بخشی از مقاله
چکیده
از مهمترین مسائل مورد توجه در نظام تعلیم و تربیت اسلامی، رشد شخصیتی متعادل و سلامت معنوی است. مقاله حاضر به کشف رابطه بین سلامت معنوی و سبک زندگی اسلامی و مسائل مرتبط با آن می پردازد. در این مقاله که به روش توصیفی- تحلیلی است یافته ها حاکی از آن است که سلامت چه به صورت فردی و چه به صورت جمعی و به ویژه سلامت معنوی در فرهنگ متعالی اسلامی به عنوان یک ارزش مطرح شده است. همچنین نشانه های بنیادی سلامت معنوی در سه عنصر امنیت، سعادت و کرامت ظاهر می شود و چنان چه افراد بتوانند این نشانه ها را در مسیر زندگی خویش نمایان سازند، به مقام والای سلامت معنوی راه یافته اند. لذا بهترین و کامل ترین تعبیر برای توصیف ویژگی این افراد همان واژه تقوا می باشد. در آموزه های دینی و قرآنی راه کشف و تقویت سلامت معنوی با عبادت و پرستش معبود حاصل می شود. زیرا عبادت نوعی مراقبه و استعلای وجود است که برای فعلیت بخشیدن به تمامیت خویش که همان خود شکوفایی است معنا می گیرد. با توجه به این که سلامت معنوی محور اصلی سبک زندگی اسلامی است، از مهم ترین شاخه های سبک زندگی اسلامی ایمان و عمل صالح است و برای رسیدن به حیات طیبه یا کامل ترین سبک زندگی اسلامی نیازمند هر دوی آن ها خواهیم بود.
کلمات کلیدی: سلامت، معنویت، سلامت معنوی، سبک زندگی، سبک زندگی اسلامی
مقدمه
در دنیای امروز علیرغم پیشرفت های علمی و سرعت روزافزون آن، نیاز به معنویت در زندگی فردی و اجتماعی انسان ها به وضوح احساس می شود. واضح است که هدف ما به آن بخش از معنویت مدرن سکولار که متاسفانه در برخی از جوامع امروز به چشم می خورد و در قالب عرفان و مفاهیم دیگر به مردم تزریق می شود، نیست. بلکه منظور آن معنویت حقیقی منطبق با مبانی دین اسلام و برگرفته از تعالیم روح بخش قرآن و عترت است که به زندگی انسان ها شور، عشق و معنا می بخشد. از دیدگاهی دیگر سلامت فرد و جامعه از گذشته های دور در ابعاد مختلف، جسمانی، روانی و اجتماعی قابل بررسی بوده و امروزه با توجه به ضرورت برطرف ساختن نیازها و احتیاجات بشر از طریق دین، سلامت معنوی نیز به ابعاد فوق اضافه شده است. در این مقاله پس از بررسی مفاهیمی چون سلامت و معنویت به تعریفی از سلامت معنوی پرداخته و رابطه آن با سبک زندگی اسلامی مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
سلامت
از دیرباز در فرهنگ ها، زمان ها و سرزمین های مختلف تعاریف گوناگونی از سلامت شده است. اما تعریفی که سازمان جهانی بهداشت در ماده 2 اساس نامه خود از سلامت ارائه نموده است، حدود 50سال تقریباً مورد پذیرش اکثر جوامع علمی و نظام های حکومتی بوده است. این تعریف بدین صورت است که: سلامتی عبارت است از رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی، نه فقط نبودن بیماری و معلولیت - فرهنگستان علوم پزشکی، 1389، ص . - 6 و در بازه زمانی 1979 میلادی سازمان جهانی بهداشت به جنبه های روحی و معنوی در سلامت و تضمین سلامت انسان توجه نمود - فرهنگستان علوم پزشکی، 1389،ص . - 11 سلامت مصدر است و به معنی سالم بودن. لذا به ادراک، رفتار و پدیده ای سالم می گویند که کار خود را متناسب با آنچه برای او ایجاد شده است به خوبی انجام دهد.
واژه سلامت و یا سالم بودن به هر چیزی اطلاق می شود که آن چیز به خوبی در مدار صحیح قرار گرفته باشد و کار ویژه خود را به خوبی انجام دهد. لذا جسمی سالم است که مجموعه اعضا و جوارج آن به خوبی کارکنند و تمامی اموری چون جذب و دفع را بدون مشکل انجام دهند و عقلی سالم است که در اندیشیدن مشکلی نداشته باشد و روحی سالم است که انسان را در اهداف متعالی انسانی به خوبی هدایت کند و انسانی سالم است که در همه ابعاد جسمی، روحی و ذهنی آن در مسیر تعالی انسان و نشاط و رفاه او قرار گیرد و به تعبیر دیگر بتواند رفاه و نشاط او را تأمین کند. در فرهنگ اصطلاحات آمده است که سلامت عبارت است از: آمادگی و رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی که افراد از آن لذت ببرند. سلامت تنها نبود بیماری نیست بلکه چند بعدی بوده و در یک گستره فرهنگی وسیع تعریف می شود - ابوالقاسمی، 1391،ص. - 46
سلامتی چه به صورت فردی و چه جمعی بی تردید مهم ترین جنبه از مسائل حیات است. اهمیت سلامتی افراد جامعه از یک طرف معلول عوامل متعددی است و یکی از شاخص های مهم توسعه جوامع به شمار می رود و از طرف دیگر خود می تواند در توسعه جامعه نقش اساسی ایفا کند. بر اساس چشم انداز بلند مدت جمهوری اسلامی ایران، تأمین سلامت در ابعاد مختلف به ویژه سلامت اجتماعی و معنوی با مفهوم عمیق آن به عنوان یک استراتژی بلند مدت کشور است و با توجه به این که ابعاد مختلف جسمی، روانی، اجتماعی ومعنوی سلامت بر هم تأثیر گذار هستند، سلامت کامل بدون تأمین همه آن ابعاد حاصل نخواهد شد - سام آرام و همکاران،1391،ص. - 11
معنویت
این واژه از کلمه لاتین spiritus به معنی نفس از ریشه spirare به معنی دمیدن یا نفس کشیدن می آید. در ترجمه های لاتین عهد جدید spiritualis یا شخص معنوی، کسی است که زندگی اش تحت امر یا نفوذ روح القدس یا خداست - وولف، 1386،ص. - 38 واژه معنویت و مشتقات آن در منابع اصیل اسلامی به کار نرفته است ولی در ادبیات مسلمانان هم در زبان عربی و هم در زبان فارسی رواج یافته است. کلمه معنویت مصدر جعلی از معنوی ساخته شده است. کلمه معنوی با افزودن یای نسبت به آن از واژه معنی که خود مصدر میمی بوده و مفاد آن مقصود و مراد است مشتق گردیده است. بنابراین، معنوی منسوب به معنی و در مقابل لفظی است - ابن منظور، 1405 ق - . معنی امری است که در ورای الفاظ و عبارات قرار دارد و الفاظ و عبارات از آن حکایت می کند. از این رو معنا به موقعیتی اشاره دارد که دست کم شامل دو لایه باشد: یکی ظاهر که حکایت گر است و یکی باطن که محکی است.
به عنوان مثال هنگامی که از متنی معنادار سخن می گوییم به متنی اشاره می کنیم که کلمات و عباراتش به حقایقی در جهان عینی و خارجی یا حقایق ذهنی در روان نویسنده اشاره داشته باشد. اگر مکتوبی از عهده چنین ارتباطی بر نیاید بی معنا تلقی خواهد شد. علت این امر آن است که هر گونه بیانی، ابزاری است برای دلالت بر حقیقتی اساسی تر که مدلول آن به حساب می آید. شبیه همین رابطه میان یک عمل و معنای آن وجود دارد. در علوم اجتماعی سخن از رفتار معنادار است و مقصود از آن عملی است که برای رسیدن به مقصود و هدفی خاص از فاعل سر می زند به گونه ای که اگر چنین هدفی در کار نباشد عملی بی معنا و احمقانه تلقی می شود - فرهنگستان علوم پزشکی، . - 1389 همانگونه که در ورای الفاظ و اعمال معنایی قرار دارد، در مورد زندگی نیز می توان گفت که خود زندگی موقتی و محدود دنیوی و و اجزای آن نمی توانند مطلوب و مقصود نهایی باشند.
معنای زندگی امری متعالی هست که در قلمروی بیرون از فرایند زندگی قرار دارد و زندگی دنیوی وسیله یا زمینه ای برای رسیدن به آن است. معنای زندگی برای هر شخص مبتنی بر شناخت او از ماهیت هستی و جایگاه انسان و زندگی او در جهان است. در ادبیات قرآنی چنین معنای معقولی از زندگی و جهان هستی، فقط خداوند است. خداوند متعال به مثابه منبع و سرچشمه وجود و همه کمالات معرفی شده است و نزدیک شدن به او هدف اصلی آفرینش انسان شمرده شده است. به همین دلیل هدف غایی از حرکت، تلاش، فعالیت و سلوک انسانی و عالی ترین کمال انسانی نیز بالاترین نقطه ممکن در مراتب قرب به اوست - مرزبند و زکوی،1391،ص. - 79در منابع غیر دینی معنویت شامل 9 ویژگی اساسی است که این اجزا به طور خلاصه عبارتند از:
-1 بعد روحانی یا فرامادی: که به عنوان خدای مشخص فرد، خود فراتر یا بعد فرا مادی تجربه می شود.
-2 معنا و هدف زندگی: به این معنا که خلاء وجودی را می توان با زندگی معنا دار پر کرد.
-3 داشتن رسالت در زندگی: فرد معنوی نوعی احساس وظیفه و تعهد دارد.
