بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش این است که محیط فیزیکی به نحوی طراحی شود که ضمن برخورداری از کیفیت های فضایی و محیطی بتواند آرامش نسبی را نیز برای کاربران فراهم آورد. در این مقاله به ارائه مباحثی در مورد ارتباط بین رفتار انسان و محیط کالبدی واهمیت شناخت ارتباط بین آن ها برای طراحی معماری ارائه شده است. پرسش این پژوهش این است که چگونه میتوان در یک فضا به برخی نیازهای کاربران توجه کرد؟رسیدن به آرامش و دوری از استرس مهمترین عامل از نظر روانی شناخته شده است.
با توجه به اهمیت این مساله در این پژوهش تلاش شده است با در نظر گرفتن اصول و رویکردهای زیبایی شناسی در طراحی فضا به عنوان عاملی تاثیرگذار در روحیه و سلامت افراد گامی در راستای ارتقای سلامت عمومی کشور برداشته شود. تلاش شده است در این پژوهش از مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و مدارک و یافته های علمی معتبر برای گردآوری بسیاری از دادهها استفاده شود و از نوع توصیفی -تحلیلی می باشد. نتایج بررسی-ها نشان میدهد که طراحی فضا با در نظر گرفتن مبانی زیبایی شناسی میتواند در ایجاد احساس آرامش و بهبود کیفیت زندگی موثر باشد.
.1 مقدمه
معماران امروزه توجه ویژهای به شناخت روان شناسانه رفتارهای انسان دارند. زیرا این گونه رفتارها با محیط کالبدی ارتباط تنگاتنگی دارد. بررسی ارتباط رفتاری متکی بر روان انسان و محیط کالبدی روانشناسی محیطی را از سایر شاخههای روان شناسی مجزا میسازد. روان شناسان محیطی با پژوهش در رفتار انسان در محیط روزمرهاش میتوانند تاثیرات محیط کالبدی را به گونهای مستقیم و یا غیرمستقیم بر رفتار انسان بررسی کنند.
زندگی انسان در تمام دورههای زمانی متاثر از مسائل و موضوعات مختلف محیطی بوده و کیفیت محیط زندگی افراد جامعه ، بر روند فعالیتهای روزمره به ویژه خصوصیات روحی و رفتاری آنها تاثیر میگذارد - توکلی و همکاران، . - 24 :1392 در این بین احساسات مثبت شکل گرفته در طبیعت به عنوان عامل بسیار مهمی در بهبود سلامتی مردم قلمداد شده و فواید مستقیمی چون باز زنده سازی نیروهای فیزیولوژیکی ، آرامش اعصاب ، فکر ، انگیزه ویک ارتباط معنوی با دنیای غیر مادی را در بر دارد که همه این فواید روان شناختی و احساسی بر کیفیت زندگی مردم که یک جزء اساسی از توسعه پایدار است تاثیر دارد.
- توکلی و همکاران، . - 30: 1392 طی یک تحقیق ، توسط پرسش نامه از افراد پرسیده شده که برای فرار از محیط استرس زا به کجا پناه میبرند؟ پاسخ 75 در صد پرسش شوندهها ، طبیعت یا محیطهای طراحی شده با طبیعت بوده است - پتروس و جورجی ، . - 641 :2011 بنابراین مزایای استفاده از طبیعت در محیطهای فیزیکی برای کاربران را از نظر روانی میتوان این گونه بیان کرد: کاهش استرس، کاهش احساس خستگی ، افزایش سطح آسایش ، افزایش اعتماد به نفس و هم چنین از لحاظ اجتماعی : افزایش روابط اجتماعی ، بهبود حس خوب بودن ، افزایش امید به زندگی ، کاهش رفتار تهاجمی ، افزایش لذت از محیط کار بیان میکنند.
همان طور که که فضاها از یک سو ، آینهی تمام نمای فعالیتها و الگوهای رفتاری یک جامعه میباشند، از سوی دیگر فضاهای فعالیتها بر رفتارهای ساکنین تاثیر شدیدی میگذارند، بنابراین میتوان ادعا نمود که میزان سازگاری فضا یا کالبد با فعالیتها و رفتارهای جاری در آن معیاری برای ، سنجش میزان سلامت ، توانایی و هماهنگی یک جامعه میباشد - پاکزاد، جهانشاه ، راهنمای طراحی فضاهای شهری در ایران ، جلد اول ، دبیرخانه شورای عالی شهرسازی ومعماری ایران ، . - 1383 در بررسیهای روان شناختی ، محیط انسان را از محیط طبیعی وی جدا نمیکند، بلکه انسان را به عنوان بعدی غیر قابل تفکیک از شرایط محیط مورد پژوهش و بررسی قرار میدهند. در روان شناسی محیط به آداب، رسوم، ارزش ها و معیار های اجتماعی و فرهنگی توجه می-شود.
در گروه دیگری از بررسیهای تخصصی برای تشریح علل پیدایش و هدفهای روانشناسی محیط به جنبههای کاربردی توجه می شود - مرتضوی، . - 1373 در این مقاله تلاش شده است راهکارها و راهبردهایی چند در حوزه زیبا سازی فضای فیزیکی مورد اشاره قرار گیرد، میتوان گفت زیبایی هم در صورت و هم در ذهن است. زیبایی شناسی دارای طیف گستردهای است که بخش عمدهای از آن مربوط به مباحث معنایی و نشانهای است - اتینگهاوزن، . - 1374 بنا بر نظر کریک - - 1970 روانشناسی محیطی مطالعهی روان شناختی رفتار انسان به گونهای است که به زندگی روزمره او در محیط کالبدی مرتبط باشد.
لذا با توجه به نظر کریک روانشناسی محیطی به مطالعهی تجربهی فردی و جمعی مردم از مکانها نیز که از نوع رفتارهای بنیادین انسان میباشد علاقمند است. لذا با توجه به تاثیر متقابل روانشناسی محیط و رویکردهای زیباشناسانه در بنا در این تحقیق جنبههایی از اطلاعات نمادی، فیزیکی معماری، سازمانی و روان شناختی در طراحی بنا مورد بررسی قرار میگیرند. معماری از فطرت ما سرچشمه میگیرد و در واقع بیان احساسات ما نسبت به یک بنا است.
او معتقد است بازگشت و تقویت رفتارهای فطری انسان همچون تعلقات، باورها، سنتها، وابستگیها و دلبستگیهای انسان به عنوان اصول اخلاقی میتواند در زیبا سازی فضای بافت یاری رسان باشد - بنا به سخنان حسین الهی قمشهای ، . - 149 : 1384 .2 ادبیات تحقیق پیشینه پژوهش: طراحان و پژوهشگران زیست محیطی در دهه شصت میلادی در امریکا انگیزههای بسیاری در جهت همکاری با یکدیگر برای ایجاد سکونتگاههای مناسب زندگی مردم احساس کردند. عدم توجه به نیاز های فیزیولوژیک، ایمنی و روانی مردم در طراحی و ساخت فضاهای مسکونی چون"پیروت-آیگوه"1 واقع در سنت لوئیز امریکا که منتهی به تخریب بیش از چهل و سه مجموعه ساختمانی یازده طبقه گردید هشداری جدی و قابل توجه به آنها بود.
این واقعه به اندازهای نزد آقای "چارلز جنکز" برجسته بود که او در کتاب"زبان معماری فرامدرن" این واقعه را نمادی بر افول معماری مدرن دانست - جنکز، . - 1977 بدلیل لزوم همکاری علوم رفتاری و روان شناسی محیطی سازمانهایی هستند که به پژوهش در رفتار انسان و رابطه آن با محیط کالبدی میپردازند. مطلبی - 1380 - در مقالهای تحت عنوان "روانشناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی"به معرفی مفاهیمی در روانشناسی محیطی میپردازد که میتوانند اهمیت ویژه-ای برای طراحان محیطی داشته باشد. همچنین به ارائه مباحثی در مورد ارتباط بین رفتار انسان و محیط کالبدی و اهمیت شناخت این ارتباط برای مقاصد طراحی به ویژه معماری به دلیل ایجاد چارچوب کلی برای تحلیل رابطه انسان با محیط ارائه شده است.
چارچوب نظری:
روان شناسی محیطی : بنا بر نظر "کریک" - - Craik 1970 "روان شناسی محیطی مطالعه روان شناختی رفتار انسان به گونهای است که به زندگی روزمره او در محیط کالبدی مرتبط باشد. " بنا بر این تعریف می توان گفت روان شناسی محیطی رابطه انسان با محیط کالبدی و تاثیرات این دو بر یکدیگر را به گونهای مورد بررسی قرار میدهد که ارزشها ، نگرشها واحتیاجهای او مورد توجه قرار گیرند.
ادراک محیطی:"ادراک محیطی" فرآیندی است که از طریق آن انسان دادههای لازم را بر اساس نیازش از محیط پیرامون خود بر می گزیند - 1998، - Motalebi
طراحی محیط: انسان و محیط هر دو به شکلی پویا در قالب کلی واحد موجب تعریف و تکامل یکدیگر میشوند، باوران طراحان و مردم راجع به محیط متفاوت است. بسیاری از محیطهایی که طراحان مطلوب می پندارند، توسط مردم، سرد، غیرانسانی و کسالتآور توصیف شدهاند. طیف فعالیتها و نیازهای زیباشناختی انسان آنقدر وسیع است که درک آنها و درک چگونگی شکلگیری محیط پاسخگو به آنها مشکل میباشد.
باید مسائل بطور دقیق شناخته شده و بهترین راه حل برای هردو تدوین شود. مساله طراحی محیط زمانی بوجود میآید که بین ترکیب محیط فعلی و ترکیبی که نیاز افراد و گروههای مردم را برآورده میسازد، تفاوت وجود داشته باشد. ایجاد محیطهایی که ادراک انسان را ارتقا دهند از اصلی ترین اهداف طراحیاند. اهداف طراحی محیط را الگوهای رفتاری مورد نیاز مردم تعیین میکنند. هر چه طراح در مورد وضع موجود، ماهیت مردم و شیوه های استخراج اطلاعات و مقایسه یک موقعیت با موقعیت دیگر بیشتر بداند، با اطمینان بیشتری به نیازهای افراد ذینفع پاسخ میگوید. بعضی از جنبههای محیط کنترل کننده رفتار انسان است. - لنگ، جان، - 1388
زیبایی شناسی: اولین کسی که به زیبایی شناسی به طور غیر مستقیم اشاره کرده "افلاطون" است. از نظر وی نظمی ما بعدالطبیعی و اخلاقی بر جهان حاکم است که فیلسوف باید آن را از طریق تفکر عقلانی کشف کند و هنر هنگامی ارزش حقیقی دارد که این نظم را دقیقا نشان دهد یا به ما کمک کند که در جریان آن قرار گیریم - کلی، . - 1383 در زمان " ارسطو " برای اولین بار واژه زیبایی شناسی تا حدی شبیه به معنای امروزی آن مورد استفاده قرار گرفت، در این دوره واژه زیبایی شناسی به صورت aesthesis به کار برده میشد. این واژه هم بر ادراک حسی و هم بر احساس دلالت دارد و به طور کلی به ادراک از طریق حواس ، معنا میداده است.
در واقع ادراک حسی واژهای است که در آن دوران در برابر دریافت عقلانی قرار داشته است. این نوع نگاه به اشیا شامل تقسیم بندی آنها به دو نوع ادراک حسی و دریافت عقلانی است - کالینسن، . - 1388 هنر و زیبایی: جوهر هنر زیبایی است و زیبایی بیش از آنکه به شرایط عینی و فیزیکی شیء زیبا یا جلوه بیرونی آن مربوط باشد، به نفس زیبایی یا جنبه درونی در شیء زیبا باز میگردد. هنر دینی به زیباییهای ظاهری بنده نمیکند، بلکه با گذار از آن به سوی مرحله عالیتر زیبایی که زیبایی معنوی است، سیر میکند، لذا زیبایی آن از نوعی معرفت و حکمت معنوی برخوردار است که در هنرهای غیر دینی یافت نمیشود - بورکهارت، . - 131:1376
زیباشناسی کالبدی و روانشناسانه: تحقیق جامعی از پیش زمینه فلسفی و تاریخچه رقابت مدلهای زیبایی شناسی عینی و ذهنی را لوتیان انجام داده است. برمبنای توضیح عینی کیفیت زیبا شناختی، زیبایی باید در ویژگیهای آن چیز پیدا شود. بر اساس توضیح ذهنی، کانون زیباشناسی در ذهن انسان میباشد. هم اکنون بعد از چند قرن، توضیح ذهنی تا حدود زیادی در فلسفه مدرن موفق شده است. راه حل معقول مجادله عینی ذهنی در ارزیابی کیفیت و همچنین به فرآیندهای تجربی ادراکی در مشاهدهگر انسانی وابسته است. یعنی کیفیت زیباشناختی، محصول مشترک مشخصههای قابل رویت است که با فرآیندهای روان شناختی مربوطه در مشاهدهگر انسانی تعامل دارند.
