بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله هدف واکاوی اثرات توسعه گردشگری روستایی بر احیای نقش زنان در اقتصاد روستای آتشکده از توابع شهرستان فیروزآباد بوده است. نوع مقاله به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش انجام توصیفی - تحلیلی و موردی است. به منظور گردآوری دادهها از مطالعات اسنادی و میدانی استفاده شده است. در روش میدانی به تکمیل پرسشنامه محقق ساخته در محدوده مورد مطالعه پرداخته شد. جامعه آماری تحقیق مشتمل بر تمامی زنان 15 تا 64 ساله روستای آتشکده بوده که از میان این تعداد با کمک فرمول کوکران حجم نمونه 97 زن خانوار روستایی تعیین و با روش نمونهگیری تصادفی ساده در محیط انتخاب شدهاند. نتایج نشان داد در دهه گذشته بنا به وجود ظرفیتها و پتانسیلهای جاذب گردشگر، گردشگری در فضای روستای آتشکده از توسعه و رونق خاصی برخوردار شده است که به موجب آن زمینه رونق تولید و عرضه محصولات صنایع دستی، دامی، زراعی، باغی و غذاهای محلی به دست زنان روستایی فراهم شده است. در واقع با رونق گردشگری در فضای روستایی، زمینه حضور و تلاش زنان در عرصه اقتصاد این فضاها احیا شده است.
واژگان کلیدی: توسعه، گردشگری روستایی، زنان، اقتصاد روستایی، روستای آتشکده.
مقدمه
بررسی منابع انسانی روستا نشان داده که اقتصاد روستا، بر پایهی واحدهای تولیدی و زنجیرهیی کوچکی به نام خانوار شکل گرفته است، که زنان به عنوان عنصر حیاتی ساختار اجتماعی و اقتصادی آن، نقشی حساس را در توسعه کشاورزی و روستایی و به دنبال آن، توسعه-ی کشور بر عهده دارند - مریدسادات و دیگران، - 32 :1388؛ و نقش آنان را به عنوان عاملان اصلی کسب درآمد برجسته ساخته است - صالحین، - 35 :1382، با این حال، زنان روستایی نامرئی ترین مشارکت کنندگان در فرآیند اقتصادی جامعه و خانواده هستند - نوری و علی محمدی، . - 88 :1388 در واقع، تقویت توانمندیهای زنان یکی از موضوعهای محوری در فرآیند توسعه برای بسیاری از کشورهاست - امینی و احمدی شاپورآبادی،. - 11 :1388
بهکارگیری تواناییها و استعدادهای زنان به قصد بهرهگیری حداکثر از نیروی انسانی جوامع مستلزم شناخت دقیق و علمی فعالیتهای آنها است. از آنجا که در جوامع در حال انتقال نیمی از جمعیت در روستاها بهسر میبرند و نیمی از جمعیت روستایی زنان هستند، یکی از راههای دستیابی به این منابع نیروی انسانی مطالعه فعالیتهای اقتصادی زنان روستایی در عرصههای گوناگون است - لهساییزاده و دیگران،. - 124- 125 :1384 بنابراین، توسعه اقتصادی در روستاها، وابسته به کارایی، تلفیق و ترکیب بهینه بخشهای مختلف اقتصاد - کشاورزی، صنعت و خدمات - است، زیرا اتکا به یک بخش اقتصادی برای شکوفایی و پیشرفت، کاری عبث و بیهوده خواهد بود - مطیعی لنگرودی و اردشیری، . - 3 :1385
چون زنان روستایی بخش عظیمی از نیروی کار کشاورزی و روستایی را در جهان تشکیل می دهند - آسایش، - 39 :1381، این واقعیت بر کسی پوشیده نیست که بدون در نظر گرفتن زنان که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می دهند، دست یابی به توسعه واقعی میسر نخواهد بود - منصورآبادی،. - 107 : 1385 چرا که زنان روستایی به صورت مستقیم در تولید محصولات زراعی و دامی و صنایع روستایی و چه به لحاظ کمک به بخش کشاورزی به عنوان نیروی کار، پتانسیل قابل توجهی در جامعه به حساب می آیند - بخشی جهرمی،:1385 . - 30 اما با پیشرفت تکنولوژیهای کشاورزی از نقش آنان در فعالیتهای کشاورزی کاسته شده است، بنابراین رشد و توسعه فعالیتی که بتواند بر نقش زنان در اقتصاد روستا کمک کند از عوامل بسیار مهمی میباشد که باید به آن توجه گردد.
در کشورهای مختلف جهت نیل به اهداف توسعهای خود در سطوح محلی، منطقهای و ملی راهبردها و راهکارهای متنابهی را مورد استفاده قرار میدهند. گردشگری و توسعه آن از جمله رهیافتهایی است که در بسیاری از جوامع به سبب مزایای اقتصادی آن و نوع تعاملات محلی و جهانی این صنعت، از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است . - Tucker, 2003: 1 - چرا که به عنوان نیروی پویا در همگن سازی جوامع و کالایی کردن فرهنگ های سراسر جهان دارای به شمار می رود . - Reid, 2003: 7 - از نظر اقتصادی گردشگری برای بسیاری از ملت ها به عنوان سودآورترین کالای صنعتی محسوب می شود. براساس پیش بینی سازمان جهانی سود حاصل از گردشگری در سال 2002، 472 میلیارد دلار بوده و در سال 2020 سود حاصل از گردشگری سالیانه به دو تریلیون دلارخواهد رسید . - Theobald, 2005: 3 -
همچنین این صنعت درسال 2003 ایجاد کننده 195 میلیون شغل بوده و حجم سرمایه گذاری های صورت گرفته در راستای توسعه گردشگری درجهان 685 میلیارد دلار بوده است . - WTO, 2003 - کشور ما به لحاظ پتانسیلهای بالقوه جهت جذب گردشگران خارجی و داخلی در ردیف چند کشور برتر دنیا قرار دارد. یکی از نواحی مستعد در زمینه گردشگر، روستای آتشکده از توابع شهرستان فیروزآباد میباشد. تا کنون این محدوده در جذب گردشگران داخلی و خارجی توفیقات چشمگیری داشته است. مساله اساسی این است که آیا رونق و توسعه گردشگری توانسته است به بازآفرینی و احیا نقش بخشی از جامعه انسانی روستا یعنی زنان در اقتصاد این فضای سکونتی منجر شود؟
گردشگری و کارکرد فضایی - مکانی آن
واژه گردشگری معادل لاتین "tourism" بوده که بر گرفته از لغت فرانسوی "tour" است، به معنای چرخش، طی کردن و سیر کردن. در اوایل قرن نوزدهم میلادی، کلمه توریست - tourist - برای اولین بار به اشرافزادگان و نجیبزادگان فرانسوی اطلاق گردید که به دلیل مقتضات و شرایط تاریخی آن زمان، برای کسب تجربههای لازم زندگی و یادگیری به سفرهای دور دست میرفتند. فرهنگ آکسفورد واژه توریسم را این چنین تعبیر میکند: تجارت، تهیه وخدمات پذیرایی برای مردمانی که از یک مکان دیدن میکنند - حیدری، . - 9 :1387 در بعد جغرافیایی، گردشگری زمانی از فعالیت گذراندن اوقات فراغت یا تفریح که مستلزم، غیبت شبانه از مکان مسکونی عادی است، تعریف میشود. در بعد اجتماعی، گردشگری فصل مشترک زندگی عادی ساکنان بومی و زندگی غیرعادی گردشگران را در بر میگیرد - پاپلییزدی و سقایی،. - 12 :1385
وارد - Ward - به عنوان یک آمریکایی اکولوژیست، پیشنهاد کرد که گردشگری میتواند سه نقش را با طبیعت داشته باشد، نقش همزیست، نقش تضاد یا نقش هماهنگ . - Ward,1997 - گردشگری در فضای سکونتگاههای هدف علاوه بر اثرات محیطی میتواند زمینه ساز رشد اقتصادی، متنوع سازی اقتصاد روستایی، ایجاد اشتغال و درآمد، توانمندسازی ساکنان روستایی، کاهش مهاجرتهای خارجی و امکان جمعیتپذیری، بهبود زیرساختها، افزایش میزان مشارکت روستائیان درسیاستگذاری و سیاستسازی در زمینههایی از قبیل فراهم کردن امکانات تفریحی و ورزشی، معرفی سیمای جغرافیایی و طبیعی محل و موارد دیگر در مناطق روستایی شود - طهماسبیپور،1390؛ Felsenstien.b & Fleicher,2004؛ . - Greffe,1993
روش تحقیق
تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش انجام توصیفی - تحلیلی و موردی است. روش جمع آوری اطلاعات ترکیبی از دو روش اسنادی و میدانی بوده که درروش اسنادی با مراجعه به کتابخانهها و ادارات مربوطه، و در روش میدانی با استفاده از تکنیک پرسشنامه به جمع آوری اطلاعات پرداخته شده است. جامعه آماری زنان 15 تا 64 سال روستای آتشکده بوده که مشتمل بر 278 زن میباشد. از میان جامعه تحقیق به کمک فرمول کوکران حجم نمونه 98 نفر تعیین و با روش نمونه گیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. سوالات پرسشنامه از نوع مقیاس ترتیبی بوده که از طیف لیکرت - هیچ، کم، متوسط، زیاد، بسیار زیاد - ، استفاده شد. همچنین، در تبیین متغییرهای تحقیق از پیشینه موضوع و مطالعات میدانی استفاده شده است. جهت تجزیه و تحلیل استنباطی داده-های پرسشنامه از نرم افزار SPSS - آزمونهای T تک نمونهای - استفاده شده است.
معرفی محدوده مورد مطالعه
شهرستان فیروزآباد از توابع استان فارس، در موقعیت جغرافیایی 28 درجه و 22 دقیقه تا 29 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی و52 درجه تا53 درجه و15 دقیقه طول شرقی - شکور،رضایی،. - 127 : 1389 به مرکزیت شهر فیروزآباد، با وسعت 3559 کیلومتر مربع2/9
