بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مهمترین وظایف نظام آموزشی در سرزمین اسلامی، آموزش و تعلیم و تربیت اسلامی است. هرچه کیفیت آموزش بالاتر باشد رسیدن به این هدف آسان تر خواهد بود. امروزه با گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات استفاده از آموزش مجازی می تواند کیفیت آموزش را بالا برده و نظام آموزشی را در رسیدن به این هدف یاری کند.هدف از تحقیق حاضر بررسی جایگاه آموزش مجازی در تعلیم و تربیت اسلامی است.ابتدا به بیان تعریف آموزش مجازی و تعریف تعلیم و تربیت اسلامی می پردازیم. سپس آموزش مجازی در نظام تعلیم و تربیت ایران را مورد بررسی قرار می دهیم. سپس در خصوص مزیت های آموزش مجازی در تعلیم و تربیت و آموزش بحث می کنیم. در ادامه جایگاه آموزش مجازی در تعلیم و تربیت اسلامی و زیرساختهای مورد نیاز را بیان می نماییم. در پایان از تأثیرات فضای مجازی بر تعلیم و تربیت اسلامی یعنی فرصت ها و تهدیدهای آن صحبت می کنیم.
کلمات کلیدی: آموزش مجازی، تعلیم و تربیت اسلامی، نظام آموزشی، فناوری اطلاعات
مقدمه و بیان مسأله
اگر تا دیروز آموزش تنها از معلمان و مربیان سود میبرد و کتاب بهعنوان اصلیترین منبع اطلاعاتی در امر آموزش محسوب میشد، امروزه آموزش با ابزارها و محیطهای جدید ارتباطی روبرو شده است. پیشرفتهای اخیر در صنعت رایانه و اطلاعرسانی، ورود و ظهور شبکههای اطلاعرسانی محلی، منطقهای و بینالمللی و بهویژه اینترنت، چند رسانهها، فناوریهای ارتباطی، ابزارها و روشهای جدید را پیش روی طراحان، برنامهریزان و مدیران و مجریان برنمههای آموزشی قرار داده است. نفوذ فناوریهای جدید اطلاعاتی به مراکز آموزشی - از مدارس تا دانشگاه ها - و حتی منازل، روابط سادهی معلمی و شاگردی را بهطور کلی دگرگون ساخته است. به این ترتیب، الگوهای سنتی یادگیری متحول شدهاند و کاربران با حجم گستردهای از دانش و اطلاعات مواجه هستند.
فناوری اطلاعات و ارتباطات در امر آموزش از مهم ترین شاخص های پیشرفت علوم به شمار می رود طوریکه آموزش های مجازی یا الکترونیکی به عنوان دستاوردهای مهم این فناوری، از عوامل اصلی جهش های علمی، پژوهشی و فرهنگی عصر حاضر است - فارغ زاده و کاشی، 1393، ص. - 122دانشگاههای سنتی ناگزیر به سازگاری با سیر تحولات و تغییرات جدید هستند. در محیط جدید، نقش مربیان و اساتید عوض خواهد شد.آنها بیشتر نقش تسهیلگر و مربی یا طراحان آموزشی را ایفا خواهند کرد. پس تغییر یا طراحی و راهاندازی سیستمهای مدیریت آموزشی متناسب، الزامی است. نظامهای آموزشی از راه دور، ابزاری برای آموزش مداوم تلقی میشوند و این آموزشها میتواند شامل معلمان و دانشجویان در هر سن،مکان جغرافیایی، موقعیت و وضعیت اجتماعی و سیاسی و با هرگونه آموزشی باشد.
باوجودی که فناوریهای جدید موجب استقلال و انعطاف بیشتر امور آموزشی میشود، اما جهت بکارگیری این امکانات، باید ساختار سازمانی مؤسسات عالی نیز متحول شود.همچنین جهت استفاده از هر سیستم فناوری نوین در امور آموزشی، لازم است شرایطی چون ایجاد زیرساختهای قوی فناوری، تدوین استانداردهای آموزشی لازم برای ارزیابی آموزشگران و دانشجویان، فرهنگسازی مناسب و تغییر نگرش سنتی جامعه در امر آموزش، سرمایهگذاری و مشارکت دولت و بخش خصوصی در این زمینه فراهم شود.باتوجه به اقدامات صورت گرفته در این زمینه و علاقهمندی مسئولان دانشگاهها و حتی مدیران ادارات و سازمان های غیرآموزشی به بهرهبرداری از روشهای آموزش مجازی و همچنین تغییر و گسترش دسترسی به فناوریهای آموزشی،پیشبینی میشود طی 10 سال آینده، اکثر واحدهای دانشگاهی در ایران، به جذب و آموزش دانشجو به صورت الکترونیک و بهرهبرداری از آموزشهای مجازی در سطحی بسیار گسترده، اقدام کنند.
نمیتوان به دنیای جدید وارد شد، اما همچنان همان ابزارهای قدیمی را بکار گرفت. در حوزهی آموزش الکترونیکی، متنها جای خود را به ابرمتن میدهند و تصاویر نیز با ابزارهای چند رسانهای جایگزین میشوند. در آموزش سنتی 2میدانند.در حالیکه در آموزش مدرن، استفاده از ابزارهای سنتی را به نقطهی اتمام لزوم استفاده از ابزارهای چند رسانهای موکول میکنند. آموزش الکترونیک ابزاری برای ارائهی راهحلهای مناسب جهت حل مشکلات کهنهی آموزش و یادگیری است - کیا، 1388، ص88و - 89 از سویی حدود نیم قرن پیش، برخی از متفکران مسلمان همچون محمد قطب، در حوزه تعلیم و تربیت اسلامی، اندیشه و نگارش را آغاز کردهاند. اما یکی از نقاط عطف در این جریان، تشکیل مجمعی جهانی متشکل از کشورهای اسلامی شامل ایران در سال 1397 هجری 1997 - میلادی - در مکه بود.
در این مجمع، حدود 330 نفر از دانشمندان مسلمان شرکت داشتند و به بررسی وضعیت بحرانی تعلیم و تربیت در کشورهای اسلامی و ضرورت تنظیم و تدوین اندیشههای اسلامی در جهت هدایت جریان تعلیم و تربیت پرداختند. از آن پس چهار مجمع دیگر نیز تشکیل شده است که به بررسی امور عملیتر یا فنی تر تعلیم و تربیت اختصاص داشته است. مجمع دوم سال 1400 هجری 1980 - میلادی - در اسلام آباد پاکستان تحت عنوان »تربیت معلم« و مجمع پنجم در سال 1407 هجری 1987 - میلادی - در شهر رابیتا در کشور مغرب جهت ارزیابی مجمعهای پیشین برگزار گردید.در ایران، پس از انقلاب اسلامی، رشته تعلیم و تربیت اسلامی به طور رسمی، به صورت رشتهای دانشگاهی در سال 1360 در دانشگاه تربیت مدرس در سطح کارشناسی ارشد تأسیس گردید - باقری، 1380، ص. - 29حال می خواهیم بررسی کنیم که آموزش مجازی چه جایگاهی در تعلیم و تربیت اسلامی دارد.
مفهوم آموزش مجازی
آموزش های مجازی یا الکترونیکی زیرمجموعه و فصل مشترک فناوری اطلاعات و ارتباطات و فناوری آموزشی می باشند. در این رویکرد، آموزش از راه فناوری های الکترونیکی و ارتباطی و یادگیری بر مبنای فناوری هایی مانند اینترنت، سیستم های یاددهی هوشمند و سیستم های آموزش مبتنی بر رایانه و چند رسانه ای ها استوار است. فناوری اطلاعات و ارتباطات وسیله ای برای ذخیره سازی، پردازش و ارایه داده ها است که به صورت الکترونیکی ومبتنی بر تعدادی رسانه می باشد . - Paseban Razavi, 2009:1 - کوپر آموزش مجازی را مجموعه فعالیت های آموزشی می داند که با استفاده از ابزارهای الکترونیکی اعم از صوتی، تصویری، رایانه ای و شبکه ای صورت می گیرد . - cooper, 2004,p9 - مایر به تعریف مفهومی از آموزش مجازی و الکترونیکی پرداخته است و آن را یادگیری فعال و هوشمندی می داند که ضمن تحول در آموزش در گسترش و تعمیق و پایدار ساختن فرهنگی فن آوری اطلاعات و ارتباطات نقش اساسی و محوری خواهد داشت . - Mayer, 2005,p12 -
