بخشی از مقاله
چکیده
رعایت حقوق بشر یکی از مباحث بسیار مهم در جوامع امروزی می باشد و از اهمیت ویژه ایی در جوامع اسلامی بر خوردار می باشد و جوامع بشری همواره به دنبال دست یافتن به حکومت و حاکمیتی بوده اند که مجری تمام و کمال حقوق بشر باشد و تمامی ابعاد آن را مراعات نماید. لذا هدف اصلی این پژوهش تببین جایگاه حقوق بشردر حکمرانی خوب به عنوان یک بستر مناسب برای تحقق حقوق بشر می باشد و با توجه به وجود تفاوتهایی در نگاه اسلام و غرب به حقوق بشر و حکمرانی خوب، این پژوهش از منظرعلامه جعفری به عنوان یکی از اندیشمندان برجسته اسلامی تهیه شده است. در همین راستا هدف از پژوهش حاضر این است که با رویکردی تحلیلی تفسیری و به روش کتابخانه ایی به بررسی این مساله که حقوق بشر از چه جایگاهی در حکمرانی خوب برخوردار می باشد پرداخته است.و بر اساس نتایج بدست آمده تحقق حکمرانی خوب با توجه به مبانی اسلامی می تواند بستری مناسب برای رعایت حقوق بشر به نحو احسن باشد و بدون ایجاد بستری مناسب - حکومت ، حاکمیت و حاکم خوب - دست یافتن به آن بعید به نظر می رسد. چرا که تحقق هر امر مهمی در هر جامعه ایی نیازمند بستری متناسب با اهداف و نیازهای آن جامعه می باشد.
کلیدواژهها:حقوق بشر، حکمرانی خوب
مقدمه
حقوق بشر به معنای حقوقی است که انسان ها صرفا به دلیل انسان بودن از آن برخوردارند و چون حقیقت وجودی انسان »از خدا« و »به سوی خدا« و » مستعد برای نیل به کمال شایسته انسانی« است، حقوق بشر غربی به دلیل اندیشه های …خویشتن مالکی«، »نادیده گرفتن مبدأ جهان هستی«، »فرجام انکاری« و لذّت» گرایی«به جای اندیشه تعالی بشر، هویّت واقعی انسان را نادیده گرفته، و در نتیجه به دلیل غفلت از موضوع فضیلت و کرامت ارزشی انسان، دچار انحرافات زیادی شده است؛ زیرا اساسی ترین حقوق انسان، آن است که »بشر« را در حوزه ارزش ها تفسیر کنیم.حقوق بشر به لحاظ سرشتی که دارد باید جهانی باشد اما حقوق بشر غربی به دلیل ریشه داشتن در فرهنگ الحادی و لیبرالیستی، بر خلاف ادعاهای فراوان، نمی تواند جهانی و جهان شمول باشد، چون لازمه جهانی بودن آن است که یا به همه فرهنگ ها توجه شود و یا بر قدر مشترک ها تکیه ورزد.
اما حقوق بشر از دیدگاه اسلام، به خاطر ابتناء بر فطرت مشترک بشر و نیز قاعده الزام و احترام به فرهنگ های دیگر بر اساس همزیستی مسالمت آمیز، جهان شمول است. - حسینی، . - 1383ریشه های تاریخی حقوق بشر در اسلام به رفتار انسانی و پر از عدل و رأفت و عاطفه رهبر عالی قدر آن برمی گردد؛ چنان که حضور و مشارکت رسول گرامی صلی االله علیه و آله قبل از آغاز بعثت در معاهدات دفاع از مظلوم و یاری نمودن ستمدیدگان مانند »حلف الفضول « و »حلف المتطیبین« دلیل بر این مدعاست. منشأ بسیاری از تفاوت ها در ماهیت و مصادیق حقوق بشر از دیدگاه اسلام و غرب، اختلاف جهان بینی و تفاوت در انسان شناسی می باشد، گرچه مقصود هرگز این نیست که »انسان« به صرف انسان بودن و فارغ از هر حیثیت دینی، نژادی و جنسیتی، حقوقی ندارد؛ زیرا همان گونه که استاد شهید مطهری فرمودند »:از دیدگاه اسلام، حتی برای بدترین مجرمین نیز حقوقی در نظر گرفته شده، کسی نمی تواند آن حقوق را نادیده بگیرد - .
«همان - . علامه جعفری در باب انگیزه وضع حقوق بشر اسلامی بر این باور است که چهره جها نی انسا ن،که دارای حقوق جهانی است، در ادیان الهی به اوج خود می رسد . وی سپس به بحثی طولانی درباره توجه جدی اسلام به چهره جهانی انسان و حقوق آن می پردازد. آن گاه به این نتیجه می رسد که توجه به حقوق بشر جنبه همگا نی دارد اما درصورتی که انسان ها یگانه پرست باشند و خود را از زنجیر اسارت گوناگون برهانند - یثربی. - 122-107: 1390 اما جوامع انسانی با وجود بهره مندی از حقوق بشر نتوانستند بر بسیاری از مسائل فائق آیند، از اینرو نظریه های جدیدی هم چون حکمرانی خوب عنوان شد.
حکمرانی خوب الگویی است که در پی نا کارآمدی سازوکارهای پیشین توسعه از سوی مجامع بین المللی ارائه شد و به ویژه در کشورهای درحال توسعه به منظور استقرار و نهادینه سازی جامعه مدنی در سیاست های مربوط به اعطای کمک ها از جایگاه ویژه ایی برخوردار شده است. این الگو با رویکردی هنجاری و ارزش مدارانه به شیوه صحیح، مفهوم جدیدی از دولت را در نظر می گیرد که به فرایند نوین اداره امور جامعه اشاره دارد. تغییراتی که در نقش دولت ایجاد می نماید و روش جدیدی برای اداره جامعه ارائه می کند وسرانجام اینکه حکمرانی خوب الگویی است در جهت اصلاح بخش عمومی، تقویت جامعه مدنی و تسریع مشارکت بخش خصوصی - عیوضی،. - 118:1395
حکمرانی خوب نقشه راهی است که کشورهای مسلّط جهان و کشورهای غربی پیش روی کشورهای جهان سوم ترسیم کرده اند و حرکت روی این نقشه، تأمین کننده منافع کشورهای مسلّط است - ناظمی اردکانی، 1387، ص. - 107 براین اساس، حکمرانی خوب و شاخص های آن، که توسط نهادهای بین المللی تعریف و تبیین شده است، نمی تواند الگو و برنامه ای متعالی برای پیشرفت و توسعه جامعه بشری، به ویژه کشورهای در حال توسعه و همچنین کشورهای اسلامی، باشد. زیرا اولاً، حکمرانی خوب و شاخص های آن مبتنی بر جهان بینی مادی - همان، ص - 107 است، و ثانیاً، حکمرانی خوب و شاخص های آن در مقاطع مختلف تاریخی، عامل بحران های مختلف سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و نظامی در غرب و جهانی پیرامون بوده است - همان - .از این رو در این پژوهش جایگاه حقوق بشر در حکمرانی خوب از منظر یکی از اندیشمندان برجسته اسلامی مورد مطاله و بررسی قرار گرفته است.
اصول حقوق بشر اسلامی
در منظر علامه جعفری نظام حقوق جهانی بشر از دیدگاه اسلام مبتنی بر پنج حق اصلی است:
الف- حق حیات
ب- حق کرامت
ج- حق تعلیم و تربیت
د- حق آزادی مسئولانه
ه- حق مساوات ناشی از اتحاد انسانها در امور دوازده گانه که عبارتند از:
-1اتحاد در خالق - خالق همه انسانها خدا است - .
-2 اتحاد در آن حکمت الهی که به وجود آوردن آنان را اقتضا نموده است؛ و همچنین آنان را در مسیر یک هدف نهایی قرار داده که همه آنها می توانند با تکاپوی صادقانه به آن هدف برسند.
-3 اتحاد در آغاز خلقت در طبیعت از یک پدر و مادر.
-4 اتحاد در ماده خلقت - خاک - .
-5 اتحاد در ماهیت و اصول مختصات جسمانی و مغزی و روانی.
-6 اتحاد در »کرامت ذاتی« اولی که خداوند بر همه انسانها عنایت فرموده است.
-7 اتحاد در داشتن استعداد تحصیل کرامت ارزشی در به ثمر رساندن شخصیت انسانی.
-8 اتحاد ناشی از جاذبه کرامت ارزشی میان انسانهای رشد یافته.
-9اتحاد فوق وحدتها و کثرتهای طبیعی.
-10اتحاد فوق وحدتها و کثرتهای طبیعی.
-11اتحاد در هدف گیریها.
-12 اتحاد در برابری حقوق طبیعی و وضعی و هر قانونی که برای زندگی طبیعی و »حیات معقول انسانها« ضرورت دارد - جعفری،. - 1389
مبانی و انگیزههای تدوین حقوق بشر در اسلام
اسلام در ارائهی حقوق بشر مبانی خاصی دارد که با مبانی اعلامیه حقوق بشر تفاوت های بسیاری دارد و بر اساس همین مبانی است که انگیزههای تدوین حقوق بشر اسلامی تفاوتهای اساسی با غرب دارد. برخی از این انگیزهها عبارتند از:
-1 اسلام حیات و مرگ یک انسان را مساوی با حیات و مرگ همهی انسانها می داند. یعنی انسانها را از منطقهی کمّیت بالا برده و در حوزهی کیفیت مطرحسازد:میمن قتل نفساً بغیر نفس أو فساد فی الأرض فکأنّما قتل الناس جمیعاً و من أحیاها فکأنّما أحیا التاس جمیعاً - مائده 5، آیه . - 32
-2 ارزش نیکی به انسانها در خود نیکی ها نهفته است. به بیان دیگر انسان باید فقط برای قرب به خدا کار بکند و توقع مزد و پاداش از دیگران را نداشته باشد؛ إنّما نطعمکم لوجه االله لا نرید منکم جزاءً و لا شکوراً - انسان 76، آیه . - 9
