بخشی از مقاله
چکیده:
مسئله شهرسازی بر اساس اصول پدافند غیرعامل و نقش آن در حیات شهرها از مباحث بنیادین در مطالعات شهرسازی و برنامهریزی شهری کشور بوده×است. با توجه به پیشرفت تکنولوژی و تأثیر آن در گسترش سلاحهای کشتار جمعی و نیز با توجه به اینکه کشور ایران دارای اهداف و خطمشیهای راهبردی مثل اقتدارگرایی، عزت طلبی، حفظ تمامیت ارضی، و ... میباشد و از سوی دیگر اعتقاد به اینکه در همه حال باید آماده دفاع بود، بکارگیری ملاحظات پدافند غیرعامل در ساخت شهرها در کشور ایران بسیار مهم است. این پژوهش از نوع کاربردی میباشد و متغیرهای مورد بررسی در آن شامل شناسایی ساختمانهای اداری حیاتی، حساس و مهم شهر زابل، به منظورکاهش خسارتهای ناشی از حملات دشمن میباشد.
روش جمعآوری اطلاعات عمدتاً کتابخانهای و نیز استفاده از مطالعات میدانی می باشد. در این مقاله از روش ماتریسی برای بررسی انطباق مکانی سازمانهای اداری زابل با اصول پدافند غیر عامل استفاده شده است. در این مقاله به شناسایی ساختمانهای حیاتی، حساس و مهم در شهر زابل پرداخته شده است؛ بدین طریق میتوان اقدامات پیشگیرانهای را قبل از وقوع جنگ برای کاهش خسارات جانی و مالی مهمترین ساختمانهای شهر، جایی که تلفات از بقیه نقاط شهر بیشتر است انجام داد. نتایج تحقیق بیانگر عدم رعایت اصول پدافند غیر عامل در شهر زابل می باشد.
-1 مقدمه
مسئله دفاع و امنیت از دیرباز در طراحی مجتمعهای زیستی و سکونتگاههای بشر مورد توجه ویژهای قرار داشته است. نگاهی به تاریخچه طراحی اینگونه فضاها اهمیت آن را نزد شهرسازان نشان میدهد. در کشور ایران، با توجه به موقعیت ویژه در خاورمیانه و حضور مداوم تهدیدات خارجی و همچنین با توجه به بعد جغرافیایی- طبیعی و استقرار بر گسلهای زلزله، پدافند غیرعامل نقش حیاتی به خود می گیرد. چنین ابعادی اتخاذ تمهیدات مختلف در حفظ و حراست از مراکز و تاسیسات مهم و حیاتی و تدارک پیشبینی های لازم را ضرورت میبخشد.
با توجه به قرارگیری بسیاری از مراکز حساس و حیاتی در قلب شهرها، تخریب بخش یا تمامی آنها اثرات بسیار مخرب و سنگینی را بر سازمان فضایی شهر وارد آورده و منجر به از هم خوردن تعادل سیستمهای جوامع انسانی میگردد. به منظور پیشگیری از وقوع این مشکلات و به حداقل رساندن خسارات و تلفات در زمان وقوع بحران، بحث ایمنی و امنیت می بایست در کلیه سطوح برنامهریزی و طراحی، از موضوعات کلان شهرسازی تا معماری و جزئیات فنی مورد توجه قرار گیرد. تدابیر پدافند غیرعامل در معماری و شهرسازی میتواند علاوه بر کاهش خسارات تهدیدهای انسانساخت، در کاهش خطرپذیری در برابر انواع خطرات طبیعی نیز مفید واقع شود. - متقی و مرتضوی مهرآبادی، - 2 :1389
امروزه میتوان با استفاده از برنامه های جامع مدیریت بحران و با بکارگیری طرحهای کاربردی و چند منظوره در مرحله آمادگی قبل از بحران، به میزان زیادی از شدت و گستردگی خطرات و تلفات ناشی از آنها کاست. از مهم ترین این تمهیدات، بکارگیری اصول پدافند غیرعامل به عنوان راهکاری برای کاهش خطرپذیری در برابر انواع خطرات و افزایش کارایی پس از وقوع خطر است که میبایست در تمامی سطوح برنامهریزی و طراحی شهری مورد توجه واقع شود. - متقی و مرتضوی مهرآبادی، - 2 :1389
شهرستان زابل یکی از هشت شهرستان استان سیستان و بلوچستان است که در منتهیالیه شمال این استان قرار دارد. مساحت این شهرستان بالغ بر 15/2 هزار کیلومترمربع است که 8/1 درصد کل مساحت استان را تشکیل میدهد. مرکز این شهرستان، شهر زابل با جمعیت بالای 150هزار نفر است - مهندسین مشاور طاش، - 3 :1384 و دلایل زیر دارای اهمیت فراوان جهت بررسی و تحقیق در خصوص مکانیابی و جانمایی کاربریهای آن میباشد:
1. مرز خاکی مشترک از شمال و شمال شرق با کشور افغانستان
2. دشتی نسبتاً وسیع و عاری از پستی و بلندیهای شاخص
3. تراکم کاربریهای اداری در یک نقطه در مرکز شهر
4. تراکم نسبی کاربریهای مسکونی در بافت پر و مرکزی شهر
5. وجود اراضی و متحدثات وسیع نظامی در شهر
6. کمبود خدمات آتشنشانی شامل کمبود ایستگاه و ماشینآلات و تجهیزات
7. کمبود خدمات درمانی، امکانات بیمارستانها و نیروی متخصص
8. عدم توجه به اصول پدافند غیرعامل در برنامههای توسعه شهری این شهرستان
تصمیم مسئولان این شهرستان که با هدف دسترسی آسان اقدام به تمرکز بیشتر سازمان های اداری در یک نقطه در مرکز شهر کردهاند در راستای اصول پدافند غیرعامل و کاربرد آن در مکانیابی مراکز شهری اعم از حیاتی، حساس و مهم نمیباشد. لذا در این پژوهش به توضیح و تشریح روش ماتریسی و سپس درجهبندی مراکز اداری شهر زابل بر اساس روش ماتریسی به نقاط حساس، حیاتی و مهم پرداخته شده، سپس راهبردهای عملیاتی جهت پراکندگی و حفاظت از آنها پیشنهاد شده است.
-2 چارچوب نظری
-1-2 پدافند غیرعامل
از نظر لغوی، پدافند همتراز با واژه دفاع بوده و مشتمل بر کارهایی است که برای پیشگیری از حمله دشمن یا پیروزی او در حمله انجام میگیرد. - صدری افشار و حکمی، - 134 :1373 در متون مختلف، تعاریف متعددی از پدافند غیرعامل ارائه شده است که اهم آنها عبارتند از:
-1 -1-2 مجموعه اقداماتی که مستلزم بکارگیری جنگ افزار نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. - وزارت علوم، تحقیقات و فناوری: - 8 :1389
-2 -1-2 مجموعه اقدامات غیرمسلحانهای که موجب کاهش آسیبپذیری نیروی انسانی، ساختمانها و تاسیسات، تجهیزات و شریانهای کشور در مقابل عملیات خصمانه و مخرب دشمن و یا کاهش مخاطرات ناشی از سوانح غیرطبیعی میگردد. - ریاست جمهوری، دفتر هیئت دولت، کمیسیون سیاسی- دفاعی، - 16 :1384
-3-1-2 هر اقدام غیرمسلحانهای که موجب کاهش آسیبپذیری نیروی انسانی، ساختمانها، تاسیسات، تجهیزات و شریانهای کشور در مقابل تهدیدهای انسانساز گردد. - مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، - 52 :1386
-2-2 مراکز حیاتی:
مراکزی هستند که انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات جدی و مخاطره آمیز در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تاثیرگذاری سراسری در کشور گردد. - وزارت علوم، تحقیقات و فناوری: - 48 :1389 منابع آب و تصفیه آن، نیروگاههای تأمین برق، ایستگاههای تقلیل و تقویت فشار گاز، مخابرات و سیلوهای آرد و گندم جزو مراکز حیاتی هر زیستگاه انسانی محسوب میشوند. - پریزادی، حسینی امینی و شهریاری، - 37 :1389
-3-2 مراکز حساس:
مراکزی که دارای گستره فعالیت منطقهای میباشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای مناطقی از شهر ضروریست و آسیب یا تصرف آنها توسط دشمن موجب اختلال در شهر میگردد؛ نظیر فرودگاه ها، ترمینال ها، پادگانهای نظامی و مکانهای حفظ و نگهداری مهمات و تسلیحات و پاسگاه های انتظامی. - پریزادی، حسینی امینی و شهریاری، - 40 :1389
-4-2 مراکز مهم:
مراکزی که دارای گستره فعالیت محلی می باشند و وجود و استمرار فعالیت آنها برای بخشی از شهر دارای اهمیت است و آسیب یا تصرف آنها توسط دشمن یا نابودی آنها توسط حوادث طبیعی موجب اختلال در بخشی از شهر میگردد؛ نظیر درمانگاهها و مراکز بهداشتی- درمانی محلی. - پریزادی، حسینی امینی و شهریاری، - 43 :1389
-3 مواد و روش ها
پژوهش حاضر از نوع کاربردی است. رویکرد حاکم بر این پژوهش توصیفی- تحلیلی است که با هدف شناخت وضع موجود و درک ضرورت بررسی تمهیدات پدافند غیرعامل در شهر زابل با بررسی مطالعات طرح جامع و استفاده از نقشه های مربوطه جایگاه شهر و سازمان های اداری آن به لحاظ طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و ... تدقیق گردیده و در نهایت با استفاده از روش ماتریسی، سطوح مختلف عرصههای تصمیمگیری مشخص و ارائه شده است.
