بخشی از مقاله
چکیده:
آیا فرضیه - پاسخی ارتجالی که محقق آگاهو مجرّب در پاسخ به پرسش تحقیق ارائه می کند - برای همه ی تحقیقات لازم است؟ این پرسشی است که پاسخ به آن برای آشنایی با ویژگی ها و عناصر » تحقیق علمی « ضروری است. روش شناسان تحقیق در مواضع مختلف و درجای جای مباحث خود اشارات و تصریحاتی دارند که نشان می دهد فرضیه برای همه ی انواع تحقیق نیست و اساساً ارائه ی آن در بعضی موارد امکان ندارد. نوشته ی حاضر می کوشد با اتکا به منابع دست اوّل در » روش تحقیق« مستنداتی برای نکته ی مزبور جمع آوری کند و تفاوت بین انواع مختلف تحقیق را نشان دهد. محققان تحقیقات توصیفی و اکتشافی را متفاوت با تحقیقات تبیینی می دانند و تنها در تحقیقات تبیینی پای فرضیه را باز می کنند. آنان معتقدند که در تحقیقات توصیفی نیازی به فرضیه نداریم ؛ چنان که در تحقیقات اکتشافی فرضیه پردازی ممکن نیست.
کلمات کلیدی: فرضیه، پژوهش، علوم رفتاری، روانشناسی
مقدمه:
فرضیه ابزار نیرومندی است که پژوهشگر را قادر می سازد تا نظریه را به مشاهده و مشاهده را به نظریه ربط دهد. فرضیه جمله ای است که انتظارات محقق را در زمینه ی رابطه بین متغیرها بیان می کند و باعث می شود محقق موارد جزئی و عملی را بیرون بکشد یعنی بین جایگاه فرد در سلسله مراتب سازمانی و تمایل او به شرکت در دوره ی آموزشی رابطه وجود دارد که محقق با آزمون این فرضیه می فهمد چه افرادی با چه رده های سازمانی در دوره ها شرکت می کنند. فرضیه تنها به عنوان راه حل پیشنهادی برای یک مسأله و با درک این موضوع که نتیجه ی تحقیق می تواند باعث ابقا یا رد آن شود، ارائه می شود.
کوشش جمع آوری و تهیّه ی در این مقاله سرانجام به این جمع بندی نایل می شود که فرضیه در مواردی نه تنها ضروری است بلکه به گونه ی طبیعی در ذهن محقق وجود دارد و در مواردی نه تنها فرضیه لازم نیستاساساً تصور یا فرض صحت ندارد. به عبارتی دیگر : -1 در تحقیقاتی که برای کشف روابط بین پدیده ها یا تبیین و علّت یابی پدیده هاست فرضیه لازم است البته به این شرط که مسئله از پیشینه ی مطالعاتی و ادبیات تحقیق برخوردار باشد. به عبارت دیگر، تحقیقات اکتشافی فرضیه بردار نیست و امکان ارائه ی فرضیه منفی است. -2 در تحقیقات توصیفی، هر چند می توان فرضیه داد، لیکن نیازی به این کار نیست. برای توضیح بیشتر دست کم این چند نکته باید روشن شود که عبارتند از : -1 مفهوم فرضیه -2 انواع فرضیه -3 ویژگی های یک فرضیه ی خوب -4 نقش های فرضیه در پژوهش -5 تفاوت بین فرضیه و نظریه -6 آزمودن فرضیه
مفهوم فرضیه:
با بررسی آراء ، نویسندگان مختلف درباره ی فرضیات تحقیق1 چنین بیان می دارند که فرضیه را می توان حدس محقق در مورد موضوع تحقیق یا نتایج تحقیق تلقی نمود، امّا حدسی عالمانه و محققانه یعنی حدسی که پژوهشگر با به کارگیری فکر خود، بررسی پیشینه ی تحقیق و در مشورت با دیگران به دست آورده است بر این اساس مبالغه نیست اگر بگوییم که قلب و اساس تحقیق فرضیات آن می باشند. فرضیه، بیان ساده ی انتظارات محقق نسبت به رابطه بین متغیرهای موجود در مسأله است و سپس در جریان یک بررسی تحقیقاتی مورد آزمون قرار می گیرد. از این روست که فرضیه تنها به عنوان راه حل پیشنهادی برای یک مسأله و با درک این موضوع که نتیجه ی تحقیق می تواند باعث ابقاء و یا رد آن شود، ارائه می شود. فرضیات در فرآیند تحقیق یک ابزار هستند، اما به خودی خود هدف نیستند. - تیرگر ، - 13 : 1394
فرضیه2 در حقیقت راه حل پیشنهادی پژوهشگر3 برای پاسخگویی به مسئله است. به همین دلیل، تدوین یک فرضیه ی مناسب بستگی به چگونگی بیان مسئله دارد. به عبارت دیگر، ریشه ی یک فرضیه ی مناسب با انتخاب و بیان مسئله در هم آمیخته است. فرضیه ابزار نیرومندی است که پژوهشگر را قادر می سازد تا نظریه را به مشاهده و مشاهده را به نظریه ربط دهد. فرضیه می تواند به عنوان یک تعمیم آزمایشی درباره ی مسئله ی پژوهشی مورد بررسی قرار گیرد. فرضیه یک قضیه ی شرطی یا فرضی است که تأیید یا رد آن باید بر اساس سازگاری مفاهیم آن و به استناد مدارک تجربی و دانش گذشته، آزمایش شود. به عبارت ساده تر، فرضیه، جمله ای است که انتظارات محقق را در زمینه ی رابطه ی بین متغیرها بیان می کند. ون دالن - 1973 - معتقد است که فرضیه همانند نورافکن پر قدرتی است که راه را برای پژوهشگر روشن می کند. فرضیه، به ویژه در پژوهش هایی که هدف آن ها کشف روابط علّت و معلولی است، ضروری می باشد. - دلاور، - 60 - 61 : 1391
بدون تخیلات مناسب، تفکر به وجود نمی آید و تخیل جز حاضر ساختن آنچه غایب می باشد، نیست، همین استعداد است که در جریان تفکر، انسان را به تدوین فرضیه راهنمایی می کند. فرضیه گام برداشتن به سوی امر نامعلوم است، در حالی که فرضیه در زمینه تجربه و یا دیدگاه های نظری به وجود می آید، غالباً از آنها فراتر می رود. فرضیه، بیانیه ای است ظنی و گمانی که درباره روابط بین دو یا چند متغیر بحث می کند. - خلیلی شورینی ، - 32 : 1381 فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ی ماهیت، چگونگی و روابط بین پدیده ها، اشیاء و متغیرها، که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید ؛
بنابراین، فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. فرضیه بر اساس معلومات کلی و شناخت های قبلی یا تجارب محقق پدید می آید. این شناخت ها ممکن است بر اساس تجارب یا مطالعات قبلی باشد، از منابع شفاهی به دست آمده باشد، یا در جریان مطالعه ی ادبیات تحقیق حاصل شده باشد. در هر صورت، مجموعه منابع مزبور می تواند ذهن محقق را آماده نماید تا درباره ی چگونگی متغیرها و روابط آن ها در تحقیق مورد نظر حدس بزند و پیش بینی به عمل می آورد و حاصل آن را در قالب قضایای حدسی و خبری تدوین نماید. - حافظ نیا ، - 110 : 1387 انواع فرضیه :
الف - فرضیه ی آماری ب - فرضیه ی پژوهشی فرضیه ی آماری : -1 فرضیه ی صفر -2 فرضیه ی خلاف. فرضیه ی پژوهشی : -1 فرضیه ی جهت دار -2 فرضیه ی بدون جهت. الف - فرضیه ی آماری : معمولاً از طریق فرضیه های پژوهشی به وجود می آید، رشد می کند، یا از مفاهیم ضمنی آن ها مایه می گیرد ، امّا هرگز با آن ها یکی نیست. فرضیه ی آماری خود به صورت زیر تقسیم می شود :
-1 فرضیه ی صفر: 4 این فرضیه بیانگر عدم ارتباط بین متغیرهاست که به صورت پارامتر صورتبندی و با نماد H0 = H1 = H2 = 0 نمایش داده می شود.
-2 فرضیه ی خلاف:5 این فرضیه غالباً منطبق با فرضیه ی پژوهشی است. به بیان دیگر این فرضیه بیان کننده ی انتظار پژوهشگر درباره ی نتایج پژوهش است ؛ این فرضیه بیانی است که پژوهشگر آرزو می کند درباره ی آن پژوهش کند و به صورت پارامتر صورتبندی می شود و با نماد زیر نمایش داده می شود. H0 = H 1 - H2 0 بیان فرضیه ی صفر ضروری نیست و چنانچه فرضیه به صورت جهت دار بیان شود، درک آن آسان تر است.
ب - فرضیه ی پژوهش : این فرضیه به توصیف و چگونگی روابط بین متغیرها می پردازد. فرضیه ی پژوهشی خود به دو صورت زیر تقسیم می شود که پژوهشگر دلایل منطقی مشخصی برای پیش بینی رابطه ی معینی داشته باشد. فرضیه ای که در آن جهت یا اختلاف یا روابط بین متغیرها مشخص نیست، فرضیه ی بدون جهت نامیده می شود ؛ در پژوهش هایی که هدف آن کشف روابط بین متغیرها، مثل مطالعات اکتشافی یا ارضاء حس کنجکاوی پژوهشگر است، از فرضیه های بدون جهت استفاده می شود. در هر پژوهشی بهتر است که فرضیه ی پژوهشی جهت دار بیان شود. - تیرگر ، - 15 - 16 : 1394 چون به دست آوردن حمایت دقیق و روشن برای یک فرضیه بسیار دشوار است، بنابراین، پژوهشگر به جای آن که تلاش نماید آن را مستقیم آزمون کند، سعی خواهد کرد حالت انکار یا نفی آن را در مورد آزمون قرار دهد. حالت نفی یا عدم اختلاف یک فرضیه، فرضیه ی صفر نامیده می شود.
فرضیه ی صفر، یک فرضیه ی آماری است که ادعا می کند : بین متغیر های مورد آزمایش یا پژوهش ارتباط یا اختلاف معنی داری وجود ندارد. عبارت یا جمله ای که رابطه ی بین دو متغیر را به صورت دقیق و روشن بیان می کند، فرضیه نامیده می شود؛ این نوع فرضیه که در واقع نشان دهنده ی انتظارات پژوهشگر در زمینه ی روابط بین متغیرهای پژوهشی است ؛ فرضیه ی پژوهشی نامیده می شود.
فرضیه ی پژوهشی به دو طبقه تقسیم می شود : الف - فرضیه ی جهت دار ب - فرضیه ی بدون جهت. هنگامی که شما پیش بینی می کنید که تغییرات یک متغیر موجب کاهش یا افزایش متغیر دیگری می شود، یا تغییرات معین و مشخص یک متغیر تابع متغیر دیگری است، فرضیه صورت بندی شده، فرضیه راهنما یا جهت دار خوانده می شود. فرضیه را وقتی به صورت جهت دار بیان می کنند که یک دلیل منطقی، تجربی یا نظری مبنی بر جهت دار بودن وجود داشته باشد. چنانچه فرضیه به صورت مثبت یا جهت دار بودن بیان شود، درک آن آسان تر است. فرضیه ی بدون جهت نشان می دهد که انتظار یک تغییر وجود دارد، امّا جهت تغییر معین نیست. به عبارت دیگر، فرضیه ی بدون جهت به فرضیه ای گفته می شود که جهت تأثیر یا رابطه ی متغیر مستقل بر متغیر وابسته مشخص و معلوم نیست. - دلاور - 68 - 70 : 1391 فرضیه در تحقیقات همبستگی و تجربی به دو نوع تقسیم می شود : فرضیه ی تحقیق - H1 - و فرضیه ی صفر . - H0 -
