بخشی از مقاله
چکیده:
فرضیه ابزاری قدرتمند در تحقیق علمی است . این ابزارها را قادر می سازد تا نظریه را به مشاهده و مشاهده را به نظریه مربوط سازیم . استفاده از فرضیه ها ، انسان را قادر می سازد که ایده های فیلسوفان استقرایی را با توجه به تأکید آنها بر مشاهده و منطق فیلسوفان قیاسی را با توجه به تأکید آنها بر تعقل با هم به کار گیرد. استفاده از فرضیه ها ، تجربه و تعقل را برای خلق ابزاری قدرتمند جهت جستجوی حقیقت پیوند می دهد . محقق بعد از تعیین و بیان مسئله و بررسی متون تحقیقاتی پیشین ، برای ساختن فرضیه خود آماده است . بنابراین اقدام به تدوین و تبیین قضایای فرضی و پیشنهادی در چهارچوب مسأله تحقیق خود می نماید ، به نحوی که چگونگی متغیر یا پدیده و نیز روابط آن ها را با یکدیگر توضیح دهد . فرضیه سازی یکی از مراحل حساس تحقیق را تشکیل می دهد چرا که فرضیه ها نقش راهنما را دارند و به فعالیت های تحقیقاتی جهت می دهند . فرضیه ها به محقق کمک می کنند تا از بین طرق فراوان رسیدن به مقصد تنها چند مورد آن را بیش از همه نزدیکتر به مقصد به نظر می رسد بر گزینه و سهل الوصول ترین راهها و محتمل ترین جهت ها را برای رسیدن به هدف تحقیق انتخاب کند .
کلمات کلیدی: فرضیه، پژوهش، علوم رفتاری
مفهوم و تعریف فرضیه
برای روش شدن مفهوم فرضیه از مثال های ساده شروع می کنیم . فرض کنید در خانه ای برق قطع شده است و صاحبخانه با مشکل روبرو شده است . مسأله او این است که علت قطع برق چیست ؟ در عالم تفکر و با استفاده از معلومات کلی و شناختهای قبلی چند حدس و گمان به ذهن او خطور می کند؛ مثلاً امکان دارد عیب از اتصال سیمهای برق باشد. امکان دارد از کارخانه برق قطع شده باشد و نظایر آن .
این ها همه تصورات ذهنی هستند که برای او به وجود می آید و منشأ آن نیز معلومات قبلی و قضایای کلی هستند که نسبت به آنها آگاهی دارد. تمام این تصورات ذهنی که برای او به وجود می آید ، در واقع فرضیه هایی است که در ذهن او نقش می بندد و ذهن او را به سمت آن جهت می دهند تا تلاش کاوشگرانه خود را برای حل مسئله قطع برقدر راههای معدودی به کار گیرد . مثلاً ممکن است ابتدا به سراغ کنتور برود و با مشاهده آن از وضعیت فیوز آگاهی یابد. اگر مشکل از آن باشد اقدام به رفع اشکال نموده جریان برق را برقرار می کند ، در این صورت مسئله حل می شود ولی اگر قطع برق از فیوز نبود به سراغ احتمال بعدی می رود و یکی پس از دیگری آنها را آزمایش می کند تا راه حل پیدا شود . این مثال ساده حامل پیامهای خوبی برای کسی است که می خواهد روش تحقیق علمی را یاد بگیرد ؛ به زبان ساده او را با مفهوم مسئله ، فرضیه سازی ، روش جمع آوری اطلاعات و آزمایش فرضیه و نتیجه گیری آشنا می کند و نقش فرضیه را در وصول به هدف تحقیق واضح می نماید.
در تعریف فرضیه می توان گفت : فرضیه عبارت است از حدس یا گمان اندیشمندانه درباره ماهیت چگونگی و روابط بین پدیده ها ، اشیاء و متغیرها که محقق را در تشخیص نزدیکترین و محتمل ترین راه برای کشف مجهول کمک می نماید؛ بنابراین فرضیه گمانی است موقتی که درست بودن یا نبودنش باید مورد آزمایش قرار گیرد. فرضیه بر اساس معلومات کلی و شناختهای قبلی یا تجارب محقق پدید می آید. این شناختها ممکن است بر اساس تجارب یا مطالعات قبلی باشد ، از منابع شفاهی به دست آمده باشد یا در جریان مطالعه ادبیات تحقیق حاصل شده باشد. در هر صورت مجموعه منابع مزبور می تواند ذهن محقق را آماده نماید تا درباره چگونگی متغیرها و روابط آنها در تحقیق مورد نظر حدس بزند و پیش بینی به عمل آورد و حاصل آن را در قالب قضایای حدسی و خبری تدوین نماید.
نکته ای که باید درباره تفاوت فرضیه با نظریه یا قوانین یا معلومات کلی بیان شود این است که نظریه و قوانین عمدتاً مستقل بر قضایای کلی و عمومی هستند و به مورد خاصی تعلق ندارند و می توانند مصادیق زیادی داشته باشند ، در حالی که فرضیه حالت کلی ندارد و مختص مسأله تحقیق است که از قضایای کلی ناشی می شود ولی در قلمرو یک تحقیق خاص شکل می گیرد به همین دلیل ، یک محقق می تواند فرضیه خود را در تحقیق مورد نظرش به صورت قضیه کلی بیان نماید. هر چند از قضایای کلی به روش قیاسی و از کل به جز فرضیه سازی نماید و فرضیه های خود را از قضایای کلی استنتاج نماید ، باید مفاهیم و اصطلاحات مربوط به فرضیه را به مسأله تحقیق خود محدود کند . - حافظ نیا ، - 111-109 : 1384
ملاکهای تدوین فرضیه
-1 فرضیه باید روشن و دقیق باشد . اگر فرضیه به صورت روشن ، دقیق و مختصر بیان شود هم درک آن برای خواننده آسان می شود و هم خود پژوهشگر ، می تواند آن را آسان تر مورد آزمون قرار دهد برای مثال ، این فرضیه که بین تماشای برنامه های تلویزیون و موفقیت دانش آموزان رابطه وجود دارد ، یک فرضیه کلی و مبهم است . مشخص نیست که منظور از تماشای برنامه های تلویزیونی کدام برنامه هاست ؟ برنامه های کودکان است یا بزرگسالان ؟ فیلم های سینمایی است یا سریال ها ؟ برنامه ی همه شبکه هاست یا یک شبکه خاص ؟ و ... همچنین منظور از موفقیت مشخص نیست . موفقیت در چه چیزی یا چه کاری ؟ این فرضیه هم برای خواننده و هم برای پژوهشگر می تواند تعابیر و تفاسیر مختلفی داشته باشد.
-2 فرضیه باید آزمون پذیر باشد. فرضیه ای که متغیرهای مورد استفاده ی آن با هیچ یک از روش های اندازه گیری قابل سنجش نباشد حتی اگر بسیار مهم و جذاب باشد عملاً بدون فایده خواهد بود . به سخن دیگر ، اگر برای آزمون و اندازه گیری فرضیه ای ، ابزار مناسبی در دست نباشد و امکان فراهم آوردن آن نیز وجود نداشته باشد، جمع آوری داده های لازم امکان پذیر نخواهد بود و پژوهش غیر قابل اجرا و بدون پاسخ خواهد ماند. برای مثال ، یک فرضیه ی غیر قابل آزمون این است : » شیوه ی تقلید از آثار مشهود در درس هنر ، مانع از رشد خلاقیت هنری دانش آموزان می شود. « در این مورد یکی از مشکلات ، تعریف و اندازه گیری خلاقیت هنری و همچنین تعیین معیاری برای تشخیص نبود خلاقیت است .
-3 فرضیه باید با دانش موجود هماهنگ باشد. همان طور که پیش از این نیز بیان شد فرضیه ، راه حلی پیشنهادی برای یک مسئله یا مشکل است که باید با دانش و نظریه های موجود ، پژوهش های انجام شده ، ادبیات تحقیق و عقل سلیم همخوانی داشته باشد به بیان دیگر ، راه حل پیشنهادی پژوهشگر نباید بر اساس سلیقه و نظریات شخصی او باشد.
-4 فرضیه باید با از قدرت تبیین برخوردار باشد. فرضیه باید امکان تبیین آنچه را که سعی در توصیف آن دارد را داشته باشد. این یک معیار واضح و در عین حال بسیار مهم است ، برای روشن شدن مسئله ، فرض کنید که روشن نشدن اتومبیل به دلیل بازماندن شیر آب حمام است ، فرضیه قابل قبولی نیست ، اما فرضیه ای که می گوید باطری اتومبیل تمام شده است ، یک تبیین قابل قبولی است که ارزش آزموده شدن را دارد .
-5 فرضیه باید فارغ از مفاهیم ارزشی و اخلاقی باشد. در علم جایی برای قضاوتهای اخلاقی و ارزشی وجود ندارد یعنی یک مسأله علمی یک مسأله اخلاقی نیست . سریع ترین سهل ترین را تشخیص عبادتها و مسائل ارزشی ، یافتن کلماتی مانند » باید « ، » بهتر « ، »خوب « ، » بد « ، »حتماً « ، » مطلوب « و از این قبیل است - تیرگر - حاج غلامرضایی ، - 15-14 : 1394
نقش فرضیه در پژوهش :
-1 فرضیه برای پدیده ها ، تبیین آزمایشی فراهم می آورد و موجب افزایش معرفت علمی می شود . برای دست یابی به معرفت پایدار درباره مسائل انسانی ، باید که از گردآوری صرف واقعیت های مجرد فراتر رفت و در صدد تعمیم روابط موجود بین واقعیت ها بود .
-2 فرضیه جمله ای است که به صورت ربطی بیان می شود و به توصیف رابطه بین متغیرها می پردازد . به عبارت دیگر فرضیه نشانگر حدس پژوهشگر درباره رابطه بین متغیرهایی یک پدیده است.
-3 فرضیه مجموعه فعالیت های اجرایی پژوهش را تعیین می کند . فرضیه معرف یک هدف اختصاصی است و به همین دلیل ، ماهیت داده های مورد نیاز را برای آزمون گزاره ربطی مشخص می کند . فرضیه به پژوهشگر کمک می کند تا واقعیت هایی را که باید انتخاب کند و نوع مشاهده هایی را که باید انجام دهد از طریق آن تعیین کند . فرضیه مربوط یا نامربوط بودن واقعیتها را و همچنین اساس و پایه نمونه گیری و طرحی را که باید مورد استفاده قرار گیرد ، تعیین می کند . آزمون های آماری به کمک فرضیه انتخاب می شوند . باید توجه داشت که بدون داشتن یک فرضیه می توان اطلاعات را گرد آوری کرد ، اما این جمع آوری ، موجب اتلاف وقت و سرانجام بدون پاسخ ماندن سوال پژوهشی می شود .
-4 فرضیه چارچوبی برای گزارش نتایج پژوهش فراهم می آورد . در هر پژوهش می توان فرضیه ای را به صورت مجزا انتخاب کرد و مورد آزمون قرار داد و سرانجام نتایجی گزارش کرد . پس ، در یک ارزشیابی نهایی فرضیه ها از مزایای مهمی برخوردارند ، زیرا هدایت پژوهش را به عهده دارند - احمدی - صالحی ، - 94- 93 : 1392
پیشنهادهایی برای استنتاج فرضیه ها :
یک بررسی می تواند از مسائل علمی ، از موقعیت های رفتاری مشاهده شده که نیازمند توصیف است ، یا حتی بهتر از آن ، از نظریه های آموزشی ، روان شناختی یا جامعه شناختی نشأت گرفته باشد. بنابراین ، فرضیه ها به طور استقرایی از مشاهده رفتار یا به طور قیاسی از نظریه یا یافته های تحقیقات پیشین استنتاج می شوند.
فرضیه های استقرایی
روش استقراء عبارت است از صورت بندی یک فرضیه ، از طریق تعمیم رابطه های مشاهده شده ، به این معنا که ، محقق مشاهداتی در مورد رفتار صورت می دهد ، به روندها یا رابطه های احتمالی توجه می کند و سپس برای توصیف این رفتار مشاهده شده فرضیه ای را ارائه می کند . البته ، این فرایند استدلالی ، برای تعیین یافته های محققان دیگر باید با بررسی تحقیقات قبلی همراه شود . روش استقرایی منبع سودمندی از فرضیه ها برای معلم است . او هر روز رفتار دانش آموزان خود را مشاهده و سعی می کند این رفتار را با رفتار خود ، رفتار سایر دانش آموزان ، با روش تدریس خود و با تغییرات محیط مدرسه و غیره مربوط کند . این معلم می تواند بر مبنای چنین تجربه ای و بر اساس دانش خود در زمینه
