بخشی از مقاله
چکیده
سند چارچوب طراحی شهری به عنوان یکی از اسناد طراحی شهری، در نظام برنامه ریزی ایران است که هدف اصلی این پژوهش بازشناسی جایگاه قانونی این سند برای دستیابی به الگو و راهنمای عمل مناسب و صحیح، بررسی مقایسه ای - تطبیقی - میان جایگاه این اسناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان انجام می پذیرد.بی شک الگوبرداری از جایگاه سیاست های طراحی شهری، روند تهیه و تصویب اسناد طراحی شهری، حوزه اختیارات و یکپارچگی نهادهای موثر در امر سیاست گذاری، تهیه و اجرا در نظام برنامه ریزی انگلستان در مورد اسناد طراحی شهری در شکل گیری مناسب، عملکرد و نقش صحیح اسناد طراحی شهری در نظام برنامه ریزی شهری ایران تاثیرگذار خواهد بود.
این پژوهش در حیطه پژوهش های کاربردی قرار می گیرد و روش اصلی در این تحقیق توصیفی و نیز روش بررسی تطبیقی و کشف مغایرت است. یافته ها نشان می دهد که تفرق عملکردی در نهادهای تهیه کننده، اجرایی و نهادهای قانون گذار در حوزه اختیارات، تصمیم سازی و تصمیم گیری؛ نبود هماهنگی، همکاری و همیاری بین بخشی در دستگاه های ذی ربط؛ فقدان سیاست های طراحی مشخص در برنامه های توسعه فرادست اسناد طراحی شهری؛ ضعف در حوزه مشارکت مردمی، عدم نظارت و بازنگری در اسناد تهیه شده و ضعف در نهادهای مطالعاتی و پژوهشی به لحاظ درجه استقلال و سیاست گذاری از مهم ترین مشکلات رویه ای پیش روی اسناد طراحی شهری و عدم وجود جایگاه مناسب در نظام برنامه ریزی شهری ایران است و به عنوان کلیدی ترین تفاوت ها میان دو نظام برنامه ریزی مطرح می شود.
مقدمه
تحولاتی که در طول پنج دهه اخیر در زمینه طراحی شهری رخ داده است، این دانش را از ابعاد بصری، کالبدی و زیبایی شناختی به زمینه های اجتماعی، ادراکی و عملکردی تعمیم داده است. شاید بتوان طراحی شهری را هنر طراحی مکان ها برای مردم تعریف کرد. این دانش به لحاظ سر و کار داشتن با جنبه های کیفی زندگی، یکی از تاثیر گذارترین عوامل بر حس تعلق به مکان و ادراک اجتماعی است.
طراحی مناسب فضاها و مکان های شهری در بالا بردن سطح کیفی زندگی از طریق ایجاد نظم فضایی، حذف تنگناهای محیط شهری، ایجاد نظم بصری و کالبدی در توده و فضا و نیز ایجاد مکان های عمومی با کیفیت، نقش غیر قابل انکاری در سرزندگی و شادابی جوامع محلی دارد. طراحی شهری هم با محصول سر و کار دارد و هم با فرایند رسیدن به آن. گرچه باید اذعان کرد محصول طراحی شهری از لحاظ بعد کالبدی در عرصه عمومی تجلی پیدا میکند، اما هیچ گاه نباید فرایند رسیدن به آن را نادیده گرفت. ضرورت حضور طراحی شهری و پرداختن به ابعاد مختلف آن در درک رابطه میان کیفیت زندگی و کیفیت مکان نهفته است.
در نظام برنامه ریزی حال حاضر کشور، به ویژه در طرح های توسعه شهری تصویر روشنی از حوزه عمل، فرایند تهیه، تحقق پذیری و جایگاه قانونی طراحی شهری وجود ندارد .اسناد طراحی شهری بیشتر با هدف ساماندهی و افزایش کیفیت های بصری و کالبدی تهیه شده اند .هدف اصلی این پژوهش بازشناسی جایگاه قانونی چارچوب طراحی شهری و فرایند تهیه و انواع اسناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان است و برای این منظور، بررسی مقایسه ای میان جایگاه این اسناد در نظام برنامه ریزی ایران و انگلستان انجام می پذیرد.
ٌ -تحولات مفهوم طراحی شهری و رویکردهای مطرح در این زمینه
عده کثیری از نظریه پردازان طراحی شهری بر این باورند که ریشه های این رشته را باید در حرفه معماری و جنبش معماری مدرن جستجو کرد. و آن را واکنشی در قبال شکست معماری مدرن و معلول توجه فزاینده به واقعیت های تجربه انسانی شهر و واقعیت زندگی بشری میدانند. عده ای دیگر ظهور آن را عدم توفیق برنامه ریزی شهری در ساماندهی شایسته محیط های شهری عنوان کرده اند. در واقع برای پر نمودن شکاف و خلاء میان دو رشته معماری و برنامه ریزی شهری پا به عرصه حیات گذاشت. تکثر و تنوع آراء گاهی در حدی است که ، صاحب نظران، تعاریفشان را در قالب عناوین دیگری همچون »طراحی شهر« توسط کوین لینچ »طراحی آبادی« توسط ادوارد لوزانو ، و »شهرسازی نوین« توسط آندرز دوآنی و پیتر کتز ارایه نموده اند .
بخش عمده ای از تفاوت هایی کهظاهراً در تعاریف ارایه شده از طراحی شهری به چشم می خورد، ناشی از فهم ایستا و جامد آن است. در طرز تلقی مزبور، طراحی شهری همچون واقعیتی ثابت، و مستقل از زمان و مکان پنداشته می شود که می توان برای آن تعریفی واحد و همیشگی ارایه نمود. برخلاف این پندار، طراحی شهری به مثابه یک مقوله اجتماعی، ماهیتی پویا و تحول یابنده داشته، به نحوی که می توان آن را به نحو استعاری موجود زنده و واجد حیات دانست.
تأکید یک جانبه و افراطی ای که طراحی شهری در دوران نوزادی خود، بر بعد بصری منظر شهری می نمود، با ورود و ملحوظ شدن گام به گام ابعاد »عملکردی«، »ادراکی« و »زیست محیطی« در پیکره دانش مورد بحث، مورد تعدیل و تحدید قرار گرفته، موجب گردید که هر یک از ابعاد کیفی، وزن و سهم شایسته و متناسب خود را پیدا کنند. گلکار در سالٍَ دوره های طراحی شهری را به پنج دوره تقسیم میکند: پیش طراحی شهری، طراحی شهری آرایشی، طراحی شهری عملکردگرا، طراحی شهری ادراکی و طراحی شهری پایدار. وی دوران جنینی - پیش طراحی شهری - طراحی شهری را تا پیش از تولد رسمی آن یعنی تا پیش از گشایش اولین دوره دانشگاهی این رشته در سال میلادی، میداند.
دوران نوزادی طراحی شهری، طراحی شهری آرایشی در سال میلادی در دانشگاه پنسیلوانیا، و در پی HVLJQ" "&LYLF با تأسیس دوره آموزشی در سال میلادی در دانشگاه هاروارد، طراحی شهری HVLJQ" "8UEDQ تأسیس دوره آموزشی به عنوان یک رشته دانشگاهی تولد می یابد. دوران کودکی، طراحی شهری عملکردگرا در پی اثبات تجربی این اصل که برای خلق مکان های شهری مطلوب نمی توانصرفاً به ارتقاء کیفیت بصری آن ها بسنده نمود، توجه متخصصین امر به بعد عملکردی محیط های شهری معطوف شده و طراحی شهریعملاً از دوران نوزادی به دوران جدیدی از تکامل خود، که می توان بر آن دوران کودکی نام نهاد، پای می گذارد.
دوران نوجوانی، طراحی شهری ادراکی چهارمین مرحله تکامل طراحی شهری را می توان به دور ه نوجوانی آن تمثیل نمود. گرچه این دوره از دهه میلادی آغاز می گردد، با این وجود نقطه اوج و تأثیرات گسترده آن مقارن دهه میلادی بوده و تاکنون نیز به شکل های گوناگون تداوم می یابد. در این مرحله، توجه به تجربه انسانی فضای شهری و ابعاد ادراکی آن به دایره شمول مفهوم طراحی شهری وارد می گردد. جدول شماره مهمترین عناوین مربوط به هر دوره طراحی شهری را نشان میدهد. مطالعات جدید در مقیاس بین المللی نشان میدهد که رویکرد های جزء نگر به تنهایی برای حل مسائل پیچیده و پویای طراحی شهری کفایت نمیکنند. متون نوین طراحی شهری رویکرد نظری کل نگر را رویکردی مناسب برای مواجهه با پدیده پیچیده و متکثر توسعه شهری میداند.
