بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه آموزش الکترونیکی1 در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد. فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل داشتن برخی مشخصه های منحصر به فرد، پتانسیل لازم را برای متحول کردن تمامی عرصه های زندگی انسان از جمله اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و غیره را دارد؛ به این ترتیب، دنیای آموزش نیز از این تحولات دور نیست و آموزش و پرورش و به ویژه آموزش عالی به شدت متأثر از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است، تا آنجا که با توجه به قدرت فناوری دیجیتال و گسترش اطلاعات، آموزش عالی در آستانه ی انقلاب قرار دارد و تولید دانش در این عصر ، فعالیتی با کمک فناوری به شمار می رود. فناوری با تحت تأثیر قرار دادن آموزش، نظام های آموزش الکترونیکی را بوجود آورده در واقع آموزش الکترونیکی یا آموزش مجازی دستاورد فناوری در حوزه آموزش می باشد در این تحقیق به اهمیت این امر پرداخته شده استاین. تحقیق از نوع کتابخانه ای می باشد و تقریباً تمامی مقالات و کتاب ها مورد استفاده قرار گرفته است.
.1 مقدمه
در دنیای ارتباطات و اطلاعات کنونی، وجود شبکه های اینترنتی و امکانات آموزشی پیشرفته و افزایش رشته های تحصلیی از یک طرف و کمبود فضا و کاهش هزینه های آموزش عالی از طرفی دیگر، استفاده از آموزش الکترونیکی را اجتناب ناپذیر کرده است. هدف غایی نظام های آموزشی در سراسر دنیا، تعلیم افراد به منظور انتقال فرهنگ و ارزش های حاکم بر کشور و حضور در جامعه است. دنیای امروز، دنیای ارتباطات و رسانه ها است. محیط رقابتی دنیای امروز و تحول علم و فناوری، استفاده از آموزش الکترونیکی را در جامعه بشری امری اجتناب ناپذیر کرده است.
در رویکرد کنونی، هر سازمان و به خصوص سازمان های آموزشی برای موفقیت با توجه به اهداف شکل گیری و در راستای حفظ، بقا و ارتقای خود در دنیای الکترونیک و فن آور امروز، همسو با انتظارات جامعه در سطح ملی و بین المللی، به مدیران شایسته و کمال جو و مدیریتی ناب و کامل نیازمند هستند تا این مدیران با توجه به محیط رقابتی دنیای امروز و توسعه ی علم و فن آوری، بهترین و سریع ترین تکنولوژی های روز از جمله آموزش الکترونیک را در جامعه ی بشری برای تحقق اهداف آموزشی به خدمت گیرند.
ارتقا و توسعه سطح کیفیت آموزشی در جهان و اثربخشی خدمات آموزشی نیاز به انتقال دانش در کوتاه ترین زمان دارد، بطوریکه سیستم های سنتی آموزش جهت بر آوردن نیازهای آموزشی مدون امروزی، کافی نیست. از طرفی، حجم روزافزون منابع اطلاعاتی، علی الخصوص در زمینه ی آموزش و پژوهش و نیاز شدید افراد برای دسترسی به این اطلاعات در سراسر دنیا از یک سوی دیگر، موجب به وجود آمدن شبکه های گوناگون و بزرگ رایانه ای در سطح بین المللی شده است تغییرات شتابان علم، حصار زمان و مکان برای دریافت اطلاعت در تمامی زمینه های علمی را در هم شکسته و آموزش نیز از این پدیده مستثنی نیست.
آموزش، یکی از ارکان اساسی توسعه ی توانمندی ها، مهارت ها و شایستگی ها در بخش های مختلف جامعه است - کاظمی ملک محمودی و همکاران، - 1394 در واقع یکی از مهم ترین چالش های آموزش در قرن بیست و یکم، چگونگی تربیت فراگیرانی شده که با آمادگی لازم با جامعه در حال تغییر و پیچیدگی عصر انفجار اطلاعات روبه رو می شوند. پیشرفت های گسترده علم و فناوری، همراه با منسوخ شدن سریع یافته ها و اطلاعات قبلی، مستلزم نوعی تعلیم است که در آن دانشجویان به طور مداوم یادگیری و حل مساله باشند و در عین حال از رویارویی با آن لذت ببرند - ملکی و همکاران، . - 1394 از طرفی دیگر شرایط یادگیری نیز باید چنان سازماندهی می شد که هر فراگیر بتواند براساس توانایی های خود به فعالیت و یادگیری بپردازد.
براین اساس از سال 1375 با هدف افزایش کیفیت و فراگیر کردن آموزش عالی، دولت رویکرد توسعه و راه اندازی سیستم های آموزش الکترونیکی را در دانشگاه های کشور را در دستور کار خود قرار داد. ماحصل این برنامه در مراکز آموزش عالی - طرح تکفا - ، ایجاد دوره های کارشناسی و کارشناسی ارشد به صورت از راه دور بود - علامی، درخشان، صفدری، . - 1390 اما در این میان موانعی وجود دارد که گاهاً بعنوان سدی برای بستر سازی آموزش الکترونیکی محسوب می شود.
سیر آموزش در طول تاریخ
در یک دید کلی انقلاب ها و دگرگونی های آموزشی را به چهار مرحله تقسیم می کنند:
-1 انقلاب اول زمانی رخ داد که بخشی از وظایف آموزش به محیط خارج از خانه منقل شد و به این نتیجه رسیدند که خانه همه مواد آموزشی را به کودکان یاد نمی دهد و مکان هایی مانند مکتب یا مدرسه را راه اندازی کردند تا فرزندانشان بتوانند مراحل آموزشی را در آنجا طی کنند.
-2 انتخاب متون نوشتاری به عنوان ابزار آموزشی در کنار آموزش شفاهی انقلاب بعدی بود که در آن از آموزش گفتار مدار به سوی آموزش نوشته مدار حرکت کردند.
-3 اختراع ماشین چاپ و تولید انبوه منابع مکتوب انقلاب بعدی بود که در این مرحله وارد کهکشان گوتنبرگی شدند در واقع محتوای علمی در گستره بسیار وسیعی در اختیار کاربران قرار گرفت.
-4 انقلاب چهارم با بروز انقلاب اطلاعاتی و امکان دسترسی با سرعت زیاد به منابع دیجیتالی شروع شد یا همان رخدادی که امروزه به عنوان کهکشان مارکونی از آن یاد می شود، اتفاقی که از حدود30 سال پیش آغاز شد و آنچه امروز طلعیه هایش را تحت عنوان های چون انقلاب اطلاعاتی، عصر اطلاعات یا فناوری اطلاعات مشاهده می شود چهارمین رخدادی است که در عصر ارتباطات رخ داده است - نوبخت، . - 1390
آموزش مجازی
یکی از روش های آموزشی که در طی چند سال اخیر همزمان با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش های رسمی و غیر رسمی عنوان گردیده و سعی بر جایگزینی آموزش سنتی با آن است، آموزش مجازی می باشد.شعار شیوه آموزش مجازی این است:" می بایستی آموزش را نزد افراد ببریم نه افراد را نزد آموزش، با نگاه اجتماعی به آموزش و یادگیری، سازماندهی شبکه ای و تأکید بر مشارکت.” آموزش مجازی، استعاره ای است برای محیط های آموزش و یادگیری، با محور قرار دادن فراگیران - با توانایی ها و پیشینه های علمی و نیازهای آموزشی متفاوت - به جهت تحقق یادگیری موقعیتی، یادگیری تجربی و مساله مدار - بعنوان قلب آموزش مجازی - از طریق ترکیب تکنولوژی های جدید در این سیستم یک کلاس درس الکترونیکی مطرح است که مغز متفکر سیستم به حساب می آید و یک شبکه، که محل حضور مجازی فراگیران است و یک ماهواره که از طریق امواج کوتاه یا کابل، آنها را به هم مرتبط می سازد فرهنگ حاکم در این رویکرد فناورانه و دیجیتال با تمرکز کمتر می باشد، که این فرهنگ به حال وآینده نظر دارد و ماجرا جویانه تر به مسائل می نگرد.
نظام مدیریتی انعطاف پذیر و همگام با تغییرات و نیازهای جامعه توسط نرم افزاری صورت می گیرد که بر آموزش و یادگیری نظارت دارد و باعث سرعت و اثربخشی فرایند آموزش، ارتباط های بین یادگیرندگان، مدیریت، توسعه منابع انسانی و بهینه سازی فرایند آموزشی میگردد،که از آن تحت عنوان نظام مدیریت یاد می شود. نظریه زیربنایی آموزشی آن، نظریه ساختن گرایی می باشد، که فرآیند طراحی آموزشی در آن خاص و انعطاف پذیر، آن هم با گروهی متشکل از متخصصان گوناگون و با گذاشتن مراحلی چون تعریف، طراحی، اجرا و ارزشیابی صورت می گیرد مفهوم دانش در اینجا متحول سازی واقعیات و حقایق است.
فراگیر بایستی به کشف روابط میان امور وحقایق، ابتکار و جستارگری و مهمتر از همه یادگیری چگونگی یادگیری، آن هم به خاطرخود یادگیری و دستیابی به خطوط اطلاعاتی علاوه بر خطوط ارتباطی بپردازد این رویکرد به گونه ای است، که در آن مدرسان به عنوان عناصری پویا و متحرک با آشنایی کامل از فرهنگ و فلسفه یادگیری در کنار کاربرد فناوری اطلاع رسانی جدید به زعم رمسدن1 به عنوان تسهیل کننده با تأکید و تمرکز بیشتر روی جنبه های انسانی تدریس و یادگیری به تعلیم می پردازند.
به عبارتی با ترسیم مرزهای حوزه مطالعاتی و انتخاب و به کارگیری دقیق داده ها آن هم در حد نیاز فراگیران از میان انبوه اطلاعات موجود، تکالیف و رفتارهای فراگیران را در حین ارتباط با سایت های یادگیری از راه دور، با کنترل از طریق شبکه بررسی می نمایند تا سطح علمی آنها هر روزه مورد ارزیابی قرار گیرد و بالعکس یادگیرندگان نیز این امکان را دارند که مدرسان خود را ارزیابی کرده تا اشکالات آنها را یادآوری و بدین صورت فاصله بین استاد و شاگرد کاهش یابد، پس مشارکت فراگیران در جریان یادگیری موجب به وجود آمدن فلسفه شناخت آموزش ارتباطات می گردد.
در این رویکرد روش های تدریس در بسته های یادگیری منبع محور با هدف ایجاد فضای استدلال و مذاکره و ارتباط به منظور افزایش اعتماد به نفس و خود کنترلی و دسترسی انعطاف پذیر به منابع مورد نیاز اتخاذ می گردد. در اینجا مدرسان نیاز به یادگیری مستمر و مهارتهای جدید برای به روز نگهداری و توسعه طرح دروس و منابع درسی خود دارند، به ویژه اینکه درس آنها در معرض قضاوت عمومی قرار خواهد گرفت.
این شیوه از آموزش، امکان نوآوری در طرح ریزی ها وکاربرد روش های کارآمد در زمینه های مختلف را در اختیار مدرسان قرار می دهد، به عبارتی سبب بالا بردن کارآیی، قدرت و منزلت مدرس می گردد.ارزیابی ملاک مرجع براساس پرونده ها و عملکردها، خودارزیابی براساس کیفیت فهم و درک صورت می گیرد - سعیدپور، طبسی، . - 1389 ویژگی های آموزش الکترونیکی الف. تسلط علمی کامل بر مطالب: اندرسون معتقد است که معلمان در این شیوه همیشه در معرض پرسش و نقد رقابت با دیگران هستند. به همین دلیل، معلمی که بر موضوع آموزشی خود تسلط کافی نداشته باشد، امکان بقا در این نظام آموزشی را نخواهد داشت ب. نگاه عادلانه به جویندگان دانش: گسترش آموزش الکترونیکی و دسترسی همه ی قشرهای جامعه به این امکان، گامی بزرگ برای برقراری عدالت اجتماعی در زمینه ی آموزش است.
ج. انعطاف و مدارا: در این شیوه، سرعت ارائه دروس با توجه به شرایط و استعداد فراگیرنده قابل تغییر و تنظیم است و امکان تکرار مباحث بدون اتلاف وقت وجود دارد.
د. گروه بندی مخاطبان: پیترز معتقد است که در آموزش الکترونیکی ابزارهای خاصی برای گروه بندی مخاطبان وجود دارد برخی از این ابزارها عبارتند از: ارزیابی داوطلبان و تعیین نوع دسترسی آنان، تعیین محدودیت های خاص برای هر طبقه از فراگیرندگان و قرار دادن پیش نیازهای علمی برای دستیابی به برخی از متون درسی .
ه. آموزش رایگان: در آموزش الکترونیکی شرایط و زمینه های زیادی برای نزدیک شدن به آموزش عمومی رایگان وجود دارد که برخی از آنها عبارت اند از: کاهش هزینه های تحصیلی و توانایی قشرهای محروم در پرداخت آن، نبود نیاز به اختصاص هزینه های جانبی مانند ساختمان، دانشگاه و غیره. - جعفری، . - 1393
.2 نتیجه گیری
در راستای اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان مهم ترین محورهای توسعه در جهان، بسیاری از کشورها، به توسعه این فناوری به عنوان یکی از اصلی ترین زیرساخت های توسعه ی خود توجه کردند چرا که در سایه ی استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات در تمام ابعاد حیات بشری، جهان به سرعت در حال تبدیل شدن به جامعه ی اطلاعاتی است. در واقع امکان دستیابی به اینترنت و استفاده از منابع اطلاعاتی در تمام جوامع روندی تصاعدی را طی می کند و جوامع مختلف با توجه به زیرساخت های متعدد ایجاد شده، از مزایای فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده می کنند.
به زعم بسیاری از صاحب نظران و کارشناسان، فناوری اطلاعات و ارتباطات به دلیل داشتن برخی مشخصه های منحصر به فرد، پتانسیل لازم را برای متحول کردن تمامی عرصه های زندگی انسان از جمله اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و غیره را دارد؛ به این ترتیب، دنیای آموزش نیز از این تحولات دور نیست و آموزش و پرورش و به ویژه آموزش عالی به شدت متأثر از فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی است، تا آنجا که با توجه به قدرت فناوری دیجیتال و گسترش اطلاعات، آموزش عالی در آستانه ی انقلاب قرار دارد و تولید دانش در این عصر ، فعالیتی با کمک فناوری به شمار می رود.
