بخشی از مقاله
چکیده
بحث توسعه پایدار حول این محور میچرخد که جوامع کنونی نیاز به مدیریت سهگانه در حوزه اقتصاد، فرهنگ و اجتماع و محیط زیست دارد. توسعه پایدار یک اصل سازمان دهنده برای زندگی انسان است که آینده مطلوب را برای جوامع بشری بدون تضعیف پایداری سیستم های طبیعی و محیط زیست فراهم می کند و درکنار آن شهر پایدار با ویژگیهای اقتصادی-اجتماعی مطلوب همچون مسکن مناسب، کاهش فقر، عدالت محور، فضاهای سالم و زیبا و امن آرمانی است که با مدیریتی پویا در همه حوزهها قابل دسترس خواهد بود. از دیگر سو تحقیقات اخیر، تغییرات اساسی در ذائقهی بازدیدکنندگان و گردشگران و تمایل آنها به کسب تجربهی اصیل، درک عمیقتر از مکان و صرف زمان بیشتر برای بهرهگیری از فضا و محیط زیست مقصد را نشان میدهند.
این بدان معنی است که گردشگران متفاوتاند و در پی کسب تجربیاتی هستند که در آن قادر به برآوردن خواستههای نامشهودشان از طریق مشارکت باشند. بنابراین میتوان رویکرد گردشگری خلاق را راهکاری در راستای تحقق اهداف پیشگفته برای گردشگران و مقاصد گردشگری قلمداد کرد که در این راستا بنابر ماهیتش به پایداری مقاصد کمک وافر خواهد نمود. لذا در این پژوهش به بررسی همسو بودن اهداف گردشگری خلاق و توسعه پایدار پرداخته ایم. روش پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی بوده و نتایج نشانگر آن است که گردشگری خلاق دارای ساختار و اصولی است که میتواند چالشهای فراروی توسعه پایدار را در همه مقاصد و از همه جنبه ها برطرف سازد و از طرف دیگر نیاز گردشگران و جامعه محلی را پاسخگو باشد.
مقدمه
شهرها با سرعت بیشتری نیاز به تنظیم تصویر خود در بازارهای جهانی دارند در نتیجه کمتر بر تغییر ساختار شغلی و یا صنعتی خود و بیشتر بر روی نام تجاری جهت ایجاد تمایز تاکید می-کنند - - Tourak,2009 از طرفی اشکال نام تجاری بر اساس منابع فرهنگی و خلاق برای موقعیت رقابتی شهرها و مناطق مختلف حیاتی هستند، بنابراین توانایی رقابتی مقصد گردشگری، به توانایی آن در تبدیل عوامل اساسی و موروثی به اموال دارای ارزش نمادین بالاتر بستگی دارد و بر این اساس ایجاد ظرفیتهای سازمانی برای فراهم کردن فرصت استفاده بهتر از دارایهای خود جهت جذب گردشگران ضروری خواهد بود.
در نتیجه خلاقیت سیاستی برای تحریک طیف وسیعی از نتایج اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جذاب قلمداد میگردد - . - Richards, G., 2011: 6 استانداردسازی گردشگری فرهنگی به همراه تغییر در انگیزههای گردشگران منجر به توسعهی شکل جدیدی از گردشگری با عنوان گردشگری خلاق در سراسر جهان شده است. گردشگری خلاق شکلی از گردشگری است که از بازتولید داراییهای فرهنگی جلوگیری کرده و افزایش منابع فرهنگی ناملموس مقصد را از طریق تجارب مشارکتی بیشتر افزایش میدهد.
این بخش از گردشگری در کشورهای مواجه با بحرانهای شدید اقتصادی میتواند مفید واقع شود . - Morais de Castro, 2012: 8 - گردشگری خلاق تعامل بیشتر را دربر میگیرد که براساس آن بازدیدکننده از لحاظ آموزشی، عاطفی، اجتماعی و مشارکتی با مکان، فرهنگ و افراد ساکن در آن تعامل دارد. آنها احساس شهروندی دارند . شناخت مدیران از خلاقیت در شهرها به عنوان منبع و ایجاد فرصتهای جدید برای پاسخگویی به علایق در حال تحول گردشگران، برای تکامل این گردشگری ضروری است . - UNESCO, 2006: 2 -
رشد جمعیت شهرنشین و افزایش مهاجرت به شهرها، منجر به توسعه غیر قابل کنترل نواحی شهری، کاهش سطح رفاه انسانی، نیل به سمت حومه نشینی و بروز مشکلات فراوان برای مدیران مختلف شهری به ویژه در کشورهای در حال توسعه شده است و مجموعه این عوامل، سبب نگرانیهای برنامه-ریزان شهری شده است و زمینه مطالعه جدی مدیران، برنامهریزان شهری و همچنین سیاستمداران را فراهم نموده است. یکی از مباحث مهم پیرامون مسائل شهری، مفهوم توسعه پایدار شهری است که توسعه ای مبتنی بر نیازهای واقعی و تصمیم گیریهای عقلایی، با در نظر گرفتن ملاحظات مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی محسوب می گردد.
در سال 1980 برای نخستین بار نام توسعه پایدار در گزارش سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی - - IUCN1 آمد. این سازمان در گزارش خود با نام استراتژی حفظ منابع طبیعی این واژه را برای توصیف وضعیتی به کار برد که توسعه نه تنها برای طبیعت مضر نیست، بلکه به یاری آن هم میآید. پایداری میتواند چهار جنبه داشته باشد: پایداری در منابع طبیعی، پایداری سیاسی، پایداری اجتماعی و پایداری اقتصادی. در حقیقت توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست محیطی اتفاقی تمرکز ندارد، بلکه به جنبههای اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه میکند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط زیست است.
»توسعه پایدار« را نیز مفهومی میدانند که در آن تأمین مستمر نیازها و رضایتمندی افراد همراه با افزایش کیفیت زندگی انسان را مدنظر قرار میدهد - الیوت، . - 3:1378 پایداری شهری که با معیارهایی نظیر عدالت اجتماعی، مشارکت شهروندی و همبستگی اجتماعی، افزایش کارآمدی نهادهای اجتماعی، ارتقاء فرهنگ شهروندی و کارآمدی سیاستها و برنامه های سیاست گذاری در حوزه کلان شهری و بهینه سازی مناسبات مدنی قوام مییابد، آرمانی برای کیفیت پویایی زندگی شهری و سبک جدید زیستن است - اکبرینسب، - 2014 کلانشهرهای جهان امروز در پی یافتن یافتن صنایعی هستند که در عین رونق بخشی به اقتصاد شهر، توسعه همه جانبهی شهرها را نیز تضمین کنند.
صنعتی همانند گردشگری با ویژگیهایی نظیر زودبازده بودن، عدم نیاز به سرمایهگذاریهای کلان - در مقایسه با سایر صنایع بزرگ - ، سبز بودن و تحمیل کمترین میزان هزینههای زیستمحیطی بر مقصد گردشگری در درازمدت، اشتغالزایی گستردهی مستقیم، غیرمستقیم و القایی و نقش مؤثر آن در احیا و ارج نهادن مجدد به جلوههای فرهنگی و صنایع دستی بومی، از بهترین گزینههای فراروی کلان شهرهای امروزی است.
گردشگری در صورت برنامه-ریزی و مدیریت صحیح، از سویی رونق اقتصاد محلی و توسعهی پایدار همه جانبه را تسریع میکند و از سوی دیگر، با احیای هویت بومی از استحالهی فرهنگی جامعه در اثر فرآیندهای جهانی شدن، جلوگیری میکند - شفیعی و همکاران، . - 13-14 :1393 رشد رویکردهای خلاقانه در حوزهی گردشگری همچنین میتواند با اتصال به استراتژیهای مختلف موجب ایجاد مکانهای مشخص، از جمله ترویج صنایع خلاق، شهرهای خلاق و طبقه خلاق گردد. این گروهها در شبکههای خلاق میتواند صنایع مختلف خلاق و افراد خلاق را با گردشگری پیوند دهند و موجب جریان یافتن دانش، تصاویر و قدرت در فضاهای خاص محلی شوند.
رشد رویدادهای فرهنگی و خلاق به ارائهی فشردهی خلاقیت در زمان و مکان کمک کرده که این امر به شدت موجب جذب گردشگران و افراد در جستجوی همکاری میگردد . - Richards, G., 2011: 21 - با تمامی این تفاسیر می توان از گردشگری بعنوان راهی برای رسیدن به پایداری استفاده کرد زمانی که تمامی شرایط لازم جهت تحقق این مهم فراهم باشد. از طرفی گردشگری خلاق با توجه به ماهیتش که مشارکت، یادگیری و تعامل بیشتر با محیط و ویژگی-های منحصر بفردش را به دنبال دارد و منجر میگردد گردشگران تجربههای خلاقی را کسب کرده و حتی پس از مدتها آن را ارتقا ببخشند، شایسته است بعنوان عامل بسیار موثری در فرایند رسیدن به پایداری در همه ابعاد آن نگریسته شود لذا در این مقاله به بررسی این امر میپردازیم که چگونه می-توان از رویکرد گردشگری خلاق برای رسیدن به توسعه پایدار استفاده نمود.
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
از جمله اولین کارهای انجام شده در زمینه خلاقیت و گردشگری خلاق میتوان به کتاب ریچاردز فلوریداٌ با عنوان طبقه خلاق در سال 2002 کتاب دیگر وی در سال 2005 که برای تقویت همین موضوع منتشده،ر اشاره نمود. گِرِگ ریچاردزٍ با همکاری ریموندَ در سال 2000 توانست، گردشگری خلاق را بعنوان شکل جدیدی از گردشگری فرهنگی به جهان معرفی کند. ریچاردز و ویلسونُ در سال 2007 با مقالهای با عنوان مسیر توسعهی گردشگری: از فرهنگ تا خلاقیت، به تقویت مطالعات خود در این زمینه پرداختند.
محققانی از قبیل لاندری و هیترزِ در سالهای 2005 تا 2010 نیز بر روی موضوعاتی از قبیل شهرهای خلاق و خوشه خلاق پرداختند، آنها اذعان داشتند که این دو گروه لزوم به وجود آوردن صنایع خلاق و به طبع آن اقتصاد خلاق هستند. یونسکوّ نیز با برگزاری کنفرانسهایی درسال 2005 و 2006 با عنوان به سوی استراتژیهای پایدار در گردشگری خلاق، اقدامات لازم جهت ارتقای این گردشگری را مد نظر قرار داد.
