بخشی از مقاله
چکیده
هر جامعهای برای بقای خود به اجتماعی کردن اعضایش نیاز مند است،. زیرا تشخیص جایگاه آحاد جامعه و نظام ارزشی و هنجاری مشترکشان ، و ... از این مسیر محقق می شود. یکی از نهادهای موثر در این امر خانواده است. دین اسلام ،اهتمام و توجه مضاعفی به این نهاد دارد. مطالعه ی پیش روی ،به استخراج و تفسیر اجتماعی گزاره های جامعه پذیری دین در نهاد خانواده بر اساس آموزه های قرآن می پردازد. بنابراین هدف از نگارش این مقاله بازسازی علوم انسانی با رویکرد قرآنی و بهره وافر از آموزه های این کتاب آسمانی در روابط انسانی است.
کلمات کلیدی:جامعه پذیری،آموزه های قرآن،خانواده
مقدمه
جامعه تنها هنگامیمیتواند به طور موثر عمل کند که اع ضایش به شیوه پیش بینی پذیر و منظمیرفتار کنند. در روند جامعه پذیری، اعضای جامعه میآموزند، که با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و نسلهای متوالی، آموزشهایی را که برای حفظ حیات جامعه لازم است فرا میگیرند، و به نسلهای بعدی انتقال میدهند. جامعه دینی به عنوان ق سمی از انواع جوامع نیز از این قاعده م ستثنی نبوده و نیازمند به ا شاعه و تعمیق عنا صر دینداری در بین پیروان خویش می باشد.و طبیعی است که بخش معتنابهی از این عناصر از ناحیه متدینین به آن شریعت در بین آحاد جامعه درونی می شود.با این وصف ،کارگزاران ب سیاری متولی درونی سازی عناصر دینداری هستند.
خانواده،گروه همالان،مدرسه،رسانه و .... . در این اثنا بررسی نهاد خانواده به عنوان یکی از این عوامل، به دلیل اهمیت مضاعف آن، در این نوشتار مورد کاوش قرار می گیرد. بنابراین ،اهمیت پرداختن به موضوع »جامعه پذیری خانواده« ، ریشه در اهمیت نهاد خانواده دارد. نهاد خانواده، رکن بنیادین اجتماع ب شری و محمل فرهنگ های گوناگون ا ست، تا آن جا که سعادت و شقاوت امت ها، مرهون ر شادت و ضلالت خانواده می باشد. سوالاتی مانند عناصر جامعه پذیری در نهاد خانواده چیست؟ تعامل محیط اجتماعی با خانواده بر اساس الگوی ساختی در فرایند جامعه پذیری چگونه ا ست؟ پایگاه اجتماعی خانواده در این فرایند دارای چه تاثیری ا ست؟ عوامل موثر بر جامعه پذیری در نهاد خانواده دارای چه مخت صاتی ا ست ؟ شرایط جامعه پذیری در نهاد خانواده چگونه ا ست؟و ب سیاری از سوالات مرتبط دیگردر این تحقیق از میان ایات قرآن مورد کاوش قرار خواهد گرفت.
آنچه تحقیق حاضر را از مطالعات مشابه متمایز می کند،مطالعه میان رشته ای این تحقیق واستخراج و تحلیل گزاره های جامعه شناختی از قرآن است.تقریبا با اطمینان می توان ادعا کرد تحقیقی با این موضوع و این خصوصیت را محقق ندیده است،مگر آنچه که در دهه اخیر از سوی گروه مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در قالب چاپ کتاب مفاهیم اجتماعی در قرآن در سه جلد منتشرشده است.بنابراین هدف از نگارش این مقاله باز سازی علوم ان سانی با رویکرد قرآنی و بهره وافر از آموزه های این کتاب آ سمانی در روابط انسان که در بین جوامع انسانی جاری است.
روش شناسی
پژوهشگران تحقیق کیفی بر این باورند محدودیت های تحقیق کمی نقطه شروعی برای استدلال به نفع تحقیق کیفی بوده است، زیرا بهره مندی از روش های علوم طبیعی ،که مشی تحقیق کمی است، در حوزه علوم انسانی روا نمی دانند و برای روش کیفی ویژگی هایی برمی شمارند، "در تحلیل کیفی ما به کمی کردن داده ها ی کیفی نظر نداریم،بلکه مقصودمان تفسیر است.این تفسیر به منظور کشف مفاهیم و رابطه ها در داده های خام، و سازمان دادن آن ها در قالب یک طرح توضیحی نظری انجام می شود.1 بر این اساس ،تفسیراجتماعی قرآن به عنوان یکی از اقدامات اساسی در فرایند انجام کار مد نظر بوده است. »مقصود از تفاسیر اجتماعی، مجموعه ای از شروح،تو ضیحات، ا ستنباطات و تحلیل هایی ا ست که مف سران در طی قرون و اع صار در ذیل آیات اجتماعی قرآن مجید عر ضه کرده اند.آیات اجتماعی نیز به آیاتی اطلاق می شود که به زندگی اجتماعی ان سان و لوازم و آثار و پیامدهای آن مربوط باشد.2« از بین متدهای مختلف تف سیری که در علم تف سیر وجود دارد ، به نظر می ر سد تف سیر ع صری بهترین متد در تحقیق حا ضرباشد.زیرا یکی از تحولات جدی در عرصه قرآن پژوهی ، تحول از دیدگاه فردی و اخروی، به دیدگاه عرفی و اجتماعی است.
یافته ها و نتایج
تاثیر عناصرساختی خانواده در فرایند جامعه پذیری:
گروههای اولیه بر اساس نوع وشکل روابط اعضایش از مهم ترین عواملی هستند که خصوصیات انسانی را به موجود زندهای که تنها با کششها، نیازها و واکنشهای طبیعی به دنیا میآید، میآموزند.آیه سی وششم سوره بقره بیان کننده این مطلب است که شیطان،آدم وحوا را از آن چه در آن بودند یعنی به شت و نعمت های آن و کرامتی که داشتند،دور کرد.این امر به سبب خطایی که از سوی ابوالبشر سر زد به صورت فراگیر فرزندان پس از او را نیز شامل شد.آیه گواه این مطلب است که پدر و مادر، در تعیین پایگاه و منزلت اجتماعی فرزندانشان موثرند. فرزندصالح عضو موثر در فرایند جامعه پذیریطبق مفاد آیه سی و هشتم سوره آل عمران انگیزه حضرت زکریا ازاینکه گفت: پروردگار مرا از ناحیه ی خود فرزندی و نسلی پاک ببخش،این بود که ،گروهها و افرادی که انسان با آنها کنش متقابل چهره به چهره دارد - خانواده، همسالان، گروه همبازی و ... - تأثیر تعیین کنندهای در شکل گیری شخصیت و کنشهای اجتماعی او دارند.
شرایط جامعه پذیری در خانواده برخورداری ازپایگاه اجتماعی مطلوب و ارتباط موثر وجود عناصری مطلوب چون منزلت اجتماعی شایسته خانواده ،اعضاء متصف به دینداری و پیشینه مثبت خویشاوندی ،زمینه تشکیل خانواده کارآمد و مطلوب را فراهم می آورد.ت شکیل نهاد خانواده با چنین خ صو صیتی می تواند تاثیر مثبتی در ساخت کلان جامعه دا شته با شد. آیه نود و یکم سوره هود به پایگاه خانوادگی ح ضرت شعیب - علیه ال سلام - ا شاره می کند که باعث دوری از گزند حوادث شد و تا حدی زمینه جامعه پذیری قومش را فراهم آورد.
ابراز احساسات و عواطف
آیه سی و ششم سوره نساء در مقام بیان ابراز احساسات و عواطف عملی دستور داده به پدر و مادر، خویشاوندان و یتیمان وهمسایه نزدیک و همسایه دور و رفیق مصاحب و درراه مانده و بردگان که مملوک شمایند، احسان کنید و بعد از آن فرموده است خداوند کسی که دستخوش خیالات خود شده است و خیالش او را درنظر - خودش - شخصی بسیار بزرگ جلوه داده و هم چنین کسی که زیاد افتخار میکند، را دوست نمیدارد.نکته مهم دراینآیه ، برقراری روابط مبتنی بر عواطف و صمیمیت در بین اعضاء خانواده و هم چنین شبکه خویشاوندی است.این خصوصیت نوعی هم تغییری بین اعضاء ایجاد می کند،به طوری که ابراز محبت و صمیمیت تعاملی، میزان و ضریب آن را مضاعف کرده و به سایر ابعاد نظام خویشاوندی تسری پیدا می کند.
زمینه جامعه پذیری در خانواده:
تجانس فرهنگی
یکی از زمینه ها و ب ستر منا سب جامعه پذیری در نهاد خانواده تجانس فرهنگی ا ست .آیه 221 سوره بقره ،به این مهم به خوبی اشاره کرده و همسان همسری،به عنوان مصداقی از تجانس فرهنگی، را یکی از شرایط تشکیل زندگی مشترک و ایجاد خانواده بیان می کند. شیوه ی جامعه پذیری در نهاد خانواده : واداشتن افراد به انجام مناسک دینیمفاد آیه 55، سوره مریم به یکی از نقشهای مرد در خانواده، نظارت و کنترل در خانواده و تعیین جهت گیریهای خانواده است، اشاره می کند.
کارکرد جامعه پذیری خانواده
اصلاحات خویشاوندی
آیه 85، سوره صافات گفتگوی حضرت ابراهیم و بستگانش است.در این آیه به تحقق چنین کارکردی اشاره می کند .ا صلاحات خوی شاوندی بدین معنا ست که فرد به در ستی ارزشها و باورهای خانواده و جامعه را باز سازی کرده و بر ا ساس آن بتوان یک جامعه سالم یا به تعبیر افلاطون مدینه فاضلهای داشت که دیگر در آن هیچ نقص و عیبی وجود نداشته باشد. تاثیرگذاری در اصلاح عموم سوره نحل،آیه 90 دراینآیه ، یکی از کارکردهای جامعه پذیری ، صلاح مجتمع و اصلاح عموم بیان شده است. احسان وبخ شش افراد ثروتمند به افراد فقیر در یک شبکه خوی شاوندی، باعث می شود که عدالت به صورت یک سان دربین اع ضاء اجرا شود و همین عدالت که در واقع برقراری ارزشهای یک جامعه به شمار میآید، باعث می شود تا فرآیند جامعه پذیری راه خود را به درستی طی کند .
یافته ها و نتایج
خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی ویکی از گروه های نخستین تاثیر بسزایی در جامعه پذیری دینی داشته که از این رهگذر نباید از شرایط و زمینه های لازم برای تحقق این فرایند مهم و تاثیر گذار غفلت جست.شرایطی که توفیق بیشتر جامعه پذیری را فراهم می آورد.تشکیل خانواده ها شای سته ا ست ا ست مبتنی بر کفویت طرفین صورت گیرد . زیرا این امر مبنایی برای جامعه پذیری ا ست. هرگونه تخلف از این اصل بنیادین می تواند مبنای اختلافات و تضاد بین اعضاء خانواده باشد تداوم مناسک، تمرین دینداری است و بر اساس آموزه های دینی تذکری است برای التفات و توجه به ذات لایتناهی الهی.
