بخشی از مقاله
چکیده
برای تقویت پایههای توسعهیافتگی در یک منطقه ابتدا باید منابع بالفعل و بالقوه آن شناسایی شوند و سپس برای بهبود توسعه آن برنامهریزی کرد. در مطالعه حاضر نیز با استفاده از 34 شاخص توسعه در قالب چهار گروه معیار اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، کالبدی- زیربنایی و زیستمحیطی اقدام به شناسایی منابع موجود شد . در ادامه سنجش میزان توسعهیافتگی سامانهای عرفی شهرک مامور، علیآباد، حسینآباد، احمدآباد و حاجیآباد در ناحیه عرفی سردشت شهرستان لردگان بر اساس روش موریس انجام گردید. بر اساس نتایج حاصل بیشترین میزان توسعهیافتگی 0/62 محاسبه گردید که مربوط به روستای شهرک مامور میباشد و در سطح توسعهیافتگی متوسط قرار دارد . سایر روستاها در سطح توسعه پایین قرار دارند. علیرغم تأکید فراوان بر جنبههای زیستمحیطی توسعه منطقه مورد مطالعه از این منظر دارای کمترین میزان توسعه نسبت به سایر گروها معیار میباشد.
واژههای کلیدی: توسعهیافتگی، شهرستان لردگان، روش موریس، مناطق روستایی.
مقدمه
در فرهنگ دهخدا توسعه به معنی فراخی و وسعت آمده است که به صورت توسعه دادن، توسعه پیدا کردن و توسعه یافتن استعمال میشود. توسعه فرآیندی پیچیده و چندبعدی و مستلزم اعمال تغییرات در ساخت اجتماعی، طرز تلقی مردم و نهادهای ملی و نیز تسریع رشد اقتصادی، کاهش نابرابری و ریشهکن کردن فقر است - Taghvayi and Nilipour-Tabatabayi, 2007 - نقاط روستایی نقش بسیار مهمی در توسعه و پیشرفت کشور دارند. اگر نقاط روستایی با اجرای برنامهریزی دقیق و متناسب با ویژگیهای روستاهای آن منطقه توسعه یابند، بیشک در توسعه ملی نقش اساسی ایفا میکنند . - Khademi and Zarepour, 2017 - از این رو پس از انقلاب اسلامی، توسعه روستایی در کانون اصلی تمرکز سیاستهای دولت و راهبردها و برنامههای کشور بوده است . - Afshani et al., 2011 - توسعه روستایی بر جنبهها و ابعادی تأکید دارد که در شناخت شرایط زندگی روستاییان و مناطق روستایی، تسریع رشد و توسعه روستایی به ما کمک میکند،
به عبارت دیگر توسعه باید تغییری در جهت بهبود شرایط برای اکثریت مردم، تأمین حداقل نیازهای زندگی مردم، تشویق خود اتکایی و بهبود طولانی و مستمر را برای مردم به ارمغان آورد - Khodapanah and Beik-Mohamm adi, 2009 - یکی از ابزارهایی که میتواند در برنامهریزی برای توسعه یکپارچه نواحی و مناطق مختلف کشور کاربرد وسیعی داشته باشد، دستهبندی مناطق از لحاظ توسعهیافتگی یا عدم توسعهیافتگی آنها است که برای این منظور استفاده از شاخصهای متفاوتی در هر بخش ضروری است؛ به عبارت دیگر یکی از اقدامات ضروری و پایهای برای توسعه منطقهای و کاهش نابرابریها، مطالعه نابرابریهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی منطقهای و شناسایی و جایگاه مناطق نسبت به یکدیگر از نظر توسعه میباشد . - Omidzadeh, 2013 - از این رو در این مطالعه تلاش شده تا با استفاده از شاخصهای توسعه به سنجش توسعهیافتگی بین روستاهای ناحیه عرفی سردشت پرداخته شود تا با مشخص شدن وضعیت هر یک از روستاها بتوان در مراحل بعدی برای برنامهریزی آن اقدام کرد.
مواد و روش منطقه مورد مطالعه
شهرستان لردگان به عنوان یکی از شهرستانهای استان چهارمحال و بختیاری در جنوب این استان واقع شده است و از شمال به شهرستانهای بروجن و اردل، از شرق به استان اصفهان، از غرب به استان خوزستان و از جنوب به استان کهگیلویه و بویر احمد محدود میشود. بخش روددشت یکی از بخشهای شهرستان لردگان است که در جنوب غربی این شهرستان واقع است و بخش عمدهای از جنگلهای شهرستان را در بر دارد. مردم این منطقه لران بختیاری هستند و به طور عمده شامل طوایف آقایی و ماموری میباشد. سایر طوایف همچون میلاسی و ساطحی به طور بسیار محدود در این منطقه زندگی میکنند. ارتفاع متوسط این بخش 2040 متر از سطح دریا میباشد. بخش روددشت شامل دو دهستان سردشت و دودرا میباشد. وسعت دهستان سردشت 475 کیلومترمربع و شامل 47 روستا میباشد. منطقه مورد مطالعه در این پژوهش ناحیه عرفی سردشت در این دهستان است که مساحت آن برابر 5000 هکتار است و خود از پنج سامان عرفی شامل: حسینآباد، حاجیآباد، احمدآباد، علیآباد و شهرک مامور تشکیل شده است. ساختار جنگلهای ناحیه عرفی به صورت شاخه زاد و تیپ اصلی بلوط ایرانی است - Department of natural resources and watershed ofChaharmahal va . - Bakhtiari provinc e, 2015
سنجش توسعهیافتگی روستایی
برای سنجش توسعهیافتگی روستاهای مورد نظر ابتدا متناسب با منطقه مورد مطالعه شاخصهای سنجش توسعهیافتگی مشخص گردید Moosavi et al., 2016 - ؛ - Mahmoudi, 2015، سپس وضعیت هر یک از این شاخصها در هر یک روستاهای مورد مطالعه مشخص شد - جدول . - 1 با استفاده از معیارها و شاخصهای سنجش توسعهیافتگی سنجش میزان توسعهیافتگی سامانهای عرفی مورد مطالعه بر اساس وضعیت شاخصها تعیین گردید. برای تعیین درجه توسعهیافتگی روستاهای مورد بررسی، از روش موریس - Monlar, 2007 - استفاده شد. این روش از متداولترین شیوههای مورد استفاده در فرآیند درجهبندی نواحی است که در مقیاسهای مختلف و متنوع قابل اجرا است . - Sheikh-Bigo, 2012 - در این روش با استفاده از اطلاعات موجود از شناسنامه آبادیهای مربوط به سرشماری 1390 برای هر روستا، جایگاه توسعهیافتگی آن بر اساس شاخصهای توسعه تعیین گردید. در این روش انحراف مقادیر عددی شاخص - i - در هر روستا از حداقل شاخص - i - در همان روستا بر دامنه تغییرات آن شاخص تقسیم میشود . - Hekmatnia and Moosavi, 2006 - برای بی مقیاس کردن شاخصها، وقتی شاخص جنبه مثبت داشت از رابطه 1 استفاده شد. در مرحله بعد میانگین مقادیر عددی ناموزونی موریس برای شاخصها در هر روستا به عنوان ملاک تعیین رتبه یا وضعیت توسعه مناطق به کار رفت. در حالتی که شاخص توسعه بین صفر و 0/5 باشد منطقه دارای سطح توسعه پایین است و اگر شاخص توسعه بین 0/5 تا 0/8 باشد منطقه از نظر توسعه در وضعیت متوسط است و اگر این مقدار بین 0/8 تا 1 باشد منطقه توسعه یافته به شمار میرود.
سنجش توسعهیافتگی روستایی
با استفاده از معیارها و شاخصهای توسعهیافتگی - Moosavi, 2016. - سنجش میزان توسعهیافتگی سامانهای عرفی مورد مطالعه بر اساس وضعیت شاخصها تعیین گردید. در جدول 2 میزان شاخص ناموزونی موریس برای هرکدام از روستاها آمده است. مطابق شکل 1 بیشترین میزان توسعهیافتگی در این مرحله 0/62 محاسبه گردید که مربوط به روستای شهرک مامور میباشد و در سطح توسعهیافتگی متوسط قرار دارد. سایر روستاها در سطح توسعه پایین قرار دارند.
