بخشی از مقاله
ناهید جلالی
چکیده: امروزه بر همگان روشن است که پژوهش بنیان تمامی علوم است . بدون شک علم برای آنکه بتواند پویایی خود یعنی ویژگی خود را حفظ کند یا پیوسته گستره ی خود را در زمینه های مختلف افزایش دهد . و نیز در صدد حل مسائل و معضلات برآید . بدین ترتیب برای نیل به این دو مهم ، پژوهش قطعا نقشی کلیدی خواهد داشت. از رهگذر پژوهش و تجربه است که ناازموده در بوته ی آزمایش قرار می گیرد و در تاریکی نا آگاهی، بارقه روشن اکتشاف و آگاهی تلالو پیدا می کند . پژوهش در هستی دغدغه دائمی ذهن بشر است، زیرا ذهن تشنه ، کنجکاو و در پی حقیقت ادمی جز از طریق دستیابی به چشمه زلال حقیقت سیراب نمی گردد ، رنجها الامی که بشر از آغاز تاکنون برخود هموار ساخته است تا با استفاده از ابزار های قابل دسترس عصر خویش پرده از اسرار و رموز سر به مهر هستی بردارد خود گواه این واقعیت است - فراهانی، عریض ، 1384، - 13
کلمات کلیدی: چیستی و چرایی
مقدمه:
محقق به خوبی آگاهی دارد که آنچه یافته است تا حد زیادی بستگی به نوع کاوش او برای دست یافتن به آن دارد. انتخاب روش انجام تحقیق بستگی به هدفها و ماهیت موضوع پژوهش و امکانات اجرایی دارد. بنابراین ، هنگامی می توان در مورد روش بررسی و انجام یک تحقیق تصمیم گرفت که ماهیت موضع پژوهش، هدفها و نیز وسعت دامنه آن مشخص باشد . به سخن دیگر ، هدف از انتخاب روش تحقیق ان است که محقق مشخث نماید ، چه شیوه و روشی را اتخاذ کند تا اورا هر چه دقیق تر ،آسانتر ، سریع تر و ارزان در دستیابی به پاسخ یا پاسخهایی برای پرسش یا پرسش های تحقیق مورد نظر کمک کند . - نادری ، سیف نراقی ، - 29 1385 بنابراین لازم است قلمرو این حیطه شناختی مشخص شود . اما به جای بیان حدود علوم انسانی به نظر می رسد لازم است تعریفی اگر چه کلی از هر یک از قلمروها وبه حیطه های شناختی و معرفتی ارائه شود .
الف - حیطه شناختی علوم طبیعی و مادی . این حیطه شامل معلومات و معارفی می شود که به هر نحو درباره ی طبیعت و موضوعات طبیعی که دارای خواص مادی و قابل حس است حاصل می اید و علو پایه ، علوم پزشکی و علوم مهندسی را شامل می شود .
ب - حیطه شناختی علوم الهی یا الهیات . این حیطه شامل معلوماتی می شود که خارج از عالم ماده و محسوسات قرار دارد و می توان از ان به شناخت دینی نیز تعبیر نمود برای مثال خداشناسی و فقه و حقوق دراین حیطه قرار دارد .
ج - حیطه شناختی علوم انسانی . این حیطه شامل معلوماتی است که به خصلتها ، ویژگیها ، فعلیتها و رفتارهای نوع انسان مربوط می شود و آگاهی و معلومات مربوط به هر یک از موارد مزبور می تواند موضوع یکی از رشته های مختلف علوم انسانی باشد .
علوم انسانی را در یک طبقه بندی کلی می توان به دو گروه تقسیم کرد :
-1 گروه اول شامل معلوماتی است که منشا تشکیل آنها را عقل و فکر و احساس انسان تشکیل می دهد . این معلومات عبارتند از : فلسفه ف منطق ، ریاضیات ، ادبیات ، موسیقی ، هنرهای غیر تجسمی و نظایر اینها .
-2 گروه دوم شامل معلوماتی است که منشا انها را رفتار انسان تشکیل می دهد 1 این گروه عبارتند از : روانشناسی ، جامعه شناسی ، اقتصاد ، مدیریت ، جغرافیای انسانی ، علوم سیاسی ، زبانشناسی ، حقوق ، تعلیم تربیت ، مردم شناسی ، تاریخ ، باستان شناسی ، علوم دفاعی و مانند اینها .
گاه از این معلومات به علوم اجتماعی نیز تعبیر می شود2 که به نظر نمی رسد اطلاقی عام و فراگیر باشد . از این رو ف بهتر است تحت عنوان علوم انسانی از نوع گروه دوم قرار داده شوند . البته توضیح این مطلب ضرورت دارد که در تعیین قلمرو و حیطه علوم انسانی و اجتماعی اختلاف نظر وجود دارد و بعضی قائل به تفکیک علم انسانی به دو بخش نیستند و همه را با عنوان علومی که از ویژگی اکتسابی و اجتماعی برخوردار هستند ، علوم انسانی می دانند3 . - حافظ نیا ، 1377، - 34 - 32
تعریف تحقیق:
در کتابهای مختلف، تحقیق به گونه های متفاوتی تعریف شده است که کم و بیش همه آنها بر «حقیقت یابی« تأکید دارند. ما در این کتاب به ذکر دو تعریف از تحقیق اکتفا می کنیم و محققان و دانشجویان عزیز خود به خوبی تشابه و تداخل این دو تعریف را در خواهند یافت.
تحقیق عبارت است از:
یک عمل منظم که در نتیجه آن پاسخهایی برای سوالهای مورد نظر و مطرح شده در موضوع تحقیق به دست می آید. مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم اجتماعی ؛ ص 217 × شعاری نژاد ، علی اکبر ؛»ارزش علوم انسانی « همشهری ؛ ش 389 ، ص 36 این چنین پاسخها ممکن است کلی و ذهنی ، نظیر یافته های تحقیقات بنیادی یا برعکس قابل لمس و ویژه مانند یافته های تحقیقات کاربردی باشند، که در هر حال محقق سعی دارد حقایقی را آشکار کند و براساس تعبیر و تفسیر این حقایق به دانشی نو دست یابد. در تعریف فوق به دو نوع اصلی و اساسی از تحقیق اشاره شده است. بنابراین برای درک بهتر مطلب لازم است به توضیح و تعریف آن دو تحقیق بپردازیم. - نادری ،نراقی ،11، - 1385
ویژگی های تحقیق علمی:
در بحثهای گذشته ذکر شد که فعالیتهای تحقیقی براساس تجزیه و تحلیل یک یا چند پیشنهاد فرضی و ذهنی درباره روابط علت - معلولی میان دو یا چند متغیر بنا می شود و هدف ، آزمون و آزمایش این پیشنهادهای حدسی و ظنی در مقابل واقعیتهای عینی است. این چنین فعالیتی دارای خصوصیاتی است که در زیر به توضیح آنها می پردازیم.
-1 افزایشی بودن در تحقیق، محقق در پی جمع آوری اطلاعات جدید با به کار بردن اطلاعات موجود از منابع دست اول برای کشف حقیقت و دانش نو است.
-2 تجربی بودن یکی از خصوصیتهای بارز تحقیق علمی، »وجود امکان« آزمایش علمی و عینی فرضهای ذهنی و مطرح شده در طرح تحقیق در مقابل واقعیتهاست.
-3 نظم داشتن ممکن است بعضی مواقع فعالیتهای تحقیقی به نظر غیر منظم برسد، اما یادآور می شود که یکی از ویژگیهای برجسته در عملیات تحقیقی، استفاده از روشهای دقیق و منظم است که تجزیه و تحلیل منطقی را مقدور می سازد.
-4 تعمیم پذیری محقق در تحقیق غیر از تأیید یا رد نظریه های گذشته یا انشای نظریه های جدید، در برآورد اصول عمده و عمومی که برای پیش بینی وقایع مفید است نیز تأکید دارد.
-5 تخصص طلبی در انجام فعالیت های تحقیقی نیاز به تخصص است.
-6 دقت و صحت درمشاهده و توصیف در تحقیق، مشاهده و توصیف دقیق و صحیح، از ارکان اساسی است.
-7 منطقی و عینی بودن فعالیتهای تحقیقی شامل آزمونها و آزمایشهای منطقی و عینی است که در بهتر کردن روایی »روشهای « به کار گرفته شده در تحقیق مانند روش جمع آوری اطلاعات، روش تجزیه و تحلیل نتایج حاصل از تحقیق و مانند آنها، مفید هستند.
-8 صبر طلبی داشتن صبر و شکیبایی در فعالیتهای تحقیقی برای محقق از ضروریات است.
-9 جرأت طلبی در بعضی مواقع انجام و اجرای یک فعالیت تحقیقی احتیاج به جرأت و جسارت دارد، زیرا که همیشه نتایج حاصل از تحقیق مورد قبول همگان نیست و مخالفتهایی را به وجود می آورد. - نادری ،نراقی ،1385 ، - 19-17
تعریف نظریه :
مفهوم نظریه در تحقیقات علمی از جایگاه ویژه ای برخوردار است . برداشت دوگانه ای از این مفهوم وجود دارد : یکی برداشت عامیانه است که به جای نظر به کار می رود ، دوم برداشت صحیح و علمی از این مفهوم است ؛ بدین معنا که نظریه جنبه تبیینی دارد و بنیاد هر فعالیت علمی را تشکیل می دهد . نظریه ها را به طور کلی می توان به دو گروه تقسیم کرد :
