بخشی از مقاله
چکیده:
اعمال تحریمهای یک جانبه و غیرقانونی، همواره یکی از ابزارهای نظام سلطه برای وارد آوردن فشار به نظام جمهوری اسلامی ایران بوده است. در مقابل اتخاذ چنین رویکردی، مقام معظم رهبری بحث اقتصاد مقاومتی را مطرح و از آن به عنوان روشی مهم در تغییر مسیر حرکت اقتصادی کشور یاد کردند. اقتصاد مقاومتی مفهومی عملی برای جهش کشور در بعد اقتصادی، قدرت نظامی، فرهنگی، علمی و تکنولوژیک است. از سوی دیگر، یکی از مهمترین عناصر فرهنگساز و تأثیرگذار بر مسائل مهم زندگی اجتماعی افراد، سبک زندگی است که چند سالی است در کشور مطرح شده و بیش از هر کس رهبر فرزانه انقلاب به گفتمانسازی در این موضوع مهم اهتمام داشته است. برای دستیابی به کشوری با الگوهای نوین اسلامی، مطالعه و بهبود سبکهای زندگی آحاد جامعه ضروری است.
به منظور نهادینه کردن فرهنگ اقتصاد مقاومتی در جامعه قبل از هر چیز باید شاخصها و مؤلفههای سبک زندگی مبتنی بر اقتصاد مقاومتی را احصا نمود. هم چنین برای تحقق اقتصاد مقاومتی باید نوع و شیوه خاصی از سبک زندگی را ارایه داد که در آن مؤلفههای مبتنی بر آموزههای دینی چون ایمان و تقوا، کار و تلاش، اعتدال در مصرف، عدم تمرکز اموال و ثروت و ... نقش بسزایی دارد. در نتیجه با توجه به این که سبک زندگی شاخص ترین مولفه فرهنگی در اقتصاد مقاومتی است، بررسی این موضوع همراه با رفتار اقتصادی مبتنی بر ارزشهای اسلامی از اهمیت خاصی برخوردار است. این نوشتار بر آن است تا ضمن پرداختن به مفاهیم سبک زندگی به نقش آن در تحقق اقتصاد مقاومتی بپردازد. بدین امید که تحقیق حاضر بتواند سهمی هر چند اندک در غنای ادبیات مربوط به اقتصاد مقاومتی داشته باشد.
واژگان کلیدی: سبک زندگی، سبک زندگی اسلامی، اقتصاد مقاومتی
مقدمه:
»سبک زندگی1« عنوانی شناخته شده در بیشتر علوم انسانی در سطح بین الملل است که از زاویههای متعدد به آن نگریسته میشود. مفهوم سبک زندگی از زمره مفاهیمی است که پژوهشگران حوزه جامعهشناسی و مطالعات فرهنگی برای بیان پارهای از واقعیتهای فرهنگی جامعه آن را مطرح و به کار میبرند و دامنه به کارگیری آن در ادبیات علوم اجتماعی و مطالعات فرهنگی رواج زیادی یافته است تا حدی که بعضی از صاحبنظران معتقدند که این مفهوم قابلیت جانشینی بسیاری از واژگان موجود از جمله مفهوم »طبقه« را داراست و میتواند به نحو دقیقتری، گویای واقعیت پیچیده رفتارها و حتی نگرشهای فرهنگی و اجتماعی در جامعه امروز ما باشد.
سبک زندگی در رشته مطالعات فرهنگی به مجموعه رفتارها، مدلها و الگوهای کنشهای هر فرد اطلاق میشود که معطوف به ابعاد هنجاری، رفتاری و معنایی زندگی اجتماعی او بوده و دلالت بر ماهیت و محتوای روابط، تعاملات و کنشهای اشخاص و آحاد مردم در هر جامعه دارد. سبک زندگی ریشههای جامعهشناختی و اندیشگی طولانی داشته و اینک در فرمایشات مقام معظم رهبری با رویکرد اسلامی و تمدنی به شکلی جدید و کاربردی مطرح شده است. مطالعات در باب سبک زندگی، بیشتر از نوع توصیفی و هنجاری است، لکن در جامعه اسلامی ممکن است این مسئله نیز مطرح شود که سبک زندگی افراد و گروهها، چقدر با آموزههای اسلامی منطبق است؟ آیا میشود افراد و گروهها را از این جهت درجهبندی کرد؟ برای مثال، آیا مردم متدین ایران، پس از گذشت سه دهه از انقلاب اسلامی، سبک زندگی کاملا اسلامی دارند؟
از سوی دیگر اقتصاد ایران دارای بخشها و ظرفیتهای اقتصادی بالقوهای است که نیازمند یک برنامه بلندمدت و همه جانبهنگر در بهرهگیری از این ظرفیتها، موهبتهای الهی و منابع انسانی کارآمد است تا با تخصیص بهینه این منابع، آینده اقتصادی ایمنتر و پررونقتری را برای نسلهای بعدی رقم زند. از آن جایی که از ویژگیهای اساسی مدیریت اقتصادی موفق، داشتن الگوست، مسئله فقدان الگوی مشخص برای مدیریت اقتصاد کشور، به ویژه در برخورد با شرایط چالش و بحران، به سادگی قابل درک است. در وضعیت حاضر که کشور با چالش مهم تحریم همه جانبه غرب مواجه است، با وجود همه تلاشهای غیرقابل انکار انجام شده برای مواجهه با اقدامات دشمنان، فقدان الگویی راهبردی برای مدیریت اقتصادی احساس میشود.
آن چه به روشنی در واقعیت اقتصاد ایران دیده میشود آن است که سیاستهای اقتصادی پولی، مالی، ارزی، بانکی، اشتغال و تولید بدون ارتباط منسجم و تعریف شده و بعضا به صورتی کاملا اقتضایی و موردی، آن هم پس از گسترش دامنه چالشها، به کار بسته میشوند و از آن جا که ارتباط سیستمی مشخصی میان آنها برقرار نیست، در بسیاری موارد یکدیگر را خنثی میکنند و در مجموع کارایی لازم را ندارند. نتیجه اجرای این سیاستهای انفعالی از قبل معلوم و کاملا متفاوت با شرایط مورد انتظاری است که با به کارگیری الگوی مشخص در مدیریت کلان اقتصادی حاصل میشود. شاید بتوان ادعا کرد که وضعیت نامطلوب اقتصادی کشور ناشی از فقدان الگویی مشخص از اقتصاد مقاومتی است.
در ادبیات آکادمیک اقتصادی، اصطلاح »اقتصاد مقاومتی2« وجود ندارد و شاید بتوان گفت که برای اولین بار است که چنین تعبیری در مفاهیم اقتصادی مطرح می شود. در کشور ما اقتصاد مقاومتی از اوایل دهه 80 در ادبیات مقام معظم رهبری مطرح شده است و از جمله اصطلاحاتی است که رهبر معظم انقلاب بعد از عبارت »جهاد اقتصادی« به عنوان چشمانداز نظام جمهوری اسلامی ایران و راهبردی دائمی ترسیم نمودند. در همین مدت کوتاه تعاریف زیادی در مورد اقتصاد مقاومتی ارائه شده است که به نظر میرسد جامعترین تعریف را خود ایشان ارائه نمودهاند:»اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که برای یک ملت، حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم میکند« - بیانات مقام معظم رهبری، . - 1391
بر این اساس، بررسی سبک زندگی اسلامی و مفاهیم مربوط به آن در حوزه اثر گذاری اقتصادی از جمله اقتصاد مقاومتی، موضوع مهم و حساسی است که میطلبد در این خصوص، پژوهشهای علمی بسیاری انجام پذیرد. در این تحقیق سعی بر آن است که حتی الامکان به منظور بررسی سبک زندگی اسلامی و اقتصاد مقاومتی از بیانات مقام معظم رهبری در این خصوص بهره گرفته شود. لذا در این مقاله ابتدا به مفهومشناسی پرداخته شده و ضمن توسعه آن در حد تجربی و ملموس، ابعاد موضوع مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و در نهایت نتیجهگیری و پیشنهادات مؤلف آمده است.
- 2 بیان مسأله:
در روزهای اخیر عرصه اقتصاد کشور شاهد رویارویی با گفتمانی جدید در حوزه اقتصادی با عنوان اقتصاد مقاومتی است. اکنون اقتصاد کشور هم از فضای جهانی تأثیر میپذیرد و هم به دلیل قدرتی که در حوزههای مختلف علمی، سیاسی و انرژی به دست آورده، بر آن اثر میگذارد. با توسعه تحریم اقتصادی علیه ایران، یک ضرورت بیش از پیش نمایان شده و آن دستیابی به یک الگوی مقاومتی از اقتصاد است؛ الگویی که در برابر بحرانهای اقتصادی رویکردی فعالانه دارد و میتواند در شرایط بحرانی موانع را برطرف کند. اقتصاد مقاومتی مجموعهای از استراتژیهایی است که در شرایط تحریم تجویز میشود. در این استراتژی تمامی عوامل اقتصادی اعم از دولت، تولیدکنندگان و خانوارها وظایفی را عهدهدار میشوند که اجرای آنها نه تنها آسیبپذیری اقتصاد در شرایط تحریم را به صفر میرساند، بلکه باعث شکوفایی و رشد اقتصادی در شرایط مذکور نیز میشود.
اقتصاد مقاومتی چشماندازی کلان در جریان اقتصاد ایران اسلامی است و اقدامی بلندمدت را در راستای این چشمانداز شامل میشود.دشمنان کشور ایران بیش از هر زمان دیگری عزم خود را جزم کردهاند تا اراده خود را به ما تحمیل کنند مقاومت در برابر این زورگویی آشکار، نیازمند دو اصل انگیزه و برنامه مشخص است که در این میان اقتصاد مقاومتی به عنوان یک راهکار اساسی معرفی شده است. از این منظر، اقتصاد مقاومتی یعنی تشخیص حوزههای فشار و متعاقبا تلاش برای کنترل و بیاثر کردن آن و تبدیل چنین فشارهایی به فرصت از طریق باور و مشارکت همگانی و اعمال مدیریتهای مدبرانه که پیش شرط و الزام چنین موضوعی است. از آن جایی که در مقطع فعلی که کشور از سوی کشورهای غربی تحت شدیدترین فشارهای اقتصادی قرار گرفته است، علاوه بر اقتصاد مقاومتی نیاز به یک رویکرد انقلابی و جهادی در سبک زندگی نیز کاملا احساس میشود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها بر ضرورت دستیابی به اقتصاد مقاومتی تأکید فرمودهاند و بسیاری از صاحب نظران و اقتصاددانان نیز معتقدند که بن مایههای اقتصاد مقاومتی از دل رفتارهای اقتصادی مردم بیرون میآید و برای اصلاح وضعیت اقتصادی باید ابتدا به دنبال تصحیح فرهنگ اقتصادی متناسب با ارزشها در جامعه بود. امروزه رسانههای غربی با تمام توان در حال پمپاژ دیدگاهها و نظرات خود در خصوص سبک زندگی در جامعه ما هستند و بخش عمدهای از مشکلات کنونی ما نیز به دلیل همین هجمه رسانهای و فرهنگی دشمنان است. در این میان به نظر میرسد که ظرفیتهایگسترده فرهنگ اسلامی در کشور در حوزه اقتصادی مورد غفلت واقع شده و حتی سبد خرید مردم نیز تحت القائات فرنگیمآبانه پر میشود. در اقتصاد مقاومتی ایستادگی اقتصادی در برابر غرب به عنوان اصلیترین محور به حساب میآید و در کنار آن مفاهیمی چون حمایت از تولید ملی، افزایش بهرهوری، دوری از فساد اقتصادی، مردمی شدن اقتصاد و... قرار میگیرد.لذا میتوان گفت تدوین یک بسته کامل از سبک زندگی اسلامی ایرانی و تبلیغ آن با ابزارهای رسانهای مختلف در جامعه از نیازهای
