بخشی از مقاله
چکیده:
پس از انتخاب و تعریف و تبیین مسئله باید محقق تصویری ذهنی از چگونگی متغیرها و نحوه ارتباط آن ها با یکدیگر ارائه دهد تا بر اساس آن تلاش کاوشگرانه خود را آغاز کند و از صحت و سقم آن اطمینان حاصل نماید؛ بنابراین، اقدام به تدوین و تبیین قضایای فرضی و پیشنهادی در چهارچوب مسئله تحقیق خود می نماید، به نحوی که چگونگی متغیر یا پدیده و نیز روابط آن ها با یکدیگر توضیح دهد. فرضیه سازی یکی از مراحل حساس تحقیق را تشکیل می دهد؛ چرا که فرضیه ها نقش راهنما را دارند و به فعالیتهای تحقیقاتی جهت می دهند. فرضیه ها به محقق کمک می کنند تا از بین طرق فراوان رسیدن به مقصد تنها چند مورد آن را که بیش از همه نزدیک تر به مقصد به نظر می رسد، برگزیند و سهل الوصول ترین راهها و محتمل ترین جهتها را برای رسیدن به هدف تحقیق انتخاب کند .
کلمات کلیدی : مبادی فرضیه، نقش فرضیه، آزمون فرضیه، فرضیه پژوهش
مقدمه
فرضیه، توجیه و تبیینهای حدسی معینی را درباره واقعیات عرضه می کند و پژوهشگران را در بررسی این واقعیات و تجارب کمک و هدایت می کند. فرضیه یک پیشنهاد توجیهی و به زبان دیگر راه حل مسئله است که هم به یافتن نظم و ترتیب در بین واقعیات کمک می کند و هم باعث استنتاج می شود. یافته های علمی دانشمندان هر یک در پی یک فرضیه و حدس و گمان علمی مقدور است شده است. آنها باید به صورت بندی فرضیه اقدام کرده اند و سپس در مورد آن به تحقیق و جستجو پرداخته اند.
فرضیه ها ضمن این که برای پیگیری و انجام دادن امور تحقیق به طور کلی به محقق جهت می دهند باعث می گردند که: نخست، مطالعه منابع و ادبیات مربوط به موضوع تحقیق جهت دار شود و از مطالعه منابعی که ربطی به پژوهش ندارند جلوگیری به عمل آید. دوم، پژوهشگر را نسبت به جنبه های موقعیتی و معنی دار مسئله پژوهش را بهتر درک کند و روشهای جمع آوری اطلاعات را بهتر تعیین نماید.
چهارم، فرضیه چهارچوبی برای تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات جمع آوری شده و نتیجه گیری از آن ارائه می دهد. نکته ای که باید به آن توجه شود آن است که تحقیقات علمی از هر نوعی که باشند نیاز به تدوین فرضیه دارند؛ زیرا تحقیق علمی تلاشی است برای معلوم کردن مجهول یا حل مسئله؛ و مجهول ممکن است ماهیت یا شیء یا پدیده باشد، یا ممکن است وضعیت و حالات آن باشد، یا ممکن است از سنخ رابطه بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها باشد. ممکن است این مجهولات مربوط به گذشته باشند و ممکن است مربوط به حال یا آینده؛ بنابراین، همه آن ها روش تحقیق علمی را طلب می کنند. پس در تحقیقات علمی محققان ناگزیرند نسبت به ساختن و پردازش فرضیه اقدام کنند. - حافظ نیا، - 133 : 1393
تعریف فرض و انواع فرض
در تحقیقات علمی ، فرض عبارت است از یک بیانیه ظنی و حدسی ، یا یک پیشنهاد آزمایشی و احتمالی درباره چگونگی روایط بین چند متغیر . به زبان ساده می توان گفت که ترکیب و ساختمان یک بیانیه فرضی بدین گونه است : - - اگر چنین و چنین رخ دهد ، نتیجه چنان و چنان خواهد شد - - به نظر ما ، چگونگی روابط متغیرها که معمولاً مورد بررسی و دستکاری پژوهشگران قرار می گیرد ، از حالات زیر خارج نیست :
الف . پژوهشگر بدنبال بررسی و مقایسه تفاوت تأثیر دو یا چند متغیر بر یک یا چند متغیر دیگر است . برای مثال ، هنگامی که مقایسه و مطالعه دو روش مختلف آموزش زبان فارسی مورد توجه محقق قرار می گیرد ، محقق در پی آن است که تفاوت تأثیر این دو روش را مورد بررسی و مقایسه قرار دهد .
ب . پژوهشگر در پی مطالعه میزان رابطه و جهت همبستگی بین دو یا چند متغیر است . برای مثال ، در بررسی میزان رابطه و همبستگی بین مشکلات روانی و گرایش به اعتیاد ، محقق قصد دارد که صرفاًٌ درجه و جهت بستگی این دو متغیر را کشف کند نه رابطه علتB معلولی بین آنها را .
ج . پژوهشگر در کار کشف و تعیین رابطه علت B معلولی دو یا چند متغیر است . برای مثال ، محقق ممکن است قصد آن کند که دریابد آیا هوش ، علت پیشرفت تحصیلی است ؟ - نادری ، 1379 ، ص - 37
ملاک های تدوین فرضیه
-1 فرضیه باید روشن و دقیق باشد. اگر فرضیه به صورت روشن، دقیق و مختصر بیان شود، هم درک آن برای خواننده آسان می شود و هم خود پژوهشگر، می تواند آن را آسان تر مورد آزمون قرار دهد. برای مثال، این فرضیه که بین تماشای برنامه های تلویزیون و موفقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد، یک فرضیه کلی و مبهم است. مشخص نیست که منظور از تماشای برنامه های تلویزیونی کدام برنامه هاست؟ برنامه های کودکان است یا بزرگسالان؟ فیلم های سینمایی است یا سریال ها؟ برنامه های همه ی شبکه هاست یا یک شبکه خاص؟ و ... همچنین منظور از موفقیت مشخص نیست. موفقیت در چه چیزی یا چه کاری؟ این فرضیه هم برای خواننده و هم برای پژوهشگر می تواند تعابیر و تفاسیر مختلفی داشته باشد.
- 2 فرضیه باید آزمون پذیر باشد. فرضیه ای که متغیرهای مورد استفاده ی آن با هیچ یک از روش های اندازه گیری قابل سنجش نباشد حتی اگر بسیار مهم و جذاب باشد عملاً بدون فایده خواهد بود. به سخن دیگر، اگر برای آزمون و اندازه گیری فرضیه ای، ابزار مناسبی در دست نباشد و امکان فراهم آوردن آن نیز وجود نداشته باشد، جمع آوری داده های لازم امکان پذیر نخواهد بود و پژوهش غیر قابل اجرا و بدون پاسخ خواهد ماند. برای مثال، یک فرضیه ی غیرقابل آزمون این است: » شیوه ی تقلید از آثار مشهود در درس هنر، مانع از رشد خلاقیت هنری دانش آموزان می شود.« در این مورد یکی از مشکلات، تعریف و اندازه گیری خلاقیت هنری و همچنین تعیین معیاری برای تشخیص نبود خلاقیت است.
-3 فرضیه باید با دانش موجود هماهنگ باشد. همان طور که پیش از این بیان شد فرضیه، راه حلی پیشنهادی برای یک مسئله یا مشکل است که باید با دانش و نظریه های موجود، پژوهش های انجام شده، ادبیات تحقیق و عقل سلیم همخوانی داشته باشد به بیان دیگر، راه حل پیشنهادی پژوهشگر نباید بر اساس سلیقه و نظریات شخصی او باشد.
-4 فرضیه باید از قدرت تبیین برخوردار باشد. فرضیه باید امکان تبیین آنچه را که سعی در توصیف آن دارد را داشته باشد. این یک معیار واضح و در عین حال بسیار مهم است. برای روشن شدن مسئله، فرض کنید که روشن نشدن اتومبیل به دلیل بازماندن شیر آب حمام است، فرضیه ی قابل قبولی نیست، اما فرضیه ای که می گوید باطری اتومبیل تمام شده است، یک تبیین قابل قبولی است که ارزش آزموده شدن را دارد.
-5 فرضیه باید فارغ از مفاهیم ارزشی و اخلاقی باشد، در علم جایی برای قضاوت اخلاقی و ارزشی وجود ندارد. یعنی مساله علمی یک مساله اخلاقی نیست. سریع ترین و سهل ترین راه تشخیص عبارت ها و مسائل ارزشی، یافتن کلماتی مانند »باید«، »بهتر«، »خوب«، »بد«، حتماً«»، »مطلوب« و از این قبیل است.
الف - فرضیه ی آماری: فرضیه آماری معمولاً از طریق فرضیه های پژوهشی به وجود می آید، رشد می کند، یا از مفاهیم ضمنی آنها مایه می گیرد، اما هرگز با آن ها یکی نیست. فرضیه های آماری، جمله ها یا عبارت هایی هستند که با استفاده از نمادهای آماری و به صورت پارامتر نوشته می شوند و نقش آن ها هدایت پژوهشگر در انتخاب آزمون آماری است. به طور کلی پژوهشگر روش های آماری لازم را با استفاده از فرضیه های آماری انتخاب می کند. فرضیه ی آماری خود به صورت زیر تقسیم می شود:
-1 فرضیه ی صفر: این فرضیه بیانگر عدم ارتباط بین متغیرهاست که به صورت پارامتر صورتبندی و با نماد 0 1 2 0 نمایش داده می شود.
-2فرضیه ی خلاف: این فرضیه غالباً منطبق با فرضیه ی پژوهشی است. به بیان دیگر این فرضیه بیان کننده ی انتظار پژوهشگر درباره ی نتایج پژوهش است این فرضیه بیانی است که پژوهشگر آرزو می کند درباره ی آن پژوهش کند و به صورت پارامتر صورتبندی می شود و با نماد زیر نمایش داده می شود. بیان فرضیه صفر ضروری نیست و چنانچه فرضیه به صورت جهت دار بیان شود، درک آن آسانتر است.
ب- فرضیه ی پژوهش: این فرضیه به توصیف و چگونگی روابط بین متغیرها می پردازد. به بیان دیگر انتظارات پژوهشگر را در خصوص روابط فی ما بین متغیرها، بیان می کند و یک راه حل پیشنهادی است. فرضیه ی پژوهشی خود به دو صورت زیر تقسیم می شود :
-1 فرضیه پژوهشی جهت دار
-2 فرضیه پژوهشی بدون جهت
