهای آدمی را در برمیگیرد و از طرف دیگر، آیینه اجتماع بوده و با سایر ساختارها و نهادهای اجتماعی ارتباطی متقابل دارد و در بعدی عمیقتر جزئی از فرهنگ انسانی و به منزله یکی از وجوه تمایز انسان از سایر موجودات تلقی میشود.
در کشور ما، به رغم ویژگی بارز فرهنگی و اجتماعی ورزش و تربیت بدنی، به این رویکرد مهم کمتر توجه شده و در فرایند فرهنگسازی و تعالی ادب و تربیت و ارتقای شخصیت کمتر مورد توجه قرارگرفته است. به عبارت دیگر در میادین و مجامع ورزشی، با دخالت دستهای سوء تجاری و سیاسی نقشهای اصلی ورزش و ارتباط مستقیم آن با فرهنگ کمرنگ میشود و به جای آن برد و باختها، جوایز، پول و شهرت کاذب در درجه نخست اهمیت قرار میگیرد. این رویکرد غالب، دستاندرکاران، بازیکنان، تماشاگران و رسانههای ورزشی را نیز تحت الشعاع قرار داده است، به طوری که حتی در محیطهای علمی و دانشگاهی ورزش نیز با تأثیرپذیری از جریان تک بعدی ورزش در جامعه چنین روندی رایج شده و نگرش تک بعدی و غیر فرهنگی به ورزش در برنامههای آموزشی و پژوهشی این رشته وارد شده است .
بر این اساس و با توجه به اینکه ماهیت فعالیتهای بخش تربیتبدنی و ورزش مؤثر بر ارتقای سلامت جسمانی و روانی جامعه است و نتیجه نهایی آن می تواند زمینهساز اصلی تربیت نیروی انسانی سالم باشد، مضاقا اینکه، در جمهوری اسلامی ایران نیز با توجه به تأکیدات دین مبین اسلام جایگاه شایستهای به امر تربیتبدنی و ورزش اختصاص داده شده است، می بایست حمایت های ویژه ای در جهت توسعه و گسترش ورزش از طریق تشکیلات دولتی شامل وزارت ورزش و جوانان، وزارت آموزش و پرورش، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت کار و امور اجتماعی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، نیروهای نظامی و انتظامی و همچنین نهادهای عمومی غیردولتی مانند: کمیته ملی المپیک ایران، کمیته ملی پاراالمپیک ایران، فدارسیونها و هیأتهای ورزشی آقایان و انجمنها و هیاتهای ورزشی بانوان و همچنین بخش خصوصی به عمل آید. همان-طور که عنوان شد توسعه فرهنگی یکی از شاخص های توسعه پایدار در هر کشور است.
بر همین اساس، جایگاه فرهنگ در توسعه پایدار و نقشی که شاخص های توسعه انسانی در واقعی تر نمودن سنجش پیشرفت ملی ایفا می کند، حائز اهمیت است. ورزش به عنوان یک پدیده مدرن، نقش کارکرد و جایگاهی انکارناپذیر یافته است. از زمانیکه ورزش ها و در واقع بازی-های سنتی جای خود را به ورز ش های مدرن دادند، انواع مسایل اجتماعی نیز پیرامون ورزش های مدرن پدید آمده است. اگر در مورد خاستگاه و ریشه های ورزش مدرن تردیدهایی وجود دارد، اما در پیوند آن با سیاست، اقتصاد، فرهنگ، رسانه جای کوچکترین شبه ای نیست .
تعیین مولفه ها و شاخص های فرهنگی در حوزه ورزش به برقراری اهداف واقعی و شناخت مراحل کنترل کمک کرده و تنگناها و محدودیت های انجام کار را به روشنی نشان می دهد و به مدیران فرهنگی و ورزشی کمک می کند که فعالیت های گذشته را تجزبه و تحلیل نموده و برای فعالیت های جدید برنامه ریزی کنند. انتخاب و اندازه گیری شاخص های فرهنگی جدای ا ز منافع استراتژیک آن کارکرد های تقویت کننده سود مند دیگری را نیز برای ورزش در بر دارد مهمترین چالشی که می توان در این حوزه - که شاید جدی ترین بحث در زمینه مدیریت راهبردی فرهنگی کشور باشد - مطرح نمود، عدم برقراری رابطه بین شاخص ها و اهداف استراتژیکی کشور در حوزه فرهنگ است. امام راحل - ره - ورزش را تربیت ورزشی تعبیر و آن را موجب سلامت جسم و سلامت عقل دانسته که تهذیب نفس نیز باید به دنبال آن باشد. در تعبیر عمیق و زیبای رهبر فرزانه انقلاب نیز تحصیل، تهذیب و ورزش به صورت هماهنگ، یکپارچه و مستمر برای جامعه تأکید شده است.
مبانی فرهنگی و تربیتی و اخلاقی ورزش و تربیت بدنی در قرآن مجید، روایات و احادیث، مصوبه565 شورای عالی انقلاب فرهنگی، برنامههای 5 ساله توسعه، منشور ملی جوانان ماده 92 تا 97، منشور بین المللی یونسکو، اصول المپیزم، و نظرات فرهنگشناسان و دانشمندان برجسته ایرانی و غیرایرانی به وفور یافت میشود. ازبُعدمردم شناسی و تاریخ نگاری ورزشی نیز مطالب مبسوطی در این زمینه وجود دارد، ازجمله قهرمانان هومر در منظومه ایلیاد و اودیسه و قهرمانان فردوسی در منظومه شاهنامه آمیختگی ورزش را با خرد و اخلاق بیان میکنند.
