بخشی از مقاله
چکیده
انسان در هر لحظه مشغول انجام کاری است. سرنوشت و زندگی او در این جهان و جهان ابدی را قدم هایی میسازد که او برمیدارد، بنابراین هر قدم او طبق تعالیم قرآن میبایست با حساب و کتاب باشد و توصیه شده پس از انجام کارها از خود حسابرسی کند، پیش از آنکه خداوند به حساب او رسیدگی نماید. این دقت در مورد امورمالی و مسائل مربوط به معاملات و پول نیز میبایست وجود داشته باشد. چه بسا پای انسانهای بیشماری در این مرحله لغزیده است و شاید بخاطر اهمیت این موضوع بوده که خداوند در طولانیترین آیه قرآن کریم به آن پرداخته و احکام و مقررات دقیقی را برای امورتجاری و اقتصادی بیان نموده است. مقاله حاضر به تبیین شأن حسابداری در قرآن کریم اشاره نموده و ضمن بیان اهمیت حسابداری و حسابرسی در قرآن، مفاهیم مرتبط با حسابداری ذکر شده در قرآن کریم را معرفی نموده است.
واژ ههای کلیدی: قرآن کریم، امور مالی، حسابداری، حسابرسی
مقدمه
اسلام در جایگاه دین خاتم، با ارائه رهنمودهای خاص و همه جانبه، سعادت بشری در تمامی عرصه ها از جمله حوزه اقتصادی را تضمین کرده است. از مهمترین بنیان های هر جامعه که ارتباط مستقیمی با عدالت و مساوات اجتماعی نیز دارد، بخش اقتصادی است که دین اسلام با نگاه و ریزبینی خاص خود اقتصاد و تمامی ابعاد آن از جمله حسابداری را پوشش داده و احکام و دستورالعمل های خاصی را برای این حوزه در نظر گرفته است - رام روز، . - 1393 خداوند در قرآن راهنمایی های لازم را برای رستگاری انسان در دنیا و آخرت ارائه فرموده است. لذا در فعالیت های اقتصادی باید رستگاری به عنوان هدف نهایی انتخاب شود.
خروجی های حاصل از سیستم حسابداری اسلامی باید موجبات دستیابی به این مهم را فراهم آورد - گوران حیدری و دیگران، . - 1394 تمام جهان هستی بر محور حساب و اعداد می گردد و هیچ یک از نظامات این عالم بدون حساب نیست. طبیعی است انسان که جزئی از این مجموعه است نمی تواند بی حساب و کتاب زندگی کند. به همین دلیل در آیات مختلف قرآن یکی از نعمت های خدا وجود ماه و خورشید یا شب و روز به عنوان یک عامل ایجاد نظم و حساب در زندگی انسانها شمرده شده است چراکه هرج و مرج و نبودن حساب و نظم در زندگی عامل فنا و نابودی است. در سوره مبارکه الاسراء آیه 12öفَمَحَوْنَا آمدآیَهَاست:اللﱠیْلِ" وَجَعَلْنَا آیَهَ النﱠهَارِفَضْلًامُبْصِرَهًمﱢنرﱠبﱢکُمْلِتَبْتَغُواْوَلِتَعْلَمُواْ عَدَدَ السﱢنِینَóوَکُلﱠ شَیْءٍوالحِ فَصﱠلْنَاهُ تَفْصِیلًا :
و شب و روز را دو نشانه قرار دادیم نشانه شب را تیرهگون و نشانه روز را روشنیبخش گردانیدیم تا ]در آن[ فضلی از پروردگارتان بجویید و تا شماره سالها و حساب ]عمرها و رویدادها[ را بدانید و هر چیزی را به روشنی باز نمودیم". کسب و کار مفید و ارزنده - ابتغاء فضل ا... - بدون استفاده از حساب و کتاب ممکن نیست. در دنیای امروز که دنیای آمار و اعداد و ارقام است و در کنار هر سازمان و تشکیلات اقتصادی و اجتماعی، سیاسی، نظامی، علمی و فرهنگی یک سازمان آمار وجود دارد به خوبی می توان به عمق این اشاره قرآنی پی برد و دانست که قرآن نه تنها با گذشت زمان کهنه نمی شود بلکه هر قدر زمان بر آن می گذرد تازه تر می شود - مکارم شیرازی، . - 1387
در قرآن هنگامی که صحنه رستاخیز را برای انسانها ترسیم میکند میفرماید؛ قیامت روزی است که همه مردم در صفوف منظم به دادگاه عدل پروردگار عرضه میشوند، در حالی که هماهنگی عقاید و اعمالشان معیار تقسیم آنها می باشد. دست های آنها از همه چیز تهی است و تمام تعلقات دنیا را پشت سر افکنده اند. نامه های اعمال گشوده می شوند، همه چیز به زبان می آیند و اعمال کوچک و بزرگ آدمیان را بازگو میکنند، و از آن بالاتر خود اعمال و افکار جان میگیرند، تجسم مییابند و اطراف هر کسی را اعمال تجسم یافته اش احاطه میکند، آنچنان مردم به خود مشغولند که مادر فرزند را و فرزند پدر و مادر را به کلی فراموش میکند.
سؤال و پرسش در قیامت عمومی است و از همه افراد صورت خواهد گرفت - خرمی ودیگران، . - 1390 وقتی خداوند عالم تمام هستی را با حساب و کتاب خلق می نماید و سپس آنان را در یوم الحساب به سوی خود باز میگرداند و با دقت - حسابأ شدیدأ - و سرعت - سریع الحساب - از انسانها حساب میکشد، بنابراین انسان نیز باید متوجه اعمال خود بوده و تمامی فعالیتهایش را با حساب و کتاب دقیق انجام دهد. پژوهش حاضر تلاشی در جهت تبیین جایگاه حسابداری و حسابرسی در آیات قرآن کریم است. در این راستا اهمیت حسابداری و حسابرسی در قرآن و برخی مفاهیم پرکاربرد حسابداری در آیات قرآن کریم بیان گردید و همچنین به معرفی انواع اصول و مفروضات حسابداری با توجه به آیات قرآنی پرداخته شد.
اهمت حسابداری و حسابرسی در قرآن
نَ آمَنُواْ لاَ درتَأْکُلُواْسورهمبارکهأَمْوَالَکُمْنساءآیه19آده بَیْنَکُمْاست:" بِالْبَاطِلِ إِلاﱠ أَن تَکُونَ تِجَارَهً عَن تَرَاضٍمﱢنکُمْ َنفُسَکُمْ إِنﱠ اللّهَ کَانَ بِکُمْ رَحِیمًا: ای کسانی که ایمان آوردهاید اموال همدیگر را به ناروا مخورید مگر آنکه داد و ستدی با تراضی یکدیگر از شما ]انجام گرفته[ باشد و خودتان را مکشید زیرا خدا همواره با شما مهربان است". این آیه در واقع زیربنای قوانین اسلامی را در مسائل مربوط به معاملات و مبادلات مالی، تشکیل می دهد. به همین دلیل فقهای اسلام در تمام ابواب معاملات به آن استدلال می کنند. آیه خطاب به افراد با ایمان کرده و می گوید؛ اموال یکدیگر را از طریق نابه جا و غلط وباطل نخورید به این طریق هرگونه تصرف در مال دیگری که بدون حق و بدون یک مجوز منطقی و عقلانی بوده باشد، ممنوع شناخته شده و همه را تحت عنوان باطل که مفهوم وسیعی دارد، قرار داده است.
در سوره مبارکه نور آیه 37 آمده است:رِجَالٌ"کْرِ اللﱠهِ وَإِقَامِ الصﱠلَاهِ وَإِیتَاء الزﱠکَاهِ یَخَافُونَلﱠبُیَوْمًافِیهِالْقُلُوبُتَتَقَ وَالْأَبْصَارُ: مردانی که نه تجارت و نه داد و ستدی آنان را از یاد خدا و برپا داشتن نماز و دادن زکات به خود مشغول نمیدارد و از روزی که دلها و دیده ها در آن زیرورو میشود میهراسند". در این آیه مبارکه نمی فرماید آنها مردانی هستند که به سوی تجارت و بیع نمی روند بلکه می گوید تجارت و بیع آنها را از یاد خدا و بر پا داشتن نماز و دادن زکات غافل نمی کند.
در سوره مزمل آیه 20 می فرماید:إِنﱠ"ثَیِ اللﱠیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَهٌ مﱢنَ الﱠذِینَلَ مَعَکوَالنﱠهلﱠهُیُقَدﱢرُاروالعَلِمَاللﱠیْأَن لﱠن تُحْصُوهُ فَتَابَ ْآنِ عَلِمَ أَن سَیَکُونُ مِنکُم مﱠرْضَی وَآخَرُونَ یَضْرِبُونَیَبْتَغُونَفِیالْأَرْضِمِنفَضْلِ اللﱠهِ وَآخَرُونَ َاتِلِنْهُونَوَأَقِیمُوافِیسَبِیلِالصﱠلَاهَاللﱠهِوَآتُوافَاقْالزﱠکَاهَ وَأَقْرِضُوا اللﱠهَ قَرْضًا حَسَنًا وَمَالِأَنفُسِکتُقَدﱢمُوام مﱢنْ خَیْرٍ ًا وَأَعْظَمَ أَجْرًا وَاسْتَغْفِرُوا اللﱠهَ إِنﱠ اللﱠهَ غَفُورٌ حِیمٌرﱠ : در حقیقت پروردگارت میداند که تو و گروهی از کسانی که با تواند نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را ]به نماز[ برمیخیزید و خداست که شب و روز را اندازهگیری میکند ]او[ میداند که ]شما[ هرگز حساب آن را ندارید پس بر شما ببخشود ]اینک[ هر چه از قرآن میسر میشود بخوانید ]خدا[ میداند که به زودی در میانتان بیمارانی خواهند بود و ]عدهای[ دیگر در زمین سفر میکنند ]و[ در پی روزی خدا هستند و ]گروهی[ دیگر در راه خدا پیکار می نمایند پس هر چه از ]قرآن[ میسر شد تلاوت کنید و نماز را برپا دارید و زکات را بپردازید و وام نیکو به خدا دهید و هر کار خوبی برای خویش از پیش فرستید آن را نزد خدا بهتر و با پاداشی بیشتر باز خواهید یافت و از خدا طلب آمرزش کنید که خدا آمرزنده مهربان است".
در این آیه تلاش برای زندگی را در کنار جهادفی سبیل ا... قرار داده و این نشان می دهد که اسلام برای این موضوع اهمیت زیادی قائل است. چرا چنین نباشد در حالی که یک ملت فقیر و گرسنه و محتاج به بیگانه هرگز استقلال و عظمت و سربلندی نخواهد یافت و اصولأ جهاد اقتصادی بخشی از جهاد با دشمن است. در این زمینه جمله ای از عبدا... بن مسعود صحابی معروف نقل شده است که می گوید: - - هر کس متاعی را به یکی از شهرهای مسلمانان ببرد و زحمات خود را در این راه برای خدا محسوب دارد، سپس آن را به قیمت عادلانه آن روز بفروشد، چنین کسی در پیشگاه خدا به منزله شهیدان است - - . این حقیقت که تمام کارهای انسان اعم از کوچک و بزرگ، صغیر و کبیر، آشکار و پنهان و حتی نیات و عقائد انسان ثبت و ضبط می شود، در بسیاری از آیات قرآن منعکس است. هر کاری را که انجام دادند در نامه های اعمالشان ثبت است و هر عمل کوچک و بزرگی نوشته می شود، قمر آیات 52 و .53
رسولان ما آنچه که می کنید می نویسند، یونس آیه .21 ما آنچه را از پیش فرستاده اند و همچنین تمام آثار آنها را می نویسیم، یس .12 و لذا هنگامی که نامه اعمال مجرمان را به دست آنها می دهند فریادشان بلند می شود، می گویند: " ای وای بر ما این چه کتابی است که هیچ کار کوچک و بزرگی نیست مگراین که آن را ثبت و شماره کرده است". کهف . 49 بدون شک کسی که این واقعیت را با تمام قلبش باور کند در انجام کارها بسیار دقیق و حسابگر خواهد بود - تفسیر نمونه، . - 1387اسناد تجاری در طولانی ترین آیه قرآن؛ سوره مبارکه بقره آیه 282یَا فَاکْتُبُوهُالﱠذِینَآمَنُواوَلْیَکْتُبإِذَاتَدَابﱠیْنَکُمَْنتُمبِ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلاَ یَأْبَ کَاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَاعَلﱠکَمَهُ اللّهُ الْحَقﱡ وَلْیَتﱠقِ اللّهَ رَبﱠهُإنکَانَوَلا الﱠذِییَبْخَسْعَلَیْهِمِنْهُالْحَقﱡشیْئًاسَفِیهًافَ أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لاَ یَسْتَطِیعُ أَن سْتَشْهِدُواْ شَهِیدَیْنِ من رﱢجَالِکُمْ فَإِن لﱠمْفَرَجُلٌیَکُونَاوَامْرَأَتَارَجُلَیْنِ مِمﱠن تَرْضَوْنَ مِنَالشﱡهَدَاء أَن الأُخْرَی وَلاَ یَأْبَ الشﱡهَدَاء إِذَا مَا دُعُواْتُبُوْهُوَلاَصَغِیرًاتَسْأَمُوْاْأَوکَبِیرًاأَنتَکْإِلَی أَجَلِهِ ذَلِکُمْ أَقْسَطُ
