بخشی از مقاله
چکیده
از آن جا که پایداری در یک اکوسیستم خاصه اکوسیستم شهری طبق اصول از پیش تعیین شده اتفاق نمی افتد، بلکه حالت پایدار و پویا در آن رخ می دهد، یا به عبارت ساده تر توسعه پایدار در یک محیط یا کشور با در نظر گرفتن توان اکولوژیکی، نیروی انسانی و منابع مالی متعلق به آن می تواند تحقق یابد، ضرورت ارزیابی این مفهوم در هر علم با حوزه اندیشیدگی خاص در یک قلمروی سرزمینی، امری اساسی و بایسته به نظر می رسد. توسعه پایدار رقابتی است سخت مابین امروز و آینده ای که ما آنرا می سازیم. اهداف فکری باید در طراحی ها به سوی آن رهنمود شود تا اثرات آن شامل همگی گردد.. منظرسازی صحیح خود در راستای توسعه پایدار می باشد و نیازی به تفکیک و اثبات جوهره منظر نیست بلکه فقط باید آن را بسوی هدف پایدار رهنمون کرد نه بر مرکب توسعه پایدار نشانید.از سویی دیگر، ضرورت پرداختن به این مفهوم در هر حوزه ای از گستره دانش بشری لازم و بدیهی است، چنان چه این تحقیق نیز در صدد است تا به بررسی، بازبینی و ارزیابی مفهوم پایداری در معماری منظر به مثابه نزدیک ترین مفهوم با محیط زیست شهری و بوم زیست در مولفه ها و شاخصه های زیست محیط، بپردازد.
واژههای کلیدی: منظر، پایداری، منظر پایدار، توسعه پایدار
مفاهیم منظر
درک واقعی از مفهوم منظر را شاید بیش از تعاریف آن می توان توصیف کرد ولی برای مشخص کردن اهداف مشترک در تعاریف گوناگون و برداشتی خاص که راهنما به اهدافی است که در ادامه مطالب مورد نیاز است به اختصار اشاره ای به آنها می شود:
"هوبارد "و "کیمبال" معماری منظر را هنری ظریف تعریف کردهاند و مهمترین عملکرد آن را ایجاد و حفظ زیبایی در مجاورت سکونت گاه بشر و در مقیاس بزرگتر گسترش چشم اندازهای طبیعی اطراف و همچنین ارائه دهنده آسایش، راحتی و بهداشت برای شهرنشینان دانستهاند تا آنان بتوانند برای تجدید قوا و کسب آسایش و آرامش، به چشم اندازهای روستایی دسترسی داشته باشند. - اسفندیاری، 1376، . - 19"گارت اکبو " - Garrett Eckbo - معماری منظر را آن قسمت از منظر تعریف میکند که در ماورای ساختمانها، جادهها یا تأسیسات شهری وجوددارد و به وسیله بشر طراحی و توسعه یافته استو صرفاً به عنوان فضای زیست بشر است و شامل جنگلها و زمینهای زراعی نمیشود. در این تعریف ارتباط کیفی و کمی فضای منظر با انسان مورد تأکید قرارگرفته است. تعریف "اکبو" با مفاهیم عنوان شده از سوی دیگران نیز رابطه دارد.
به گونهای که آنان معماری منظر را همان گسترش معماری با ابزارها و مصالح دیگر میدانندو در حقیقت هر دو هدف مشترکی را دنبال میکنند.از سوی دیگر "برایان هاکت " - Brian Hackett - میان معماری منظر و دیگر حرفههای طراحی تفاوتی قائل میشد. او معماری منظر را در رابطه با معماری ساختمان قادر به تغییر و رشد میداند و معتقد است این روند در طول میلیونها سال ادامه داشته و در آینده نیز ادامه خواهدداشت. به عقیده او کاری که میتوان انجام داد، تغییر و سازگاری منظر با برنامههای جدید است. محدودیتهای موجود در چرخه اکولوژی و فرآیندهای زیست محیطی عواملی خواهندبود که گرایشهای فردی را در طراحی محدود خواهدکرد. در صورتی که امکان اعمال مقاصد شخصی در حرفه مهندس، معماری و صنعت به مراتب بیشتر وجوددارد. - اسفندیاری، 1376، . - 19گوردون کالن در کتاب گزیده منظر شهری سه نوع منظر را تعریف میکند:
1.منظر بسته: که ساختمانی، عنصری مثل مجسمه را بر پا میدارند، سپس از شما دعوت میکنند که در چند قدمی آن بایستید و آن را تحسین کنید.
2.منظر پنهان: وجود حائل برای پنهان کردن منظر، با گذر از حائل، منظره خودنمایی میکند.
3.منظر خودنمایانه: منظر شما را در پیش زمینه ورسای به منظر دوردست مرتبط میکند. بنابراین احساس قدرت با حضور در همه جا را در آن واحد القا میکند - کالن، 1377، . - 41
در کتاب شهر همچون چشم انداز، تام ترنر الگوهای اکولوژیک چشم انداز را بیان میکند و مینویسد: اکولوژیستها روابط بین موجودات زنده و محیط اطرافشان را مورد مطالعه قرارمیدهند. به عنوان یک رشته علمی، اکولوژی واکنشی بود نسبت به تمرکز زیست شناسان و گیاه شناسان بر موجودات به صورت مجزا از هم، همانگونه که روانشناسی گشتالت واکنشی بود نسبت به تمرکز بر عناصر ادراکی افراد به طور مجزا. اکولوژی منظر، گامهای بعدی اکولوژی میباشد که به جای بررسی محیط زیستها به صورت مجزا از یکدیگر، بر ساختارها و الگوهای موجود در چشم انداز نظر میکند. - روابط بین محیطهای زیست - و ایده مقایسه الگوهای موجود در یک چشم انداز زراعی، یک جنگل، یک چشم انداز مدیترانهای را مطرح میکند و میگوید به رغم تفاوتهایی در میان آنها هر کدام در یک ساختار اولیه متشکل از لکهها، دالانها و یک ماتریس زمینه مشترک هستند.
»چشم اندازهای زراعی و سوزنی برگ دارای لکههای کوچک ولی متمایز بودند، جنگل بارانی لکههای غیر قابل تمایز و چشم انداز مدیترانهای مخلوطی از از لکههای کوچک و بزرگ و متمایز و غیر قابل تمایز در بر داشتند... کریدورها و خطی بودن چشم انداز در مناطق زراعیکاملاً واضح بود و در جنگل بارانی و جنگل سوزنی برگ کمترین نشان را داشت. ماتریس زمینه در چشم اندازی زراعی، قطعه زمین زیر کشت بود، در جنگلها کل جنگ بود و در چشم انداز مدیترانهای قابل شناسایی نبود. - «ترنر، 1376، - 65معماری منظر به شکلی دیگر از بدو تاریخ در اختلاط با دیگر فعالیتهای زمین آرایی مطرح بوده است. بشر به صورت تجربی با واکنش در برابر نیروهای غالب طبیعت در دوران مختلف سعی بر آن داشته که محیط زیست خود را با توجه به نیازهای فیزیکی، فیزیولوژیکی، روانشناختی، اجتماعی، امنیتی و... تحت کنترل درآورد تا از ناملایمات احتمالی در امان بماند و در آسایش زندگی کند - اسفندیاری، 1376، . - 20
توسعه پایدار
توسعه پایدار، نوعی توسعه است که در مقیاسی به نیاز بشر کنونی پاسخ گوید که امکاناتی ر ا که می تواند به نیاز آیندگان پاسخ گوید، نابود نسازد. با توجه به این نکات، طراحی پایدار نوعی دخلوت صرف در محیط است که تلاش می کند راه حلهائی را ابداع نماید که با اهداف محیطی، اجتماعی و اقتصادی در یک نگاه کل نگر و درهم آمیخته، به تعادلی دست یابد که بتواند کیفیت برتری را برای زندگی نسل کنونی، و میراث مناسبی را جهت آیندگان، فراهم سازد.در معماری معاصر، این تغییرات که با توجه به معیارهای زیست اقلیمی و پایداری پدید می آیند، هر روز اهمیت بیشتری پیدا کرده و سخن از پایداری در معماری را نه تنها به پایداری فیزیکی ساختمان، بلکه به پایداری و حفظ یک کلیت به هم پیوسته یعنی سیاره زمین و منابع انرژی آن نیز می توان تعبیر کرد که در آن، مواد و منابع در دسترس، بیش از هدر دادن یا نادیده گرفتنشان، میبایست با کارائی بیشتری در همه جهات بکارگرفته شوند و به تعبیری با بهره گیری از بوم شناسی ساختمان، که تاکید بر قابلیت تلفیق ساختمان با عوامل محیطی و جوی دارد، سعی درنیل به کیفیات فضایی و آسایش، کالبد و فرم مناسب، در طراحی معماری می تواند باشد.
مفهوم توسعه پایدار
مفهوم توسعه پایدار به معنی ارائه راه حل هایی در مقابل الگوی سنتی کالبدی، اجبماعی و اقتصادی توسعه می باشد که بتواند از بروز مسائلی همچون نابودی منابع طبیعی، تخریب اکوسیستم ها، آلودگی، افزایش بی رویه جمعیت، رواج بی عدالتی و پایین آمدن کیفیت زندگی انسان ها جلوگیری می کند.توسعه پایدار چنین تعریف می شود:
توسعه پایدار توسعه ای است که نیازهای جامعه حاضر را بر طرف می سازد، بدون اینکه قدرت نسلهای آینده را برای بر طرف کردن نیازهایشان مورد معامله قرار می دهد.
جایگاه و ساختار توسعه پایدار
انسان بهعنوان هدف نهایی توسعه مطرحاست و بنابراین، امروزه هدف - توسعه انسانیپایدار - بیشتر مطرح است که منظور از آن،فراهم نمودن زمینههای لازم برای آمادهسازی انسانهاست تا ضمن مشارکت در توسعه خود نیز از زندگی پایدار - مادی و معنوی - بهره بردههمین شانس را برای آیندگان نیز در نظر داشتهباشند - مکنون، . - 1998حرکت اقتصادی و توسعه صنعتیجهتگیری شد که در وهله اول، خود انسانفراموش شد و در وهله دوم طبیعت یعنی انسان و طبیعت هر دو به نوعی قربانی حرکت شتابزده رشد صنعتی واقع شدند و از این رو،صاحبنظران متوجه شدند که چنانچه این جریانادامه پیدا بکند و صرفا رشد را آن هم رشدصنعتی را دنبال شود، خیلی از مصالح واهداف جوامع انسانی مورد تهدید واقع خواهندشد و از آن جمله محیط زیست هست که خیلیاز جوامع درحال توسعه و خیلی از جوامع توسعه یافته امروز با آنها مواجه هستند. با اینفلسفه و این دیدگاه که فعلا رشد اقتصادی را دنبال بشود تا زمانی که به اندازه کافی قدرتاقتصادی پیدا شود تا مسائل محیط زیست پرداخت و آن موقع است که می توان ضرر وزیانها را جبران کرد، این دیدگاه دیدگاهی بودکه بعضا در گذشته بهعنوان یکی از مسائلتوجیهی روند اقتصادی و توسعه صنعتی مطرحمیشد.
