بخشی از مقاله
چکیده
یکی از محورهای اساسی و مهم توسعه پایدار شهری در شهرنشینی معاصر، تحقق و پیاده سازی شهرخلاق است. به طوری که حرکت به سمت ایجاد و تحقق شهرخلاق علاوه بالابردن کیفیت زندگی شهروندان، منجربه توسعه پایدار شهرها خواهد شد. با توجه به آنچه که گفته شد این پژوهش سعی دارد با بررسی تحلیلی موضوع و با رویکرد نظری، به بررسی ادبیات، مفاهیم و خاستگاه نظری و همچنین شاخص های شهر خلاق بپردازد. و نقش شهر خلاق را در توسعه پایدار شهری مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.
همچنین در این پژوهش تلاش گردید با ارائه مدل مفهومی مبتنی بر شهر خلاق پایداربه نقش شهر خلاق درتوسعه پایدار شهری توجه بیشتری شود. این ایده برای برنامه ریزان، مدیران شهری و متخصصان در حوزه شهری باعث گسترش افق دید و تحلیل راهکار در مواجهه با مسائل و مشکلات شهری می شود و به تنوع عقاید و علایق در پهنه شهر احترام می گذارد و در نهایت منجر به شکوفای و رونق شهرها خواهد شد.
-1 مقدمه
-1-1 بیان مسأله
شهرها همواره مکانی برای ابداع، خلاقیت و نوآوری هستند. چنانچه مامفورد معتقد هست درشهر روابط اولیه زیادی وجود دارد که منجر به نوآوری اجتماعی و خلاقیت در زندگی اجتماعی می شود. از نظر مامفورد شهر محل تجلی تمدن است که طی قرن ها نوآوری های زیادی را به وجود می آورد - کلانتری و همکارن، . - 1 : 99 علاوه بر این ریچارد فلوردا نظریه پرداز اصلی شهر خلاق معتقد است که شهرها ظرف بروز خلاقیت هستند که همیشه چرغ های حرکت، تمرکز و هدایت انرژی خلاق بشر بوده اند
در این میان در رویکردهای نوین به شهر، شهر خلاق به عنوان یک روش راهبردی در عرصه تفکر، برنامه ریزی و اجرای طرح های شهری معرفی شده است - خان سفید، . - 2 : 1391 این رویکرد برای اولین بار توسط ریچارد فلوریدا مطرح شد و توانست در مدت زمان کوتاهی به یکی رویکرد های نوین در توسعه پایدار شهری تبدیل شود. به طوری که امروزه یکی ار راههای تحقق توسعه پایدار شهری، پیاده سازی و طراحی شهرخلاق است. دراین رویکرداصطلاحاتی همچون خلاقیت، شهر خلاق - - landry,2008 : 34 و طبقه خلاق - - florida, 2000 : 7، که نشان دهنده فرهنگ و هنر در بافت شهری است به طور فزاینده ای مفهوم سازی می شود.
از اوایل سال 1990 به بعد در کشور آمریکا و سپس در کشور کانادا با توجه به مسائل و مشکلات به وجود آمده درشهرها مفهوم شهر خلاق به یک پاردایم مسلط و یک رویکرد نو درگرایش به برنامه ریزی شهری تبدیل شده است - . - Reckwitz, 2009 : 5 نظریه شهر خلاق فلوریدا برخلاف جدید بودنش، بهسرعت در میان دانشمندان، جغرافیدانان و پژوهشگران شهری مورد پذیرش قرار گرفته است.
فلسفه شهر خلاق آن است که در هر شهری همیشه ظرفیتی بسیار بیشتر ازآنچه در وهله اول تصور می کنیم وجود دارد. اگر بتوانیم شرایطی فراهم شود که مرئم بتوانند براساس تخیلات بلند پروازنه فکر، برنامه ریزی و عمل کنند و فرصت های توسعه به طور مداوم تکامل یابد می توانیم به تحقق شهرخلاق و توسعه پایدار شهری نزدیکتر شد
شهر خلاق جایی است که احترام هنر، به دلیل اهمیت زیباییشناختی آن و تواناییاش برای پرورش قوه ادراک و ارتباطات است؛ جایی که تنوع فرهنگی غنیمت شمرده شده و بیان خلاقیت به هر شکلی مورد تشویق قرار میگیرد، افراد میتوانند در زندگی روزمره خود از فعالیتهای خلاق بهره ببرند، هنرها به عنوان یکی از ضرورتهای آموزشی مطرح هستند و خلاقیت به عنوان مهارتی قیمتی درعصراطلاعات شناخته میشود و هنرها نه تنها به دلیل نقش مهمشان در اقتصاد، بلکه به دلیل منافع روحی، عقلانی و اجتماعی خود با ارزش محسوب میشوند. امروزه شهرهای های که فقط شهرهای جهانی هستند و از امتیازات منحصر به فردی درزمینه فعالیت های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی برخوردارهستند و همچنین در بالاترین رده سلسله مراتبی شهرهای جهانی هستند، نمی توانند شهرهای موفقی به حساب آورده شوند
بلکه شهرهای که امروزه از قابلیت ها، استعدادها و نوآوری های بسیار زیادی درزمینه خلاقیت برخوردار هستند می توانند شهرهای موفقی در سطح جهانی باشند. به طوری که این استعدادها و خلاقیت های زمینه رابرای رشد اقتصادی، فرهنگی، ارتباطی و رشد اطلاعاتی فراهم کرد و علاوه بر ارتقاء رفاه شهروندان، منجر به توسعه پایدار شهری خواهد شد. با توجه به این مهم بررسی مفاهیم و مبانی شهر خلاق و ارتباط آن با توسعه پایدار شهری می تواند نقش بسیار مهمی در برطرف کردن مشکلات و معضلات شهری داشته باشد. همچنین رویکرد شهر خلاق می تواند به ایده بسیار مناسبی درجهت گسترش افق دید برنامه ریزان و به رویکرد بسیار موفقی درجهت تحلیل راهکار برای برنامه ریزان، مدیران شهری و متخصصان در حوزه شهری تبدیل شود.
-1-2 اهمیت و ضرورت
یکی از ابزارهای نیل به توسعه اقتصاد فرهنگی درشهرها توجه به نوآوری ها وخلاقیت های فرهنگی و پتانسیل های طراحی، کارافرینی، تولید و بازاریابی و به طورکلی پتانسیل های اقتصادی، استعدادها و فعالیت های فرهنگی است که می تواند منجربه اشتغال و درآمدزایی شوند. این مهم حاصل نمی شود مگر در سایه بذل توجه کافی به بخش های خلاق شهر. به عبارت روشن تر میان رفاه، شکوفایی و توسعه شهری، فعال و سرزنده و کوشا بودن افراد و اجتماعات خلاق شهر رابطه ای مستقیم برقرار است. ایده شهر خلاق برای مدیران، برنامهریزان و شهرسازان باعث گسترش افق دید و تحلیل راهکار در مواجهه با مسائل شهر میشود و به تنوع علایق و عقاید در پهنه شهر احترام میگذارد. در نهایت شهر خلاق باعث ساری و جاری شدن تفکرات شهروندان برای بهتر شدن محیط زندگی و ارتقاء کیفیت زندگی آنان می شود.
-1-3 اهداف
هدف اصلی این پژوهش، بررسی و تبین مفاهیم و مبانی شهر خلاق می باشد. و اهداف فرعی آن عبارت است از:
- نقش شهر خلاق در توسعه پایدار شهری
- مشخص کردن شاخص ها و ارکان شهر خلاق
- ارائه راهبردها و راهکارهای برای توسعه شهرهای خلاق در ایران
-1-4 پیشینه تحقیق
در حال حاضرادبیات مربوط به شهرخلاق1 دردنیا بسیارگسترده و به طور وسیع درحال رشد هست و بسیاری از افراد و صاحبنظران دراین باره به ارائه نظر پرداخته اند - . - geoform, 2009 : 701 اولین بار دبور2در سال 1967 موضوعی را تحت عنوان "شهر تماشایی و یا شهر نمایش"3 مطرح کرد. نظر او باعث ظهور ایده ای تلفیق فضای اقتصادی و فرهنگی در موضوعاتی مانند فضاهای مولد جدید، مجموعه های فرهنگی و به نمایش درآوردن مکان های بصری می باشد
اگر بخواهیم درباره تاریخچهشهر خلاق نگاهی داشته باشیم به دانشمندانی مانند جان راسکین و ویلیام موریس برخورد خواهیم کرد. که در عصر ویکتوریای انگلستان در برابر اقتصاد منفعت طلب ایستادگی کردند و دو بعد اقتصاد و هنر را که تأکید بر خلاقیت های انسانی فعال داشت مورد تأکیدقرار دادند. اولین کسی که در دنیای امروزی از اهمیت شهر خلاق سخن گفت و با ارائه مطالب و مباحثی درباره آن شهر خلاق را وارد شهرسازی و برنامه ریزی شهری کرد، ریچارد فلوریدا 4بود. او معتقد بود که خلاقیت و نوآوری دو عنصر جدید در شهرها هستند که شهرها با استفاده از این دو عنصر به شکوفایی و تکامل خواهند رسید
فلوریدا اولین کتاب خود را تحت عنوان کریتیوکلس1 به چاب رسانید - . - florida, 2005 : 30 و پس ازآن درسال 2005 کتاب دیگری رابرای تقویت موضوعش منتشر کرد - . - florida, 2008 : 7 پس ازآن درسال 2007 آقای آلن اسکات 2 با استفاده از ادبیاتی که ریچاد فلوریدا مطرح کرده بود، مباحثی را در ارتباط با شهرها و مناطق خلاق مطرح کرد
این رویکرد از زمان اواسط دهه ی 1990 اولین بار در بریتانیا و سپس درامریکا شهر خلاق تبدیل به یک الگو و اصولی جدید در برنامه ریزی شهری و سیاست های شهری شد - reckwitz, . - 2009, 4 و سپس لندری3 نظریه پرداز شهری و فلوریدا متخصص در مورد اقتصادی به نظریه پردازان اصلی این مفهوم تبدیل شدند.
-1-5 سؤالات تحقیق
در این تحقیق سعی برآن است که به پاسخگویی این سؤالات پرداخته شود که شهرخلاق چیست و خاستگاه نظری این رویکرد توسط چه کسی به وجودآمد؟ شهر خلاق دارای چه ویژگی ها و ارکانی است؟ چه شاخص های در شکل گیری شهر خلاق تأثیرگذار هستند؟ شهر خلاق از چه زیرساخت های باید برخوردار باشد؟ توسعه پایدار شهری چیست؟ و شهر خلاق چه تأثیری در توسعه پایدار شهری خواهد داشت؟ در این راستا با مطالعه در پژوهش های انجام گرفته داخلی و خارجی سعی می گردد که ابتدا مفاهیم و مبانی شهر خلاق و همچنین خاستگاه نظری این رویکرد مورد بررسی قرار بگیرد و سپس به بررسی ویژگی ها و ابعاد و زیرساخت ها شهر خلاق پرداخته شود و همچنین نقش شهر خلاق در توسعه پایدار شهری مورد بررسی و واکاوری قرارابگیرید.
-1-6 روش تحقیق
نگاه این پژوهش مروری بر رویکرد نظری شهرخلاق و همچنین نقش شهرخلاق درتوسعه پایدار شهری است. از این رو تلاش دارد که با رویکرد توصیفی - تحلیلی مفاهیم و مبانی شهر خلاق و نقش آن در توسعه پایدار شهری را، مورد واکاوی قرار بدهد. با توجه به رویکردحاکم بر پژوهش شیوه ی گردآوری مطالب، کتابخانه ای می باشد.
-2 مفاهیم و مبانی شهر خلاق و توسعه پایدار -2-1 توسعه پایدار
براساس گزارش برانت لند - رشد کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه - WCED = توسعه پایدار4 عبارت بود از توسعه ای که نیازهای کنونی جهان را تأمین کند، بدون آنکه توانایی نسلهای آتی را دربرآوردن نیازهای خود به مخاطره افکند و این که توسعه پایدار »رابطه متقابل انسانها و طبیعت در سراسر جهان است
مفهوم توسعهپایدار در عصر حاضر آنچنان اهمیتی پیدا کرده است که هر بحث معاصری درباره محیط زیست و توسعه بدون توجه به این مفهوم بحثی ناتمام تلقی می گردد. با وجودآن نبایستی چنان توجه کرد که همیشه این واژه بخشی ازامکانات روزمره ی ما رادر برمی گیرد. در فرهنگ آکسفوردتوسعه پایدار به این صورت تعریف شده است. توانایی، دوام یا حفظ انجام کاری به طور دائم. در فرهنگ دهخدا فعل پایداری به معنای بادوام، ماندنی آورده شده است - فرهنگ دهخدا: . - 47 معنای کنونی واژه پایداری که دراین بحث مد نظر می باشد عبارتست از »آنچه که می تواند در آینده تداوم یابد
برآورده ساختن نیازها و خواسته های انسانی هدف عمده توسعه است اما در حال حاضر نیازهای ضروری شماربسیار زیادی ازمردم کشورهای درحال توسعه برای غذا، پوشاک، سرپناه و شغل تأمین نمی شود و فراتر از آن این مردمان خواستار بهبود کیفیت شرایط زیست خود هستند که درآن فقر و بی عدالتی مختص نقاط خاصی است که همواره مستعد بحران های زیست محیطی و سایر بلایا خواهد بود. توسعه پایدار نیازمند تأمین نیازهای اولیه همگان و ایجاد فرصت برای آنها جهت برآورده سازی خواسته هایشان برای زندگی بهتر است
توسعه پایدار در سه حیطه دارا ی مضامین عمیقی است:.1 پایداری محیطی .2 پایداری اجتماعی.3پایداری زیست محیطی.
توسعه پایدار درراستای پایداری محیطی در ارتباط با معماری اهمیت زیادی دارد و مسائل زیست محیطی که آینده بشر را به خطر انداخته است معماران را به چاره اندیشی واداشته است
