بخشی از مقاله
چکیده
موضوع جایگاه طراحی صنعتی در پیشرفت کشور از سه منظر طراحی محصولات، طراحی خدمات و طراحی سیستم ها مورد بررسی قرار گرفت. طراحی صنعتی به عنوان یک حوزه کاربردی نقش قابل توجهی را در توسعه بازارهای کشورهای پیشرو داشته است. با وجود حضور چند دهه ای طراحی صنعتی در صنعت و مدارج دانشگاهی ایران، این رشته و زمینه های کاربرد آن به آن شکل و ارزشی که باید مورد توجه قرار نگرفته است. در پس این بی توجهی علت های گوناگونی قابل ذکر است که بخشی از آنها در این مقاله شرح گردید. بررسی ها نشان از وجود قابلیت ها و پتانسیل های بکر و ناشناخته ای در جای جای صنایع کشور دارد که حضور طراحی صنعتی به پویایی و افزایش بازده آنها خواهد انجامید. به نظر می رسد عدم شناخت مدیران نسبت به توانمندی طراحان، تعاریف غلط از خلاقیت و نوآوری طراحانه، نبود آموزش های درست و وجود روح دلالی در اقتصاد کشور از موانع رشد طراحی صنعتی و سدی در مقابل عرض اندام آن در پیشرفت کشور بوده است. درپایان ضمن ارائه پیشنهاداتی برای بهبود جایگاه طراحی صنعتی در صنعت کشور، حوزه های تحقیقاتی که لازم است برای این منظور مورد بررسی قرار گیرند طرح شدند.
واژگان کلیدی: طراحی صنعتی، محصول، خدمات، سیستم، پیشرفت کشور
مقدمه
طراحی صنعتی یکی از حوزه های میان رشته ای است که متناسب با پیشرفت های قرن بیست و تولید انبوه شکل گرفت و پس از مدتی یکی از گره گشاترین تخصص های این سده گردید. طراحی صنعتی ترکیبی از هنر، مهندسی، اقتصاد و روانشناسی را در هم می پیچد و به صورت یک نتیجه یکپارچه شکل می دهد - ندائی فرد . - 1385 این همه جانبه نگری در کنار ارزش افزوده ای که طراحی صنعتی برای مواد خام و محصولات ایجاد می کند باعث گردیده است توجه ویژه ای نسبت به توانمندی های متخصصان این حوزه و در کشورهای توسعه یافته پدید آید. توجهی که در نهایت منجر به صادرات گسترده محصولاتی با ارزش به دیگر کشورها و ارز آوری قابل توجهی برای سرمایه گذاران می شود.
درحالیکه وظیفه طراحان صنعتی در ابتدای امر به حوزه طراحی محصولات محدود می گردید، رشد فزاینده اقتصادی و تغییر حوزه های رقابت طراحی خدمات و سیستم ها را نیز به عنوان دو حوزه دیگر از کاربری های تخصص طراحان صنعتی پیش کشید و امروزه مورد استقبال کارفرمایان است - مرتضایی و فلاح . - 1391 طراحان امروزه در لوای این مفاهیم حوزه های مختلفی را مورد طراحی قرار می دهند. با این وجود این رشته از جایگاه مناسبی در صنعت ایران برخوردار نیست و نتوانسته است همپای رقبای جهانی نقش واقعی خود را ایفا نماید. درحالیکه این تخصص ارزش های فراوانی را به کارفرمایان و کاربران انتقال می دهد به دلایل گوناگونی مغفول مانده و نیازمند توجه بیشتر است. در ادامه با شرح سه عرصه اصلی کاربرد طراحی صنعتی، بررسی دلایل عمده شکلگیری این بی توجهی در حوزه های مختلف بیان میگردد.
طراحی محصول
روزانه هزاران محصول در کشورمان تولید می شود و چندین برابر آن از طریق مرزها وارد می گردد. انبوهی از محصولات با کارکردهای مختلف مصرفی، پزشکی، کشاورزی، صنعتی، تفریحی، عمومی و ... . این در حالیست که اغلب این محصولات طراحی غربی دارند و براساس هویت، فرهنگ و خواست کاربران غیر ایرانی طراحی و تولید شده اند. حتی نمونه های تولیدی داخل کشور نیز در اغلب موارد گرته برداری مستقیمی از نمونه های خارجی است. این موضوع علاوه برآنکه کاربران را وادار به استفاده محصولاتی می گرداند که براساس نیازهای فیزیکی و عملکردی مورد نظر آنها، طراحی نشده اند، فرهنگ حاکم بر این تمدن ها را به شکل گسترده ای رواج می دهد و الگوهای مرتبط را به شکلی ناخودآگاه به زندگی روزانه مردم وارد می سازد - اژدری و فریدی زاد . - 1389در این رابطه طراحی صنعتی به عنوان متولی اصلی طراحی محصولات در هر کشوری وظایف مشخصی را به دوش می کشد که علاوه بر برطرف سازی نیازهای اولیه عملکردی ویژگی های اثربخش دیگری را نیز به همراه دارد. مهم ترین دستاورد های این بخش بدین شرح است:
-بهبود عملکرد و راندمان محصول به واسطه بهبود ظرفیت های عملکردی محصول بر اساس نیازهای بومی و حذف کارکردهای غیر ضرور و ناخواسته ای که مورد نیاز جامعه هدف نیست
-افزایش استفاده پذیری با رعایت اصول آنتروپومتری و ارگونومیک جامعه هدف که در نتیجه انطباق موثر ابعاد و اندازه های محصول با ابعاد فیزیکی کاربران بومی حاصل خواهد آمد.
-رعایت الگوهای زیبایی شناسی و فرمی مطلوب و مورد توجه جامعه
-توجه به مسائل و ارزش های فرهنگی در طراحی ظاهر و عملکرد محصولات و حذف ویژگی های ناهنجار و نامانوس با فرهنگ داخلی
-اشاعه افکار و جهان بینی مشخص یک جامعه از طریق محصول به عنوان یک رسانه و نماد هویتی و واجد معنی محصول در این تعریف یک رسانه اجتماعی است که پیامی فرهنگی را به کاربران خود و در طول زمان انتقال می دهد،پیامی که در رفتارهای روزمره، نگاه به پیرامون و سبک زندگی بروز می یابد. مجموعه قابلیت ها و خلاء های موجود فرصت قابل توجهی را برای سرمایه گذاری طراحی محصولات خصوصا برای نیازهای بومی ایجاد می کند. درحال حاضر مطالعات قابل توجهی به موضوع طراحی محصولات ملهم از فرهنگ پرداخته اند که طریقه طراحی فرهنگ محور را در چندین سطح حسی، رفتاری و جهان بینی معین می سازند - اژدری و فریدی زاد . - 1389
طراحی خدمات
طراحی خدمات حوزه ای کمتر شناخته شده اما بسیار کارآمد در دنیای امروز است که پرداختن به آن از جمله وظایف طراحان صنعت به شمار می آید. در طراحی خدمات هدف برآورده کردن نیازهای کاربران با استفاده از ابزارها و روش های نا ملموس و غیر فیزیکی است. در چنین رویکردی، برای پاسخگویی به نیاز افراد، خدمات از پیش طراحی شده جایگزین محصولات فیزیکی و ملموس می گردند - . - Meier et al, 2010 اینکه شما یک سناریوی از پیش طراحی شده توسط سازمان زیربط را برای اجرای هرچه آسان و کم هزینه نیازمندی های خود پیشرو داشته باشید که به بسیاری از دل مشغولی های غیر ضرور شما در مسیر یک فعالیت پایان بدهد، تخصص طراحی خدمات است.
اما در حال حاضر خدمات مورد ارائه توسط بسیاری از افراد و ارگان های بومی جوامع، برداشتی از شکل غربی آنها و یا شکلی نیمه بومی شده از طریق آزمون و خطای فراوان است. درحالیکه بسترها، مخاطبان و فرهنگ استفاده در هر جامعه ای متفاوت است، شکل ارائه خدمات نمی تواند به همان ترتیب قبلی و مشابه همه جوامع دیگر باشد. به عنوان مثال مسافرت از طریق هواپیما یک خدمت با چندین دهه پیشینه در کشور ما است که در این میان موضوع تاخیرهای پروازی بخشی جدانشدنی و همیشگی محسوب می گردد. به شکلی که مسافران آن را رویدادی طبیعی و جدایی ناپذیر از پرواز می دانند. با این وجود، شکل ارائه خدمات در مسافرت های هوایی فرودگاه های ایران همچون نمونه های خارجی و فرودگاه های کشور هایی است که با چنین معضلی رو به رو نیستند.
درحالیکه چنانچه موضوع تاخیرهای پروازی به هر دلیلی غیر قابل اصلاح است، بایستی سناریو مسافرت هوایی نیز مطابق با این چالش طراحی و بهبود یابد و برای نمونه تسهیلات مناسب برای مسافرانی که با تاخیر پرواز رو به رو می شوند و یا آسیب هایی را متحمل می گردند به وجود آید. طراحی خدمات حوزه های بسیار بکر و کمتر مورد توجهی را در بازار داخلی دارد که می توان از آن میان به طراحی برای خدمات تورسیتی و گردشگری، درمانی و بهداشتی، نقل و انتقالات مالی و خدمات بانکی، آموزش و فراگیری مهارت های جدید، کاریابی و شناسایی فرصت های سرمایه گذاری، خدمات اجتماعی و خانواگی اشاره نمود که باتوجه به نبود مدل های بومی، نیازها و خواسته های جدی و الهام بخشی در این زمینه و جهت سرمایه گذاری وجود دارد.
طراحی سیستم ها
با عمیق تر شدن تجربه طراحان و شکل گیری ایده هایی در ارتباط با طراحی برای جامعه، دیزاینر ها یک اکو سیستم کامل که از مجموعه پیوسته محصولات و خدمات برای شکل دهی یک هدف مشخص پدیدار شود را مورد نوجه قرار دادند. در این تعریف طراح می کوشد با پیوند دادن محصولات و خدمات به یکدیگر کل های بزرگ تری را خلق نماید که علاوه بر تامین مقاصد، ساز و کار درونی و نحوه بقای سیستم به صورت پایدار در آن دیده شده است - Manzini, 2003 . - Vezzoliاین رویکرد متاثر از دیدگاه های طراحی پایدار شکل جدی تری به خود گرفت و طراحی با اهداف کارآفرینی، طراحی برای جامعه پایدار و طراحی برای دولت را هدف قرار داد. در این مدل دیگر طراح خود را به محصولات یا خدمات صرف محدود نمی کند، در اینجا مهم ترین رکن دست یابی به هدف با راندمانی مناسب است حال ممکن است در یک سناریو
