بخشی از مقاله
چکیده
مطابق خرد عرفی و تجربه ارزشمند بشری، پیشرفت هر جامعه ابتدا در ذهن و تصور نخبگان و مردم صورتبندی شده و در ادامه این ذهنیت و تصور به نقشه راه و الگوی قابل فهم تبدیل میشود. نقشه راه و الگو یکی از پیششرطها و بایستههای بالندگی در عرصههای پیشرفت و تعالی ملی است. برخلاف جریان مسلط و هژمون جهانی به رهبری تمدن غرب، جمهوری اسلامی همواره تلاش کرده است الگوی پیشرفت مبتنی بر موازین، آموزهها و هنجارهای دینی و بومی ارائه کند.
هر چند هنوز چنین الگوی فاخری به سرانجام مقتضی تراز جمهوری اسلامی نرسیده است، اما نفس ایده الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت یکی از تدابیر تحسین برانگیز و امیدبخش نظام جمهوری اسلامی ایران است. الگوی اسلامی- بومی پیشرفت در سالهای پس از انقلاب اسلامی در عرصههای مختلف حیات اجتماعی پیگیری شده است و در سالهای اخیر اهتمام بر صورتبندی و تبیین الگوی پیشرفت مد نظر قرار گرفته است.
در این مقاله، با هدف پیشنهاد برخی تکملهها و بایستههای شکلی و محتوایی، پیشنویس پیشنهادی سند افق آینده پیشرفت جمهوری اسلامی با رویکرد انتقادی به روش طوفان ذهنی با مشارکت نه متخصص، بررسی شده است. بر اساس این مطالعه، ضعف اساسی پیشنویس سند افق آینده پیشرفت، بالابودن سطح انتزاع و کلنگری زیاد آن است. برای افزایش دقت و شفافیت و امکان پذیری اجرا و پایش موفق الگوی پیشرفت، لازم است جزئیات بیشتری در ابعاد شکلی و محتوایی، مورد توجه دستاندرکاران بلندهمت الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت قرار گیرد.
-1 مقدمه
امروزه، برنامهریزی برای توسعه اجتماعی- اقتصادی2 با سبک و سیاق مدرن و اصولی، یک قرن سابقه دارد. سردمدار و پیش قراول برنامه ریزی توسعه3 در سطح ملی اتحاد جماهیر شوروی در سالهای 1917-1928 بوده است. بر اساس دستاوردهای برنامهریزی شوروی کشورهای متعددی بهویژه در بلوک شرق وقت به برنامه ریزی توسعه روی آوردند و با اقتباس از تجربه گرانسنگ شوروی به برنامه ریزی توسعه مبادرت کردند.
در مقابل اردوگاه شرق، بلوک غرب وقت حضور داشت که فرایند توسعه را با رویکرد دیگری عمل می کرد. اما در یک جمعبندی ساده می توان گفت که در یک قرن اخیر الگوی توسعه در جهان دارای دو آبشخور اصلی شامل بلوک غرب به رهبری ایالات متحده امریکا و بلوک شرق به رهبری اتحاد جماهیر شوروی بوده است. حتی، تمدنهای بزرگ و اصیل بشری نظیر ایران، چین، مصر و نظایر اینها نیز در دوره جدید به این دو بلوک مسلط - هژمون - پیوستند و الگوی توسعه خود را از منظر شکلی و محتوایی از این دو بلوک اقتباس کردند.
با توجه به عدم موفقیت الگوی توسعه اتحاد جماهیر شوروی بتدریج محتوای الگوهای توسعه ملی به سمت و سوی الگوی غربی متمایل شد. البته، شکل و صورت برنامه ریزی توسعه شوروی همچنان جایگاه و اهمیت خود را حفظ کرده و اغلب کشورهای جهان از این الگو بهرهبرداری میکنند. نکته حائز اهمیت این است که در قرن 21 توجه و اهتمام به برنامهریزی در سطوح ملی و بخشی تشدید شده است
بنابراین، با اغماض می توان اظهار کرد که تمدن غرب به رهبری ایالات متحده امریکا و متحدان اروپایی آن، سرمشق و الگوی توسعه اغلب کشورهای جهان شده است. الگوی توسعه غربی، جهان را با مخاطرات و آسیبهای جدی در موضوعات مهمی نظیر محیط زیست، پایداری توسعه، عدالت، رقابت، منفعت طلبی، محوریت انسان و نظایر اینها مواجه کرده است. نمونه بارز این توسعه آسیبزا، میزان سرمایهگذاری کشورهای صنعتی در امور نظامی و تسری این نگرش مخرب و نابخردانه به سایر کشورهای جهان حتی کشورهای در حال توسعه و کمتر توسعه یافته، و برخوردهای غیر انسانی با مسائل و موضوعات انسانی است.
اراده تحسین برانگیز نظام جمهوری اسلامی ایران در ارائه یک الگوی پیشرفت متوازن و همه جانبه با محوریت همزمان خدا و انسان و ارزشهای الهی با هدف دستیابی به حیات طیبه متضمن سعادت حقیقی انسان، گام و حرکت نوینی در سرمشق پیشرفت میباشد. البته، متواضعانه و منصفانه باید اذعان کرد که چنین الگویی هنوز به واقعیت تبدیل نشده و انسان مسلمان ایرانی از ثمرات چنین الگویی بهرهمند نشده است.
دلایل این ناکامی، داخلی و بیرونی است. کم کاریهای درونی و فشارهای سهمگین هژمونی همه جانبه قدرتهای جهانی در ناکامی ملت بزرگ ایران در ارائه و عرضه کامل یک الگوی رقیب پیشرفت در جهان، مؤثر بوده است. با این حال، تلاشهای مستمر و ساعی جمهوری اسلامی میتواند به ثمر نشسته و ملت ایران را به یکی از قطبهای اصلی پیشرفت در جهان تبدیل کند. بدیهی است چنین آرمان و آرزویی نیازمند تلاش و اهتمام ویژه نخبگان و مشارکت آحاد مردم خیراندیش ایران در حکمرانی اسلامی- ایرانی نظیر مردم سالاری دینی و عنایت ویژه به لوازم مشارکت مردم در اداره امور کشور، است.
در این مقاله، پیشنویس پیشنهادی سند افق آینده پیشرفت با نگاه انتقادی با استفاده از روش طوفان ذهنی با مشارکت نه متخصص در دو نشست، بررسی و پیشنهادهای تکمیلی شکلی و محتوایی برای ملاحظه در سند نهایی افق آینده پیشرفت جمهوری اسلامی ایران، ارائه شده است. طبعا الگوی پیشرفت جمهوری اسلامی یک فرایند جامع، مستمر و بلندمدت بوده و مستلزم تلاش و اهتمام خاص اندیشمندان و نسلهای متعدد خواهد بود.
-2 روش تحقیق
برای انجام این مطالعه از روش طوفان ذهنی استفاده شده است
در این روش در دو نشست جداگانه ابعاد، محتوا و محورهای پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت توسط نه متخصص از رشته های علمی مختلف مدیریت، فلسفه، علوم سیاسی، علوم تربیتی، علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی با نگاه انتقادی بررسی و مطالعه شده است
در نشست نخست، صورت و شکل تدوین سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت با هدف امکان پذیری اجرا و پایش زمانمند آن مطالعه شده است. بر اساس این نشست، ضعفها و زمینههای بهبود شکلی این پیشنویس شناسایی و استخراج شده است. در نشست دوم، محتوای سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت با در نظر گرفتن موضوعات مهم و کلیدی پیشرفت و عرصههای رقابت کشورها و قدرتهای جهانی بررسی و زمینههای بهبود شناسایی و تدوین شد. بر اساس روش مورد استفاده در این مطالعه، دو نوع تکمله شکلی و محتوایی برای سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت پیشنهاد و توصیه شده است.
شکل -1 فرایند و مراحل روش تحقیق
-3 تکملههای صوری و محتوایی سند افق آینده پیشرفت
همچنان که پیشتر بیان شد با بررسی انتقادی پیشنویس پیشنهادی سند افق آینده پیشرفت، دو نوع تکمله شکلی و محتوایی1 برای تقویت این سند احصاء و پیشنهاد شده است.
-1-3 تکملههای صوری مزیت عمده اسناد و الگوهای پیشرفت میتواند تعیین، تدقیق و ایضاح جزئیات و نقشه راه حرکت ملت در افق مورد نظر باشد. نمونه عمده، بی نظیر و وحیانی سند الگوی پیشرفت یک امت، کلام خداوند متعال مثبوت در قرآن کریم است. این سند مجید با هدف هدایت انسانها و ایجاد زمینه و لوازم حیات طیبه در نهایت جزئیات، دقت و شفافیت به نبی مکرم اسلام - ص - نازل شده است.
با استناد به قرآن کریم و امکان وجود تفاسیر مختلف و تولید جزئیات و برداشتهای متعدد از یک متن کلی، میتوان ادعا کرد اگر جزئیات الگو و سند مشخص نشده باشد، وجود یا عدم وجود سند - نقشه راه کلی فاقد جزئیات - و نقاط تمایز کشورها و ملتها چندان قابل فهم نخواهد بود. بهعنوان مثال، هیچ کشوری - ملتی - با هر نوع نظام فکری یا حکمرانی در سطح کلان مخالف توسعه علم و فناوری، عدالت اقتصادی یا قضایی نمیباشد، اما جزئیات نظام علم و فناوری و نظام عدالت اقتصادی و قضایی هر کشور است که جهتگیری اصلی آن کشور را در مقایسه با سایر ملل متمایز و برجسته میکند.
این موضوع، در مباحث مرتبط با اخلاقیات و عدالت اجتماعی و نحوه توجه به ابعاد مادی و معنوی انسان و جامعه، وضعیت حادتری به خود گرفته و محل تبیین و تفسیر متعدد و بعضا سوگیرانه قرار میگیرد. با این مقدمه و طرح موضوع، بر اساس نظرات اعضای گروه طوفان ذهنی میتوان گفت محورهای آینده سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت اولا فقط معطوف به کلیات افق آینده پیشرفت است، ثانیا محورهای آینده با دستهبندی و طبقهبندی موضوعی خاص و معنیداری طراحی و تدوین نشده است.
به عبارتی، محورهای سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت بسیار کلنگر و انتزاعی بوده و راهنمایی مورد انتظار از این گونه اسناد را محقق نمیکند. همین مسأله در اغلب اسناد تهیه شده در بخشهای مختلف از جمله نقشه جامع علمی کشور، وجود دارد. میتوان محورهای پیشنهادی سند پیشنویس پیشنهادی افق آینده پیشرفت را بر اساس ابعاد راهبردی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، علم و فناوری، حقوقی و قانونی و نظایر اینها دانست.
