بخشی از مقاله
خلاصه
جامعه روستایی که بیش ار 27 درصد جمعیت کشور را به خود اختصاص می دهد نقش اساسی در حیات اقتصادي و اجتماعی کشور دارد. با توجه به اهمیت و جایگاه جامعه روستایی در کشور و مشکلات و چالش هایی که این جامعه در فرآیند توسعه با آن روبه رو است شناخت و تحلیل ویژگی هاي برنامه ریزي توسعه روستایی در کشور و پرداختن به کلیه ابعاد آن ضرورت ویژه دارد.در مجموع نظام مدیریت توسعه روستایی شامل: قوانین، مقررات، سیاست ها طرح هاي اقتصادي، اجتماعی و کالبدي است که هریک به تناسب ضرورت ها و نیازهاي زندگی روستاییان، در پی به ثمر رسیدن ساماندهی و توسعه پایدار روستایی می باشند.
در این بین توجه به بهداشت محیط روستا در فرآیند برنامه ریزي هاي توسعه ي روستایی براي مجموعه ي مدیریت روستایی ضروري است و میتوان برآیند برنامه هاي توسعه را در بهبود کیفیت بهداشت محیط زیست روستایی مشاهده نمود. نحوه ساماندهی محیط هاي طبیعی و انسان ساخت نشان دهنده چگونگی روند توسعه ملی در هر منطقه است. از این دیدگاه براي شناخت میزان توسعه یافتگی یک سرزمین اساسا چندان نیازي نیست که به برنامه ها و اهداف توسعه ملی آن مراجعه شود. مشاهده و بررسی وضعیت بهداشت محیط سرزمین - بررسی چند شهر وروستا به عنوان نمونه - خود گویاي وضعیت توسعه یافتگی و یا توسعه نیافتگی آن سرزمین به شمار می آید.
کلمات کلیدي: جامعه روستایی، توسعه روستایی، بهداشت محیط، مدیریت روستایی
مقدمه
توسعه یک مفهوم چند بعدي و داراي بار ارزشی است. یعنی توسعه جریانی است چند بعدي و پیچیده که در خود تجدید سازمان و سمت گیري متفاوت کل نظام اقتصادي- اجتماعی را به همراه دارد. علاوه بر افزایش و بهبود در میزان تولید و درآمد، شامل دگرگونی اساسی در ساخت هاي نهادي، اجتماعی، اداري و همچنین ایستارها و وجهه نظرهاي عمومی مردم است، توسعه در بسیاري موارد حتی عادات و رسوم و عقاید مردم را نیز در بر می گیرد - ازکیا،. - 1387 این تعریف از توسعه بر بهبود و دگرگونی اساسی ساختارهاي سنتی تاکید دارد اما مفهومی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که توسعه و دگرگونی باید به گونه اي باشد تا همه ابعاد ساخت ها با همدیگر به وحدت رسیده و و نسل هاي آینده و محیط زیست در این توسعه لحاظ گردد. چیزي که در توسعه پایدار به آن توجه ویژه اي شده است.
توسعه پایدار روستایی عبارتست از وحدت میان ابعاد اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و زیست محیطی به منظور بالا بردن سطح معیشت و رفاه مردم روستایی است. در توسعه پایدار روستایی توجه به عوامل زیست محیطی از اهمیت بسیاري برخوردار می باشد.توسعه پایدار روستایی یکی از اهداف اساسی سیاست گذاري هاي کلان در همه کشورها و بخصوص در ایران است. چه توسعه پایدار یک مفهوم کلی و در ارتباط با ابعاد مختلف زندگی روستاییان و همچنین رابطه این ابعاد با محیط پیرامون می باشد.در سیستم جدید مدیریتی کشور، مدیریت روستاها به شوراها و دهیاري ها سپرده شده است. مدیریت روستایی در فرایند توسعه روستایی یکپارچه و پایدار نقش اساسی دارد.
مدیریت روستایی در واقع فرایند سازماندهی و هدایت جامعه و محیط روستایی از طریق شکل دادن به سازمان ها ونهادهاست. این سازمان ها و نهادها، ابزار یا وسایل تامین هدفهاي جامعه روستایی هستند. هدفهایی که مردم آن را ترسیم میکنند و میپذیرند. همچنین مدیریت توسعه روستایی فرایند چندجانبهاي است که شامل سه رکن مردم، دولت و نهادهاي عمومی هستند. در این فرایند با مشارکت مردم و از طرق تشکیلات و سازمانهاي روستایی برنامه ها و طرحهاي توسعه روستایی تدوین و اجرا گردیده و تحت نظارت و ارزشیابی قرار می گیرد - رضوانی، - .1387
توسعه پایدار همواره به موارد زیر تاکید داشته است:
1.به هم پیوستگی محیط زیست و توسعه ي اقتصادي به عنوان اساس بحث توسعه ي پایدار
2.اهمیت افراد در دستیابی به توسعه پایدار و توجه به مردم به عنوان محور توسعه و تاش در جهت برقراري زمینه هاي مشترك
3.توجه به مردم و رفع نیازهاي اولیه و اساسی آنها از جمله مسکن مناسب ، بهداشت و تکنولوژي مناسب براي همه
4.توجه به توسعه ي درونی در چارچوب محدودیت هاي منابع طبیعی
5.کمک به فقرا و تهیدستان
6.تلاش براي دستیابی به عدالت اجتماعی و برابر درون نسلی و بین نسلی و سعی در برقراري عدالت اقتصادي
توسعه روستایی فرآیند گسترش مشارکت مردم، توانا سازي مردم براي تصمیم گیري در شکل دهی فضاي روستا ، افزایش رفاه و خوشبختی، گسترش فرصت ها و ظرفیت هاي بالقوه، توانا سازي همه به ویژه زنان، فقرا، کشاورزان خرده پا و... و همچنین توانا سازي براي انجام کار گروهی است.تمام برنامه هاي توسعه اي براي مردم و بهره مندي مردم انجام میگیرد به گونه اي که کانون توسعه مردم می باشند. پس توسعه با مردم و براي مردم است. با توجه به ابعاد توسعه پایدار روستایی نقش مردم در فرآیند تغییرات ابعاد اجتماعی، اقتصادي، فرهنگی و بهداشت محیطی بسیار بالاست.حرکت توسعه روستایی به سمت پیشرفت انسان ها و امکانات جهت گیري شده است و یکی از شرط هاي اساسی و مهم آن ایجاد انگیزه در روستاییان است که خودشان شروع به حرکت و ابداع نمایند. تشکیل شوراهاي بهداشت روستایی محلی و سایر انجمن هاي روستایی از جمله ابزارهاي نیل به این مقصود هستند که می توانند چندین هدف از اهداف توسعه را دنبال کنند.
ارتباط بین وضعیت بهداشت محیط زیست و هزینه هاي سلامت:
کشورهاي عضو سازمان همکاري و توسعه ي اقتصادي - OECD - بین 6 تا 16 درصد از تولید ناخالص داخلی خود را به بخش سلامت اختصاص می دهند. این موضوع براي کشورهاي در حال توسعه از اهمیت بیشتري برخوردار است. چرا که این کشورها اولویت بالاتري براي افزایش رشد تولید قائل هستند و پیوسته میکوشند تا در رقابتی فشرده با کشورهاي صنعتی فاصله خود را با آنها کاهش دهند. در چنین شرایطی طبیعی است که ملاحظاتتوسعه پایدار در عرصه ي عمل چندان مورد توجه سیاست گذاران قرار نگیرد. افزون بر این در این کشور ها زمینه ها وفرصت هاي گسترده اي برايبهبود کیفیت بهداشت محیط زیست وجود دارد.
به طوري که هزینه هاي آشکار و پنهان جایگزینی فناوري هاي آلاینده با بدیل هاي پاك، احتمالا کمتر از هزینه هاي مشابه در کشورهاي توسعه یافته است. انتظار می رود با ارتقاي کیفیت محیط زیست در این کشورها علاوه بر افزایشرشد اقتصادي پایدار، دستاورد محسوسی نیز در کاهش هزینه هاي سلامت حاصل شود.کشورهاي در حال توسعه از حیث تعداد، بزرگترین گروه را در دسته بندي هاي مختلف تشکیل می دهند. این کشورهابه دلیل کم توجهی به آسیب هاي بهداشت محیط و تمرکز بر توسعه ي اقتصادي به طور جدي با کاهش کیفیت محیط زیست روبه رو می شوند . از سوي دیگر همزمان با رسیدن به درجات بالاي توسعه، سرمایه گذاري در بخش بهداشت و سلامت نیز افزایش می یابد.
راهکارهاي عمده ي بهداشت محیط براي دستیابی به اهداف پروژه ي بهسازي محیط روستا:
- تشکیل شوراي بهداشت در روستا و برگزاري جلسات ماهانه با روساي ادارات و پیگیري به منظور رسیدن به اهداف پروژه
- برگزاري کارگاه هاي آموزشی براي تبادل نظر مسئولان واحدها و ارگان هاي ذیربط
- ارتقاي سطح دانش مردم روستا به منظور شرکت فعال در اجراي طرح هاي پروژه با برگزاري جلسات آموزشی
- بکارگیري منابع و امکانات موجود در محل جهت پیشبرد اهداف پروژه
نقش محوري بهداشت محیط در توسعه ي پایدار روستا:
-1 بهداشت آب:
بهسازي منابع آب مهمترین رکن تامین آب آشامیدنی سالماست که میتوان با هماهنگی و مشارکتشرکت هاي آب و فاضلاب روستایی، جهاد کشاورزي، مرکز بهداشت و مشارکت مردم نسبت به انجام و اجراي آن اقدام نمود. حفر و بهسازي چاه جدید آب آشامیدنی و احداث منبع ذخیره و تامین فشا رآب و تهیه و نصب دستگاه کلر زنی به منظور تهیه آب سالم و کافی با مشارکت ارگان هاي مذکور از جمله اقداماتیاست که در این زمینه می توان انجام داد.
-2 دفع صحیح و بهداشتی مدفوع:
دفع ناصحیح مدفوع از مهمترین علل شیوع بیماري ها محسوب می شود. چرا که موجب آلودگی خاك و منابع آب و مواد غذایی می شود . دفع غیر بهداشتی مدفوع از اهم مشکلات بهداشتی افراد کم درآمد و بی بضاعت روستایی می باشد. لذا می توان با هماهنگی و مشارکت مادي و حمایتی مسئولان کمیته امداد امام خمینی - ره - و جلب کمک هاي مردمی شرایط لازم جهت دفع بهداشتی مدفوع رافراهم نمود . دفع فاضلاب در روستا ها خصوصا روستاهاي کوهستانی غالبا به صورت غیر بهداشتی صورت می گیرد. عدم امکان حفر چاه به علت سنگیبودن وهزینه بالاي ایجادشبکه ي جمع آوري و تصفیه ي فاضلاب از علل این امر به شمار می آید. شرط اصلی موفق بودن دفع بهداشتی فضولات، همکاري صمیمانه مردم و هماهنگی و مشارکت شرکت هاي آب و فاضلاب روستایی و بنیاد مسکن و مرکز بهداشت شهرستان و بخشداري ها و شوراي اسلامی می باشد.
-3 دفع بهداشتی زباله:
افراد جامعه باید بدین باور برسند که علاوه بر رعایت موازین بهداشت فردي، ملزم به حفظ بهداشت محیط پیرامون خود هستند . زیرا در صورا عدم رعایت این موضوع سلامت آنها و بهداشت سایر افراد جانعه به مخاطره خواهد افتاد. یکی از موارد مهم در زمینه حفظ و ارتقاي سلامت افراد جامعه، جمع آوري، انتقال و دفع صحیح و بهداشتی زباله می باشد.با توجه به وضعیت جغرافیایی منطقه و در نظر گرفتن وضعیت اقتصادي ساکنین، طرح جمع آوري، انتقال و دفع بهداشتی زباله می تواند به مرحله اجرا گذاشته شود. پیشنهاد می شود با تشکیل شورراي بهداشت روستا و جلب مشارکت مردم روستا و یا روستاهاي همجوار، بخشداري ها، جهاد کشاورزي و مرکز بهداشت جمع آوري زباله به دو صورت به مرحله اجرا گذاشته شود:
الف- بخش خصوص:
بخش خصوصی می تواند با توجه به وضعیت موجود در روستاها با استفاده از چرخ دستی، گاري حمل با چهارپا، گاري موتوري ، یدك کشهمراه تراکتورو یا هر وسیله نقلیه موتوري مناسب با در نظر گرفتن هزینه ماهانه ي هر خانوار و با نظارت دهیاري ها طرح را به مرحله ي اجرا در آورد.
ب- بخش عمومی:
می توان با گرفتن خودیاري مردم روستا و همکاري مرکز بهداشت، با خرید وسیله ي مناسب جمع آوري، ایجادشرکت تعاونیتحت پوشش اداره تعاون به صورت قانونی نسبت به جمع آوري و بازیافت زباله اقدام نمود.
-4 حمام بهداشتی:
وجود حمام بهداشتی در روستا و رعایت اصول بهداشتی در آن بسیار با اهمیت و ضروري می باشد. از آنجایی که در روستاهاي کم جمعیت راه اندازي و نگهداري حمام عمومی توجیه اقتصادي ندارد و با عدم استقبال و حمایت مردم روبه روست، لذا ایجاد حمام هاي خصوصی در داخل منازل موردتوجه می باشد و در این راستا می توان با همکاري اداراتی مانند بنیاد مسکن با استفاده از واگذاري تسهیلات وام قرض الحسنه به خانوار هاي نیازمند به این مهم دست یافت.
-5 بهداشت مدارس:
نظر به اهمیت بهداشت دانش آموزان در زمینه بهداشت محیط و سایر زمینه ها، بهسازي سرویس هاي بهداشتی در مدارس روستایی در اولویت است.
-6 بهداشت مساجد و زیارتگاه ها:
در مساجد و زیارتگاه ها به عنوان اماکن عمومی بایستی نکات بهداشتی و بهداشت محیطی کاملا رعایت شود. برنامه هاي آموزشی و تشویق و مشارکت مردم روستا، همکاري اداره اوقاف و امور خیریه، جهاد کشاورزي، روحانیون محلی، سازمان تبلیغات و مرکز بهداشت در ایجاد محیط سالم و بهداشتی در این گونه اماکن بسیار مثمرثمر است.
-7 بهداشت غسالخانه:
بهسازي و احداث غسالخانه ي بهداشتی به منظور حفظ رعایت موازین بهداشتی و جلوگیري از شستشوي میت در داخل رودخانه ها و منازل مسکونی باید در روستاها صورت گیرد. به این منظور غسالخانه در خارج از روستا و در مجاورت گورستان احداث می گردد.
-8 بهسازي معابر روستا:
کثیف بودن محیط روستا مانند وجود کوچه هاي خاکی و شنریزي نشده ،تراکم گل و لاي در داخل کوچه ها، جوي ،نهر آب، سطح منازل و همچنین وجود آشغال، مواد زائد مانند کاغذ پاره ، خاکستر و... ضمن اینکه محیط کثیف و بدمنظره اي ایجاد می کند باعث آلودگی نیز می گردد.
