بخشی از مقاله
چکیده
دراین مقاله سعی شده است که از قرآن به عنوان بزرگترین چراغ هدایت انسان برای رسیدن به آرامش استفاده شود تا بهترین راهکارها برای رسیدن به خاواده ای مستحکم و اسلامی با استفاده از آموزههای قرآنی معرفی شوند.خانواده رکن اساسی جامعه ی انسانی است و شرط پویایی و استواری آن، وجود روابط صحیح و پایدار میان همسران است. تحصیل معرفت به این گونه روابط، نیازمند آشنایی هر یک از اعضا با وظایف و حقوق خویش است. قرآن کریم به عنوان عالی ترین راهنمای حیات بشر، بهترین هدایتگر در این مسیر است. در نوشتار حاضرسعی ما براین است تا، با رجوع به رهنمودهای حکیمانه ی این کتاب عظیم، راه های تحکیم روابط زن و شوهر در خانواده بررسی شده و ضمن معناشناسی خانواده و بیان اهمیت و ضرورت بحث، موضوعات ذیل تحلیل گردیده است: انگیزه تحکیم روابط در خانواده، عوامل مؤثر بر تحکیم روابط، ساختار خانواده آرمانی و اصول تحکیم خانواده در قرآن .در این مقاله مهم ترین این عوامل یعنی: ایمان و فضیلت گرایی، عشق و محبت، شناخت نقش ها و وظایف خانوادگی، وجود همکاری و تفاهم بین اعضا، عدالت، اخلاق نیکو، مدیریت صحیح و رعایت ادب و احترام، اعتماد و نیز وفاداری اعضای خانواده به یک دیگر در پرتو راهنمایی های قرآن مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.
بیان مسئله
سوال اساسی که همواره ذهن جامعه شناسان و پژوهشگران حوزه خانواده را به خود معطوف کرده است این است که که چگونه می توان از قران به عنوان بنیادی ترین نقشه راه انسانی برای تحکیم بنیادهای خانواده استفاده کرد. آن چه در عصر حاضر ذهن اندیشمندان و جامعه شناسان را به خود مشغول ساخته مسائل مربوط به خانواده است.خانواده به عنوان مهم ترین کانون بشری، عنصر اساسی در تشکیل، پیش رفت و موفقیت یک جامعه و ملت است، چگونه سعادت هر جامعه ای منوط به نیک بختی خانواده های آن جامعه است.چگونه ، باید هر چه بیشتر در جهت نیل به سعادتمندی آن کوشید. که دست یابی به این مهم تنها از طریق شناسایی کامل عوامل تحکیم بنیان خانواده از دیدگاه قرآن امکان پذیر است.
مقدمه
در قرآن شریف، خانواده محبوبترین بنیاد اجتماعی معرفی گشته است. برای آن که از ارزش و قداست این بنیان محبوب پابرجا و محفوظ بماند، خدای متعال برای هر یک از اعضای خانواده، تکلیف، وظایف و حقوقی تعیین کرده است که رعایت آنها، موجب دستیابی خانواده به آرامش و آسایش، خواهد شد .در تمامی شرایع آسمانی، محبتورزیدن، مدارای همسران با یکدیگر، خوشرفتاری و خوشکلامی در خانواده، رعایت حقوق یکدیگر، رسیدگی به کودکان، احترام به بزرگان و حمایت از بیماران، عبادت محسوب میشود و امری مقدس است. مؤمنین به انگیزهی اطاعت از حق و جلب رضای خدا، سعی در کنترل رفتار خویش و صبوری در برابر ناملایمات زندگی دارند. البته این اطاعت، هم از سوی زن و هم از سوی مرد، پسندیده است؛ در غیر این صورت، یکسویه بودن آن، بنای ظلم در خانواده خواهد بود. این انگیزه - شریعت - تاکنون قویترین انگیزه در تحکیم روابط خانواده بوده است. تعالی معرفت دینی و مؤدب شدن به آداب الهی، با پایداری خانواده نسبتی مستقیم دارد. چنانچه دولتها با کمک مراجع دینی، سطح آگاهی و پایبندی خانوادهها را به تقیدات دینی بالا ببرند، به طور قطع از میزان اختلافات کاسته و بنای خانواده استوارتر خواهد شد. اکنون برخی از جوامع غربی که فروپاشی خانواده را بزرگترین معضل اجتماعی اعلام کردهاند، برای بازسازی خانواده دست به دامان کلیسا و دعوت جوانان به مذهب شدهاند. علاوه بر سه انگیزهی فوق، عواملی چون تأمین اقتصادی، کسب حیثیت اجتماعی، ادامه نسل و حفظ هویت نیز میتوانند در شمار انگیزههای تحکیم روابط شمرده شوند؛ ولیکن به طور معمول کارکرد خانواده محسوب میشوند .
انگیزه تحکیم روابط در خانواده
پایداری خانواده در طول تاریخ و در پهنهی جغرافیای ملل، حاکی از انگیزه یا انگیزههایی برای حفظ روابط و پیوند میان اعضای آن است. تحلیل این پیوند، در خانوادههای مختلف با ساختارهای گوناگون، نمایانگر چند انگیزهی محدود میباشد .برخی روانشناسان معاصر، آدمی را دارای چند انگیزه اصلی و بنیادی میدانند. برخی دو غریزهی »صیانت ذات و غریزهی جنسی« را برمیشمارند. برخی »انگیزهی اجتماعی« را نیز به آن دو میافزایند و برخی چهار غریزهی »صیانت ذات، تغذیه، غریزهی جنسی و میل اجتماعی« را جزء این انگیزهها به حساب میآورند. 1برخی که »میل جنسی« را محور
تصمیمگیریها و تحرکات بشر میدانند، اعتقاد دارند که هدف اصلی تشکیل خانواده، شکل حقوقی و رسمی دادن به ارضای این غریزه است .در پاسخ باید گفت: میل جنسی در تشکیل خانواده - ازدواج - انگیزهی مؤثر و اصلی است؛ اما در روابط و پایداری آن نقش انگیزه را نخواهد داشت و اگر عوامل دیگر به کمک آن نیایند، به تنهایی عاملی کافی نخواهد بود؛ زیرا منظور از تحکیم روابط، تداوم آن تا پایان همزیستی است. در حالیکه میل جنسی در طول زندگی شدت و ضعف دارد و در دوران پیری اصولاً نقشی نخواهد داشت؛ ولی روابط در بسیاری از خانوادهها در این دوران قویتر و پایدارتر است و برعکس در بسیاری از خانوادههای جوان که میل جنسی شدیدتری حاکم است، به لحاظ آنکه این میل در خارج از خانواده پاسخ داده میشود، سستی بیشتری مشاهده میشود .پس »میل جنسی« در تحکیم روابط اعضای خانواده، نقش انگیزشی نداشته، بلکه عامل تقویت کننده است و به طراوت محیط و بالا بردن آستانهی تحمل کمک میکند؛ لذا نقش بسیار مهمی در خانواده دارد و همسران میتوانند از آن برای یک زندگی پایدار کمک بگیرند .از میان انگیزههای متفاوت و فراوانی که برای برپایی خانواده و حفظ پیوند میان اعضا میتوان برشمرد، چند عامل عمده به نظر میرسد :
1-فطرت
انسان برحسب فطرت، جمع طلب است و به طور طبیعی از انزوا و تنهایی گریزان است .به همین لحاظ تا قبل از تشکیل خانواده، به خانوادهای که در آن متولد شده، وابستگی شدید دارد و بعد از آن، در اولین فرصت مناسب، خود تشکیل خانواده میدهد و به آن وفادار میماند. همچنین، تعلقات انسان به محیط و افرادی که با آنها مأنوس شده، به طور فطری انسان را پایبند میکند؛ گرچه به ظاهر امری اکتسابی به نظر میرسد، اما جذبهای از درون است .
2-اخلاق
«خلق، عبارت از عادت، مروت، طبع و دین« است. 2غزالی نیز اخلاق را عبارت از »اصلاح و پیراستن قوای سهگانه تفکر، شهوت و غضب« میداند . وی معتقد است، اخلاق، هیئتی رسوخ یافته در نفس است که باعث میشود انسان با سهولت، آسانی و بدون تأمل و اندیشه رفتار نماید. این حالت، زمینهی صدور افعال پسندیده و نیکو و دوری از افعال زشت و ناپسند است.3 با رجوع به این دو تعریف و دیگر تعاریف اخلاق، مشخص میشود که رابطهی اخلاق و خانواده، رابطهای کاملاً مستقیم و الزامی است؛ زیرا جز در محیط امن و سازندهی خانواده، انسان هرگز قادر به کسب آگاهی، کمال و رفع نواقص از نفس و رفتار خود نمیباشد. بنابراین، انسان که جویای کمال و گریزان از ضعف و نقص است، طالب حضور در خانواده و تحکیم روابط اعضای آن میباشد. به طور کلی، استواری و محکم بودن خانوادهها، حاصل پایبندیهای اخلاقی اعضای آن و پرهیز از کجخلقی و فساد است؛ حتی در میان خانوادههایی که چندان پایبند به احکام الهی نمیباشند. همچنین بسیاری از سنتهای پسندیده میان اقوام مختلف ، جهت عمل به همین اخلاقیات است .بنابراین، یکی از راههای حفظ خانواده بها دادن به این سنتهاست .
شریعت
نقش ادیان و شرایع مختلف در ساماندهی و هدایت زندگی بشر، به خصوص در روابط اجتماعی، نقشی اساسی، قابل اعتماد و پایدار بوده است. شرایع آسمانی با تعیین ضوابط و آییننامههای رفتاری، علاوه بر تصحیح روابط انسانی، بشر را مؤدب به آداب درست اجتماعی و خانوادگی کرده و از انسان غارنشین بیهویت، امتهای بزرگ انبیای الهی را ساخته است. همهی ادیان الهی بدون استثنا، شامل احکام دقیقی برای تنظیم روابط خانوادهاند. این احکام در شکل اصلیشان و به دور از تحریف، به دلیل آنکه بر اساس فطرت وضع گردیدهاند، ضامن سلامت و صلح در خانوادهاند. به همین دلیل، خانواده در میان اقوام مؤمن، استوارتر بوده و میزان طلاق در آن، بسیار کمتر از اقوام غیرمقید است. بر این اساس، شریعت همواره به منزلهی یک معلم و مراقب در خانواده نقشی مؤثر را ایفا کرده است .در تمامی شرایع آسمانی، محبتورزیدن، مدارای همسران با یکدیگر، خوشرفتاری و خوشکلامی در خانواده، رعایت حقوق یکدیگر، رسیدگی به کودکان، احترام به بزرگان و حمایت از بیماران، عبادت محسوب میشود و امری مقدس است. مؤمنین به انگیزهی اطاعت از حق و جلب رضای خدا، سعی در کنترل رفتار خویش و صبوری در برابر ناملایمات زندگی دارند. البته این اطاعت، هم از سوی زن و هم از سوی مرد، پسندیده است؛ در غیر این صورت، یکسویه بودن آن، بنای ظلم در خانواده خواهد بود. این انگیزه - شریعت - تاکنون قویترین انگیزه در تحکیم روابط خانواده بوده است. تعالی معرفت دینی و مؤدب شدن به آداب الهی، با پایداری خانواده نسبتی مستقیم دارد. چنانچه دولتها با کمک مراجع دینی، سطح آگاهی و پایبندی خانوادهها را به تقیدات دینی بالا ببرند، به طور قطع از میزان اختلافات کاسته و بنای خانواده استوارتر خواهد شد. اکنون برخی از جوامع غربی که فروپاشی خانواده را بزرگترین معضل اجتماعی اعلام کردهاند، برای بازسازی خانواده دست به دامان کلیسا و دعوت جوانان به مذهب شدهاند. علاوه بر سه انگیزهی فوق، عواملی چون تأمین اقتصادی، کسب حیثیت
